Η συμβίωση με ζώα είναι σημάδι πολιτισμού. Όμως τι αισθάνονται τα ζώα;

Ένα βιβλίο με τίτλο «A Dog’s World: Imagining the Lives of Dogs in a World With Humans», της Jessica Pierce και του Marc Bekoff αμφισβητεί την ηθική του να είμαστε ιδιοκτήτες κατοικιδίων. Αν και ποτέ στην ιστορία δεν υπήρχαν περισσότερα κατοικίδια, αυτή η αγάπη μεταξύ διαφορετικών βιολογικών ειδών επισύρει κάμποσα προβλήματα.

Περισσότερα από 1 δισεκατομμύριο ζώα διατηρούνται πλέον ως κατοικίδια σε όλο τον κόσμο: τα μισά από τα νοικοκυριά έχουν ένα. Στις ΗΠΑ, όπου οι δαπάνες που σχετίζονται με τα κατοικίδια ξεπέρασαν τα 100 δισεκατομμύρια δολάρια το 2021, το ποσοστό αυτό ανεβαίνει στο εκπληκτικό 70%. Σύμφωνα με τη συμβατική σοφία, τα κατοικίδια μάς δίνουν χαρά· η επέκταση της συμβίωσης με ζώα είναι σημάδι πολιτισμού και καλών αισθημάτων. Οι άνθρωποι είναι χαρούμενοι γιατί έχουν συντροφιά: ποιος όμως ρωτάει τι αισθάνονται τα ζώα;

Το πρώτο πρόβλημα είναι η αγοραπωλησία των ζώων. Όταν αγοράζουμε και πουλάμε ζώα, και όταν τα χρησιμοποιούμε για τη δική μας ικανοποίηση —είτε για διασκέδαση ή συναισθηματική ολοκλήρωση, είτε για κερδοφορία— τα αντιμετωπίζουμε ως αντικείμενα, όχι ως υποκείμενα· ως εμπορεύματα και όχι ως ζωντανά όντα με εγγενή αξία. Όταν ένα ζώο είναι προϊόν, δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε τον βιωματικό κόσμο του από τη δική τους οπτική γωνία

Η επιστημονική βιβλιογραφία δεν αφήνει αμφιβολία για την εμπειρία της αγωνίας των κατοικίδιων ζώων. Ο σωματικός περιορισμός, η κοινωνική απομόνωση και η χρόνια έκθεση στο στρες —τα χαρακτηριστικά της αιχμαλωσίας— μπορεί να οδηγήσουν σε μετρήσιμη φυσιολογική βλάβη, συμπεριλαμβανομένης της απώλειας νευρικής πλαστικότητας και της μακροχρόνιας ενεργοποίησης της απόκρισης πάλης ή φυγής, η οποία μπορεί να επηρεάσει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού. Η αιχμαλωσία αυξάνει τον κίνδυνο χρόνιας νόσου και μειώνει τη διάρκεια ζωής: κουνάβια βηματίζουν πέρα δώθε στο κλουβί τους, παπαγάλοι που βγάζουν όλα τα φτερά τους ή σκυλιά που κυνηγάνε με επιμονή την ουρά τους είναι απλούστατα δυστυχισμένα, δεν είναι χαριτωμένα.

Η βιομηχανία κατοικιδίων δέχεται τη θνησιμότητα των ζώων ως μέρος του επιχειρηματικού της μοντέλου. Μια έρευνα του 2014 σε έναν μεγάλο χονδρέμπορο εξωτικών κατοικίδιων στο Τέξας διαπίστωσε ότι το 80% των περίπου 26.400 ζώων που αντιπροσωπεύουν 171 είδη ήταν «βαριά άρρωστα ή τραυματισμένα». Ηθικά, η κατανάλωση κατοικίδιων ζώων δεν διαφέρει τόσο από την κατανάλωση κρέατος: αφαιρούμε τη ζωή ενός μεμονωμένου ζώου και επιλέγουμε να συμμετέχουμε σε μια βιομηχανία που επιβάλλει βάσανα στα ζωντανά όντα. Ένας μεγάλος εμπορικός μύλος για κουτάβια ή γατάκια ή μια αποθήκη γεμάτη φίδια, σαύρες και άλλα μικρά πλάσματα που περιμένουν να σταλούν στα καταστήματα κατοικίδιων ζώων δεν διαφέρει τόσο από μια φρικτή εργοστασιακή φάρμα.

Ακόμη και τα δισεκατομμύρια που δαπανώνται για προϊόντα κατοικίδιων ζώων κάθε χρόνο υπονομεύουν την καλή διαβίωση των ζώων. Ορισμένες δαπάνες για κατοικίδια προορίζονται για αγαθά που προωθούν την ευημερία, όπως η κτηνιατρική περίθαλψη. Η μερίδα του λέοντος, ωστόσο, αφορά προϊόντα όπως το πρόχειρο φαγητό, τα κολάρα κραδασμών, τα αποτρεπτικά του γαβγίσματος, τα κλουβιά και οι τσάντες μεταφοράς. Η εμπορία αυτών των προϊόντων με πιασάρικες ετικέτες όπως «ξενοδοχείο χάμστερ» ή «βιότοπος χάμστερ» μπορεί να τα κάνει να φαίνονται καλοήθη. Φανταστείτε όμως να περάσετε ολόκληρη τη ζωή σας σε έναν χώρο όχι πολύ μεγαλύτερο από το σώμα σας, χωρίς ουσιαστική εργασία, χωρίς ουσιαστικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, χωρίς αισθητηριακή διέγερση και χωρίς τρόπο να συμμετέχετε σε πρότυπα συμπεριφοράς για τα οποία έχετε εξελιχθεί εδώ και χιλιετίες. Θα ήταν βασανιστήριο. Οι άνθρωποι και τα ζώα δεν διαφέρουν στο πώς αντιδρούν στην αιχμαλωσία.

Τα σκυλιά είναι πράγματι τα λιγότερο αιχμάλωτα κατοικίδια. Είναι καλά προσαρμοσμένα συμπεριφορικά στο να μοιράζονται τον οικιακό χώρο με τους ανθρώπους και μπορούν να έχουν βιωματικά πλούσια και ικανοποιητική ζωή στα σπίτια μας, μερικές φορές με υψηλό βαθμό ελευθερίας. Ωστόσο, οι πρακτικές διατήρησης κατοικίδιων ζώων φαίνεται ότι τα επηρεάζουν. Τα σκυλιά βιώνουν κοινωνική απομόνωση, έλλειψη κατάλληλων αισθητηριακών ερεθισμάτων, σωματικό περιορισμό σε μικρούς χώρους, συχνά παραμέληση και πλήξη.

Τέλος, υπάρχουν οι κλιματικές επιπτώσεις της διατήρησης κατοικίδιων ζώων. Μια μελέτη του 2017 υπολόγισε ότι η διατροφή σκύλων και γατών στις ΗΠΑ είναι κατά προσέγγιση ισοδύναμη, σε όρους εκπομπών άνθρακα, με σχεδόν 14 εκατομμύρια αυτοκίνητα στον δρόμο. Όπως η βιομηχανοποιημένη κτηνοτροφία, η βιομηχανοποιημένη διατήρηση κατοικίδιων ζώων εκτυλίσσεται σε κλίμακα οικολογικά μη βιώσιμη.

Είναι δυνατόν να δημιουργηθούν συντροφικές σχέσεις με τα ζώα χωρίς να προκληθούν ζημιά σε αυτά ή στον πλανήτη; Σίγουρα. Οι δεσμοί ανθρώπου-ζώου θα ήταν αμοιβαίοι και θα επιλέγονταν ελεύθερα —φιλίες, όχι ιδιοκτησία. Η αιχμαλωσία δεν θα ήταν πλέον ο κεντρικός μηχανισμός που κρατά τα ζώα στην τροχιά ενός ανθρώπου. Η μείωση του αριθμού των κατοικίδιων ζώων σε όλο τον κόσμο, ο μετριασμός των χειρότερων επιπτώσεων στα ζώα που ήδη ζουν σε αιχμαλωσία και η εξασφάλιση της σωματικής και συναισθηματικής τους άνθησης ως κορυφαία προτεραιότητά μας μπορεί να μας φέρει πιο κοντά στον στόχο. Οι άνθρωποι που αγαπούν τα ζώα είναι, κατά ειρωνικό τρόπο, και οι άνθρωποι που καταλήγουν στα κατοικίδια. Αλλά πρέπει να εξετάσουμε την πιθανότητα να αγαπάμε τα ζώα μας οδηγεί μακριά από τη διατήρηση κατοικίδιων ζώων και προς διαφορετικούς τύπους φιλίας με ζώα.