Η μπαλάντα της οδού Αθηνάς

Κάθε φορά που περνάω από τα μαγαζιά με τα λουκάνικα που κρέμονται ψηλά από τις εξώπορτες σκέφτομαι ότι άμα πηδήξω όλο και κάποιο θα πιάσω. Εκείνη τη μέρα χαμογελούσα σε ένα σαλάμι, όταν ο μετανάστης υπάλληλος με ενημέρωσε: «Ψεύτικα είναι, φίλε, πλαστικά. Τα αληθινά είναι μέσα». Ήμουν γωνία Αθηνάς και Αρμοδίου και, κοιτώντας μια προς Ομόνοια και μια προς Μοναστηράκι, κατέληξα σε ένα καφενείο ακριβώς απέναντι, δίπλα στη Βαρβάκειο.

Δύο τύποι από πίσω είχαν έντονη συζήτηση για το αν ο Λαφαζάνης έπρεπε ή δεν έπρεπε να φύγει από τον ΣΥΡΙΖΑ, μια κοπέλα έλεγε σε έναν περίεργο «εσύ φταις που στην είπανε, γιατί την κοίταγες, δεν είδες ότι συνοδευόταν;» κι εγώ σκεφτόμουν τι θα ήμουν σε κάποια άλλη εποχή εδώ στην οδό Αθηνάς. Το 1840 θα φορούσα φουστανέλα και θα ήμουν νερουλάς. Το 1880 πότης και θαμώνας στα καφέ Aμάν. Το 1910 μικρός σε τυράδικο, το 1950 πορτοφολάς, το 1980 ράφτης. Προσπάθησα να συγκεντρωθώ στην εποχή που ήμουν πότης, όταν ήρθε μια όμορφη κοπέλα και μου λέει «κλείνουμε σε λίγο». Δεν είχαν περάσει 40 λεπτά απ’ όταν είχα κάτσει, αλλά τουλάχιστον ο ελληνικός με λουκούμι είχε μόλις ενάμισι ευρώ.

Βόλτα πάνω-κάτω

Τρόφιμα κάθε είδους, ρούχα, εργαλεία, εκκλησιαστικά είδη και κάποια σκόρπια καφέ αποτελούν την πλειονότητα των καταστημάτων της οδού Αθηνάς. Και δεκάδες πάγκοι. Μια ζυγαριά σώματος κάνει τρία ευρώ, μια συσκευή μασάζ ένα ευρώ, μια κασετίνα με μαρκαδόρους ένα ευρώ. Ένα κατάστημα ονομάζεται «Φθηνόπολις». Και σχεδόν όλα έχουν κάποιου είδους προσφορές. Στην πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως, απέναντι από το Δημαρχείο, τα περιστέρια είναι τόσο εξοικειωμένα με τους περαστικούς που δεν κάνουν στην άκρη όταν περνάς. Πίνανε νερό από κάτι λακάκια στο πεζοδρόμιο και κοιτιόντουσαν με κάποια άλλα πουλιά, που ήταν μέσα στα κλουβιά τους στο γωνιακό pet shop. Από την άλλη μεριά της βιτρίνας σκυλιά και γάτες σε γυάλινα «σπιτάκια» ούτε ένα επί ένα. «Το κανίς έχει 400 ευρώ μετρητοίς, η γάτα Περσίας 450 μετρητοίς». «Μετρητοίς; Πουλάτε και με δόσεις;» «Ναι, αν έχεις πιστωτική».

Ακριβώς απέναντι από τη Βαρβάκειο, ανάμεσα στις οδούς Αρμοδίου και Αριστογείτονος, πωλούνται από λαχανικά, φρούτα, κρέατα, τυριά, αυγά, μέχρι αντίκες κι ένα σωρό παλιά πράγματα. Ένα παμπάλαιο και σκονισμένο σίδερο σιδερώματος μοιάζει να έχει κάνει και με το παραπάνω τη δουλειά για την οποία το αγόρασε η παλιά ιδιοκτήτριά του και τώρα περιμένει σε μια καθόλου προνομιακή θέση, κάτω στο πεζοδρόμιο, έχοντας ένα μέλλον με δύο όψεις: το σπίτι ενός ανθρώπου που αγαπάει τις αντίκες ή τα παλιοσίδερα.

Στο τέρμα της Αριστογείτονος είναι μια ηλικιωμένη γυναίκα που δουλεύει εκεί από το 1970. Το κατάστημα πουλάει αυγά, μόνο αυγά, που ξεκινούν από 10 και φτάνουν τα 17 λεπτά το τεμάχιο, ανάλογα με το βάρος τους. «Πώς είπες σε λένε;» «Τάκη» «Το άλλο, μωρέ» «Σκριβάνο» «Τη Λουκία τη Σκριβάνου την έχεις τίποτα;» «Δε νομίζω, την ξέρετε;» «Είναι μια παλιά μεγάλη αθλήτρια του Ολυμπιακού, στην κολύμβηση νομίζω. Εγώ είμαι ΑΕΚ αλλά τα παρακολουθούσα όλα». Με τη βοήθεια του google έμαθα πως η Λουκία Σκριβάνου πήρε το πρωτάθλημα Ελλάδας στο πινγκ πονγκ 14 φορές. Την πρώτη το 1959, την τελευταία το ’83.

Οι Ρωσίδες είναι όμορφες. Οι δύο Γκαλίνες που συνάντησα στο ρωσικό-πολωνικό παντοπωλείο της Αρμοδίου 14 ήταν και πολύ φιλόξενες. «Για το μαγαζί μας έχουν μιλήσει ο Μαμαλάκης και ο Καλλίδης. Απ’ όλα έχουμε. Οι μπίρες ξεκινούν από ένα ευρώ και φτάνουν 1,70 οι μαύρες. Έχουμε σολομό φιλέτο, βουτυρόψαρο, αγριογούρουνο, τις γιορτές φέρνουμε και μαύρο χαβιάρι» λένε. Φεύγοντας με κέρασαν ρώσικα τυριά και καπνιστά και μια συνταγή για παραδοσιακή ρώσικη σαλάτα: 4 πατάτες, 2 καρότα, 4 αυγά, μισό στήθος κοτόπουλο, 200 γρ. παριζάκι, 200 γρ. αρακά, όλα αυτά βραστά, συν 300 γρ. μαγιονέζα και 100 γρ. αγγουράκι γλυκόξινο και προαιρετικά αλάτι και μαύρο πιπέρι. Έτσι την έφτιαχνε η μαμά στη Ρωσία.

Η Αθηνάς είναι από τους δρόμους με τα λιγότερα κλειστά μαγαζιά λόγω κρίσης. Καμία σχέση, για παράδειγμα, με τη Σταδίου. Βέβαια, αρκετοί είναι εκείνοι που έκλεισαν, αλλά αμέσως άλλοι πήραν τη θέση τους, λέει η Βάσω Νικολοπούλου, πρόεδρος του πολιτιστικού εξωραϊστικού συλλόγου Παναθήναια, που δραστηριοποιείται στη γειτονιά. Η Β. Νικολοπούλου ζει εδώ από το ’73, εδώ τριγύρω ψωνίζει, από εδώ περνάει κάθε μέρα, αλλά πιο πολύ της αρέσει το Μάιο όταν οι τζακαράντες ρίχνουν τα φύλλα τους και βγάζουν λουλούδια και όλη η Αθηνάς από τη Σοφοκλέους μέχρι το Μοναστηράκι γίνεται μοβ.

Ένας μικρός αρχιτεκτονικός χάρτης

Ο αρχιτέκτονας Λευτέρης Αμπατζής λέει πως «όταν σχεδιάστηκε η οδός Αθηνάς, το 1834, το Μοναστηράκι ήταν κεντρικότερο σημείο από την Ομόνοια γι’ αυτό και τα νούμερα της οδού αρχίζουν από το Μοναστηράκι». Επίσης, ότι διαμορφώθηκε ως δρόμος-παζάρι αμέσως μετά τη μεταφορά της πρωτεύουσας από το Ναύπλιο στην Αθήνα. Ήταν ο «Δρόμος των εμπόρων» τότε, με τα μαγαζιά να βρίσκονται στο ισόγειο και τα σπίτια στον πρώτο όροφο. Οι πλούσιοι αυτοί έμποροι «προσέλαβαν γνωστούς αρχιτέκτονες για να οικοδομήσουν λαμπρά κτίρια πολλά εκ των οποίων σώζονται μέχρι σήμερα». Στα τέλη του 19ου αιώνα τα δύο άκρα του δρόμου είχαν πολύ διαφορετικό χαρακτήρα: Το κομμάτι προς Μοναστηράκι ήταν λαϊκό, ενώ το βόρειο προς την Ομόνοια αστικό. Η φθίνουσα πορεία για την οδό ξεκινάει περίπου από το 1950, όταν οι τελευταίοι παλιοί ιδιοκτήτες εγκαταλείπουν τα σπίτια τους που αντικαθιστώνται από ξενοδοχεία β΄ και γ΄ κατηγορίας και αρκετά νεοκλασικά κατεδαφίζονται για να αντικατασταθούν από πολυώροφα κτίρια γραφείων.

Ακολουθούν κάποιες αρχιτεκτονικές πληροφορίες από τον Λ. Αμπατζή. Κρατήστε τις για να ξεναγήσετε τους φίλους σας την επόμενη φορά που θα περάσετε από εκεί. Στην Αθηνάς 4 βρίσκεται ένα από τα πρωιμότερα δείγματα αρχιτεκτονικής που συναντάμε στο δρόμο. Είναι ένα κτίριο του 1850, που χτίστηκε για να στεγάσει κατοικία στον πρώτο και κατάστημα στο ισόγειο. Αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα του αθηναϊκού κλασικισμού με αετωματική στέψη και τις παραστάδες με κορινθιακά κιονόκρανα. Στη γωνία Αθηνάς και Αγίας Ειρήνης ένα υπόδειγμα του μοντέρνου κινήματος του 20ού αιώνα. Ιδιαίτερη είναι η τοποθέτηση παραθύρων στην καμπύλη συνάντησης των δύο όψεων.

Στην Αθηνάς 16, το κτίριο όπου σήμερα στεγάζεται η Alpha Bank, είναι κατασκευής του 1900. Στην Αθηνάς 40, στη γωνία με την Ευριπίδου, το τριώροφο ξενοδοχείο «Βενετία», εγκαταλειμμένο σήμερα, οικοδομήθηκε κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της ακμής του αθηναϊκού κλασικισμού. Στην Αθηνάς 57 το πενταόροφο κτίριο κατασκευάστηκε κατά τον Μεσοπόλεμο (ολοκληρώθηκε το 1939) και αρχικά στέγαζε το ξενοδοχείο «Ολυμπιάς». Όπως λέει ο κ. Αμπατζής, αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα ενός μεταβατικού μοντερνισμού, σε αφαιρετικό μορφολογικό ύφος, το οποίο όμως έχει ξεκάθαρες αισθητικές αναφορές στη βυζαντινή παράδοση. Στη βάση της Αθηνάς, με πλάτη προς Ομόνοια και κοιτώντας προς το Μοναστηράκι, το τετραώροφο ξενοδοχείο «Μέγας Αλέξανδρος» οικοδομήθηκε το 1889, βάσει σχεδίων του αρχιτέκτονα Τσίλερ. Λίγο αργότερα κατασκευάστηκε το «δίδυμό» του ξενοδοχείο «Μπάγκειον» ακριβώς απέναντι. Η ανέγερση των δύο αυτών ξενοδοχείων θεωρείται ότι εγκαινίασε μια νέα εποχή για τα αθηναϊκά ξενοδοχεία, από πλευράς μεγέθους, εσωτερικής διάταξης και εξωτερικής μορφής. Βασικό νέο στοιχείο αποτελεί η ύπαρξη κεντρικού αιθρίου, το οποίο στεγάζεται με γυαλί, γύρω από το οποίο στήνεται το κτίριο και οι λειτουργίες του.

Ένα από τα αρχιτεκτονικά στολίδια όχι μόνο της οδού Αθηνάς αλλά και της πόλης είναι το δημαρχιακό μέγαρο. Η δημιουργία του, σε μελέτη και σχέδια του Παναγιώτη Κάλκου, αποφασίστηκε επί δημαρχίας Κυριακού το 1871 μετά τη χορήγηση ενός δανείου ύψους 130.000 δρχ. από την Εθνική Τράπεζα. Ο σχεδιασμός του διώροφου αυστηρού νεοκλασικού ήταν άμεσα επηρεασμένος από την αρχιτεκτονική των ανακτόρων, ενώ οι εργασίες ανέγερσής του διήρκεσαν μόλις 2 χρόνια. Χαρακτηριστικό είναι το δωρικού ρυθμού πρόπυλό του. Το 1901 σημειώθηκαν οι πρώτες τροποποιήσεις στη διαρρύθμιση του χώρου, ενώ την περίοδο 1935-1937 προστέθηκε ο τρίτος όροφος.

Το αλκοτέστ της Αθηνάς & Ευριπίδου

Τα είχα πιει αρκετά αλλά η ετυμηγορία του τροχονόμου ήταν αρκετή για να ξενερώσω: έξι μήνες αφαίρεση διπλώματος. Από τότε έχουν περάσει περισσότερα από 10 χρόνια αλλά το αλκοτέστ της γωνίας Αθηνάς και Ευριπίδου παραμένει σταθερό, με πολύ κόσμο να αναρωτιέται γιατί ο έλεγχος γίνεται μονίμως στο ίδιο σημείο. Από την άλλη, παρότι το σημείο είναι γνωστό, τα αυτοκίνητα και οι μηχανές κάθε φορά σχηματίζουν ουρά. Σύμφωνα με αξιωματικό της ΓΑΔΑ, το αλκοτέστ της Αθηνάς και Ευριπίδου δεν είναι μόνιμο αλλά πολύ συχνό γιατί πρόκειται για κομβικό σημείο απ’ όπου περνούν πολλοί που νωρίτερα διασκέδαζαν σε Μοναστηράκι και Ψυρρή. «Ο σχεδιασμός έχει χωροταξικό και εποχιακό χαρακτήρα. Το καλοκαίρι οι έλεγχοι γίνονται περισσότερο στην παραλιακή, το χειμώνα στο κέντρο και πάντα λαμβάνοντας υπόψη από πού θα φύγουν οι περισσότεροι. Επίσης, ο ρόλος του είναι πρώτα αποτρεπτικός και μετά κατασταλτικός». Ο ίδιος αστυνομικός λέει ότι τα τελευταία χρόνια έχει βελτιωθεί πολύ η κατάσταση και πως από την αρχή του 2015 μέχρι τις 23 Σεπτεμβρίου σε όλη την Αττική έγιναν έλεγχοι σε 169.201 οδηγούς. Από αυτούς οι 6.478 είχαν περάσει το όριο και οι 654 είχαν πιει αρκετά.

Ο καλός, ο κακός και ο άτυχος

Μάνος Χατζιδάκις

Τον Δεκέμβριο του 1983 κυκλοφόρησε τις «Μπαλάντες της οδού Αθηνάς» και έγραφε, ανάμεσα στα άλλα, στο σημείωμα του δίσκου: «Ο δρόμος, η Αθηνάς, έχει πολλά οινομαγειρεία και πιο πολλά πορνεία, κινηματογράφους για κατ’ ιδίαν ερωτικήν απόλαυση, ξενοδοχεία σκοτεινά για άμεση ερωτική περίθαλψη –κάτι σαν Πρώτων Βοηθειών, να πούμε, ερωτικών–, χιλιάδες καφενεία για ημερήσια χαύνωση, το Δημαρχείο κι ένα γραφείο κηδειών αλλοτινών καιρών. Στο δρόμο αυτόν κυκλοφορούν εργατικοί, μικροέμποροι, αλήτες, πόρνες, τραβεστί, δημοσιογράφοι, επαρχιώτες μαστροποί και χίλιοι δολοφόνοι…»

Κώστας Κοτζιάς

Ο δήμαρχος Αθήνας επί δικτατορίας Μεταξά που κατεδάφισε τον Απρίλη του 1939 με συνοπτικές διαδικασίες το σπουδαίο Δημοτικό Θέατρο Αθηνών, έργο του Τσίλερ, που θεμελιώθηκε το 1873 και εγκαινιάστηκε 15 χρόνια αργότερα.

Ανέστος Δελιάς

Ρεμπέτης και μέλος της «Ξακουστής Τετράδας του Πειραιώς» (με Μπάτη, Βαμβακάρη, Παγιουμτζή). Το καλοκαίρι του 1944 βρέθηκε νεκρός στο πεζοδρόμιο της Βαρβακείου, σε ηλικία 32 ετών, με το μπουζούκι στα χέρια. Είναι ο πιο γνωστός ρεμπέτης του Μεσοπολέμου που είχε εθιστεί στην ηρωίνη. Δικό του είναι το τραγούδι «Ο πόνος του πρεζάκια».

9 πράγματα που ίσως δεν ξέρεις

● ● ● Στην αρχή της (Μοναστηράκι) στα τέλη του 19ου αιώνα είχε το παλαιοπωλείο του ο έμπορος Γιουσουρούμ. Το όνομά του κατέληξε να γίνει συνώνυμο της περιοχής.

● ● ● Ο ηλεκτρικός του Μοναστηρακίου εγκαινιάστηκε το 1895, ενώ της Ομόνοιας το 1930.

● ● ● Στα Δεκεμβριανά, το Μοναστηράκι και του Ψυρρή ελέγχονταν από τον ΕΛΑΣ, ενώ η Ομόνοια από την κυβέρνηση και τους Βρετανούς. Έτσι, η Αθηνάς αποτέλεσε ένα συνεχές πεδίο μάχης.

● ● ● Η Βαρβάκειος Δημοτική Αγορά (Αθηνάς 42) άρχισε να οικοδομείται το 1878, με χρηματοδότηση του εθνικού ευεργέτη Ιωάννη Βαρβάκη. Το 1884 μια φωτιά έκαψε ολοσχερώς τις παράγκες της παλαιότερης αγοράς της περιόδου της Τουρκοκρατίας. Η νέα αγορά ολοκληρώθηκε το 1886 και από τότε λειτουργεί συνεχώς.

● ● ● Η πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως, απέναντι από το δημαρχείο, κατά καιρούς είχε τα ονόματα πλατεία Λουδοβίκου, πλατεία Λαού, πλατεία Ταχυδρομείου, πλατεία Δημαρχείου, πλατεία Κοτζιά.

● ● ● Στο νούμερο 28, βρίσκεται το εκκλησάκι της Αγίας Κυριακής, η ανέγερση του οποίου χρονολογείται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Κάπου στο ίντερνετ διάβασα ότι παλιά γίνονταν εξορκισμοί, καμία σχέση με διαβεβαίωσε ο άνθρωπος που βρήκα εκεί. Δίπλα, στο ν. 30, το ίδιο κτίριο μοιράζονται το Ραδιόφωνο της Εκκλησίας και η Αμερικανική Αγορά.

● ● ● Στο νούμερο 57 βρίσκεται ίσως το πιο παλιό κατάστημα της Αθηνάς: «Τυριά και βούτυρα Καρατζάς», από το 1932.

● ● ● Όταν το 1833 οι αρχιτέκτονες Κλεάνθης και Σούμπερτ εκπόνησαν το πρώτο σχέδιο της πόλης, προβλεπόταν πως η οδός Αθηνάς θα έφτανε ως την είσοδο της Ακρόπολης. Το συνολικό σχέδιο που, μεταξύ άλλων, τοποθετούσε τα ανάκτορα του Όθωνα στην Ομόνοια, δεν υλοποιήθηκε ποτέ γιατί κρίθηκε ακριβό.

● ● ● Από την Αθηνάς περνούν τα λεωφορεία 049 Ομόνοια - Πειραιάς, 838 Ομόνοια - Ρέντης - Παλιά Κοκκινιά, 914 Ομόνοια - Λαχαναγορά - Παλιά Κοκκινιά, 035 Άνω Κυψέλη - Πετράλωνα - Ταύρος και το νυχτερινό 500 Κηφισιά - Πειραιάς.

Φωτο: Θανάσης Καρατζάς