Ρεπορτάζ: Εφαρμόζεται ο νόμος για τα Ζώα Συντροφιάς; Η έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου

Είναι σαν η επικράτεια των ζώων, τους περισσότερους από εμάς, να μη μας αφορά. Στην καλή περίπτωση φροντίζουμε τα κατοικίδιά μας. Κι όταν χρησιμοποιούμε τον όρο ζώα συντροφιάς εννοούμε τα ζώα που ζουν μαζί μας, γιατί έχουμε μάθει να σκεφτόμαστε ανθρωποκεντρικά και στα πλαίσια του ιδιωτικού μας χώρου. Ας κάνουμε την ερώτηση στον εαυτό μας: Πώς νιώθουμε όταν βλέπουμε έναν αδέσποτο σκύλο ή γάτες; Έχουμε μάθει να θεωρούμε φυσιολογικό το ότι υπάρχουν αδέσποτα, αν και πλέον βλέπουμε όλο και λιγότερους σκύλους στις πόλεις, κι αυτό δυστυχώς όχι χωρίς αστερίσκο. Για την επαρχία δεν έχουμε ιδέα, σπάνια φτάνουν στο οπτικό μας πεδίο εικόνες κακοποίησης δεσποζόμενων ζώων ή το πλήθος των αδέσποτων και των σκυλιών που εγκαταλείπονται, όσο για τα αδέσποτα η κακοποίηση είναι δεδομένη, τα ζώα συντροφιάς είναι απολύτως εκτεθειμένα σε κινδύνους όταν ζουν στον δρόμο. Μοιάζει να αντιλαμβανόμαστε τα ζώα ως «πράγματα» που τα φροντίζουμε εφόσον μας ανήκουν, και δεν κατανοούμε ότι η ύπαρξη αδέσποτων συνιστά βαρβαρότητα – όπως το να υπάρχουν πεταμένοι άνθρωποι. Στη σύγχρονη επιστήμη, στα τμήματα Φιλοσοφίας και Νομικών σπουδών, στα Συντάγματα των αναπτυγμένων κρατών και στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου τα ζώα πλέον λογίζονται με όρους Ηθικής, ως έμβια όντα που χρήζουν Νομικής Προστασίας, η διασφάλιση της καλής μεταχείρισής τους είναι ευρωπαϊκή αξία. Τα ζώα έχουν συναισθήματα και αναφαίρετο δικαίωμα σε μια αξιοπρεπή ζωή – ναι, η λέξη αξιοπρέπεια στις σύγχρονες δημοκρατίες δεν αφορά μόνο τους ανθρώπους.

Στην Ελλάδα ήδη ο νόμος 4039 του 2012 εισήγαγε την έννοια της ευζωίας, που σημαίνει ότι κάθε ζώο συντροφιάς, πρώτον, θα πρέπει να έχει εξασφαλισμένο ένα άνετο, ασφαλές και υγιεινό κατάλυμα, δεύτερον, να μην υποφέρει, να μη φοβάται, να μην αγωνιά, τρίτον, να είναι ικανό να εκφράζει συμπεριφορές. Ο τελευταίος νόμος 4830 του 2021 εξιδεικεύει περαιτέρω διακυρήσσοντας «τις 5 διεθνώς αναγνωρισμένες ελευθερίες των ζώων»: τα ζώα συντροφιάς δικαιούνται πρόσβαση σε νερό και καλής ποιότητας τροφή, στέγη, περίθαλψη, αίσθημα ασφάλειας, προστασία από καταπόνηση, συντροφιά, χάδια και αγάπη – μια καλή ζωή.

Θα έπρεπε να είναι αυτονόητο. Στην Ελλάδα όμως, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Πανελλήνιας Φιλοζωικής Ομοσπονδίας, υπάρχουν κατά προσέγγιση 3-4.000.000 αδέσποτα ζώα τα οποία βασανίζονται κάθε στιγμή, κάθε ώρα και μέρα που περνάει. Είναι μια χρόνια παθογένεια, ένα όνειδος για τη χώρα, το οποίο θα αντιμετωπίζονταν με τον νόμο 4830/2021 που έφερε η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, ο οποίος έλυνε εκκρεμότητες χρόνων και άνοιγε τον δρόμο για να γίνει η Ελλάδα ευρωπαϊκή χώρα στο θέμα των ζώων συντροφιάς.

Οι εθελοντές, μοναδικό κανάλι ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και μέριμνας για τα αδέσποτα ζώα

Στον περισσότερο κόσμο όλα αυτά ακούγονται περίεργα, γιατί δεν υπάρχει ενημέρωση. Τα ζώα στην ελληνική κοινωνία δεν εκπροσωπούνται σε κανένα επίπεδο. Μόνο ένας τρόπος υπάρχει για να δει κανείς τη σκληρή πραγματικότητα: ακολουθώντας τις σελίδες των φιλοζωικών σωματείων και των εθελοντών στα ΜΚΔ. Οι αναρτήσεις που συστηματικά παρακολουθούσαμε στα social media εδώ και καιρό εν είδει ρεπορτάζ είναι η αρχική δεξαμενή για αυτό το θέμα, που αν το παρακολουθήσεις στενά σε κάνει να χάσεις τον ύπνο σου. Πώς αλλιώς μπορεί να δεις τη σοκαριστική πραγματικότητα που κρύβεται κάτω από το χαλί; Οι φωτογραφίες δεν αντέχονται: σκυλιά άρρωστα, σκελετωμένα, ανάπηρα, πυροβολημένα, ημιθανή, κακοποιημένα, ή απλώς χαμένα, ταλαιπωρημένα και φοβισμένα, που οι φιλοζωικές οργανώσεις τα συλλέγουν, τα θεραπεύουν, τα στειρώνουν και τα φιλοξενούν ψάχνοντας για υιοθεσίες. Στους ξένους επισκέπτες της χώρας μοιάζει αδιανόητο και τριτοκοσμικό. Λίγο καιρό πριν γράφαμε για το μεγάλο πρόβλημα με τις φόλες, σαν έναν τρόπο αντιμετώπισης του υπερπληθυσμού των σκύλων ειδικά πριν από περιόδους διακοπών. Oι βίαιες δολοφονίες ζώων είναι μια διαδεδομένη πρακτική στην ελληνική επαρχία και κανείς επίσημος φορέας δεν κάνει ποτέ λόγο για αυτό, παρά μόνο οι εθελοντές.

Aλλά και οι τελευταίες μέρες με τις καταστροφικές πλημμύρες ήταν ενδεικτικές. Η ερώτηση για το αν τα πλημμυροπαθή ζώα χρειάζονται διάσωση, τροφή και νερό, νοσηλεία, φιλοξενία, έχει απαντηθεί. Κι όμως, είδαμε στις σελίδες των Σωματείων και εθελοντών βίντεο και φωτογραφίες με ζώα εγκαταλειμμένα, πεινασμένα, φοβισμένα, εγκλωβισμένα στο νερό, να κλαίνε και να ουρλιάζουν, διαβάσαμε για σκύλους που κολύμπησαν μέρες και κατέληξαν να τριγυρνούν πεινασμένοι, είδαμε εθελοντές να πηγαίνουν καθημερινά με βάρκες να κάνουν διασώσεις και να τα ταΐζουν με τροφές που εξασφάλισαν από δωρεές. Διαβάζουμε τις απελπισμένες εκκλήσεις τους προς την πολιτεία να βρεθεί χώρος φιλοξενίας και κτηνιατρική περίθαλψη. Για το ελληνικό κράτος πλημμυροπαθή ζώα επί της ουσίας δεν υπήρξαν. 

Για την ακρίβεια, η Ειδική Γραμματεία Προστασίας των Ζώων Συντροφιάς έστησε στο κυνοκομείο Λάρισας μία δομή όπου περιέθαλπαν τα πλημμυροπαθή ζώα τα οποία μάζευαν εθελοντές, αρκετά από τα οποία υιοθετήθηκαν, αλλά μόνο στην πρώτη φάση της πλημμύρας και σε περιορισμένη κλίμακα, καθώς δύο εβδομάδες μετά το κέντρο έκλεισε. Οι εθελοντές καταγγέλλουν ότι η Ειδική Γραμματεία στη συγκεκριμένη περίπτωση έδρασε σαν φιλοζωικό σωματείο, αντί να καταγράψει τις ανάγκες, να ασχοληθεί με τον σχεδιασμό, να μεριμνήσει με σχέδιο. 

Ενώ η πολιτεία είναι υπεύθυνη με βάση τη νομοθεσία που η ίδια έχει θεσπίσει για την προστασία των ζώων συντροφιάς, οι μόνοι που μεριμνούν με συγκινητικό τρόπο και αυταπάρνηση είναι οι εθελοντές

Από τα social media των φιλοζωικών, στο πόρισμα-κόλαφο της έκθεσης του Ελεγκτικού Συνεδρίου

Στα social media των Φιλοζωικών Σωματείων βλέπεις την πραγματικότητα στο πεδίο. Αν μιλήσεις μαζί τους μαθαίνεις για τα κυνοκομεία-κολαστήρια των δήμων και για τα εκατοντάδες άτυπα καταφύγια όπου επί της ουσίας κρατούνται τα ζώα όμηροι σε άθλιες συνθήκες. Από εκεί και πέρα, τα αποδεικτικά στοιχεία φέρνει η έρευνα του Ελεγκτικού Συνεδρίου με τίτλο «Αδέσποτα ζώα συντροφιάς: τηρούνται οι κανόνες ευζωίας και αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά η ανεξέλεγκτη διασπορά στις εξοχές της χώρας», η οποία –δυστυχώς– είναι κόλαφος για την κυβερνητική διαχείριση καθώς επιβεβαιώνει ότι ο νόμος του κράτους δεν εφαρμόζεται σε κανένα επίπεδο. Και λέμε δυστυχώς, γιατί το να μην κάνει εδώ το κράτος τη δουλειά του μεταφράζεται σε ενεξέλεγκτο αριθμό ζώων που βασανίζονται σε όλη την επικράτεια.

Το Ελεγκτικό Συνέδριο είναι ένα από τα τρία ανώτατα δικαστήρια της Ελλάδας, μαζί με το Συμβούλιο της Επικρατείας και τον Άρειο Πάγο. Συγκεκριμένα είναι το ανώτατο δημοσιονομικό Δικαστήριο. Η έκθεσή του προς το Υπουργείο Εσωτερικών για το νόμο 4830/21 για τα Ζώα Συντροφιάς και τα προβλήματα που ανέκυψαν από τη (μη) εφαρμογή του, κοινοποιήθηκε στις 26/9. Όπως διαβάζουμε στο δελτίο Τύπου της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Νέμεσις, η Έκθεση προκλήθηκε από τις δημόσιες αναφορές το 2021 και το 2022 της Προέδρου του Σωματείου Νέμεσις σήμερα, τότε Προέδρου της ΠΦΠΟ (Πανελλαδική Φιλοζωική και Περιβαλλοντική Ομοσπονδία) Νατάσας Μπομπολάκη. Ακολούθως ξεκίνησε έλεγχος από κλιμάκια του Ελεγκτικού Συνεδρίου σε διάφορους Δήμους ανά την Ελλάδα και φτάσαμε στην Έκθεση η οποία ελέγχει τα 80.000.000 που δόθηκαν στους Δήμους για να φτιάξουν δημοτικά καταφύγια και να χρηματοδοτήσουν τις δράσεις τους για τα αδέσποτα. Εντύπωση προκαλεί το βάθος της έκθεσης αλλά και το βάρος που δίνεται στον όρο Ευζωία των Ζώων και πολύ σωστά, καθώς η μη απορρόφηση των κονδυλίων και η μη εφαρμογή του συγκεκριμένου νόμου συνιστά βαρβαρότητα.

Γράφουν χαρακτηριστικά οι συντάκτες της έκθεσης: «Η επιλογή του θέματος του ελέγχου μόνον εκ πρώτης όψης μπορεί να ξενίζει. Διότι, ασχέτως της προσωπικής ευαισθητοποίησης για την τήρηση των κανόνων ευζωίας των αδέσποτων ζώων συντροφιάς, που ευλόγως δεν αναμένεται να είναι το ίδιο αναπτυγμένη σε κάθε πολίτη, το αντικείμενο του ελέγχου δεν παύει, πάντως, στην ουσία του, να παραμένει η εφαρμογή μίας δημόσιας πολιτικής, για την οποία, μάλιστα, κάθε άλλο παρά ευκαταφρόνητοι πόροι διατίθενται, με συνέπεια το αυτό, όπως σε όλες τις ανάλογες περιπτώσεις, ερώτημα να ανακύπτει∙ κατά πόσον, στο μέτρο πάντοτε του εφικτού, αντιμετωπίστηκε το πρόβλημα για το οποίο οι εν λόγω πόροι, οι προερχόμενοι από την αναγκαστική συνεισφορά των φορολογουμένων, αναλώθηκαν».

Ο έλεγχος εντάχθηκε στο Ετήσιο Πρόγραμμα Ελέγχων του Ελεγκτικού Συνεδρίου για το έτος 2022, εγκρίθηκε από την Ολομέλεια του Δικαστηρίου και παρουσιάστηκε στην Επιτροπή Θεσμών και Διαφάνειας της Βουλής των Ελλήνων στις 9.3.2022.

Σύντομο ιστορικό: Γιατί ήταν τόσο σημαντικός ο νόμος 4830/2021 για την προστασία των ζώων συντροφιάς

Το 2021 ήρθε ένας καινούργιος νόμος ο οποίος θέσπιζε αυστηρούς κανόνες για την υπεύθυνη ιδιοκτησία ζώων συντροφιάς και την ευζωία δεσποζόμενων και αδέσποτων ζώων, καθώς και μέτρα μείωσης του αριθμού των αδέσποτων. Ενώ ήδη με τον νόμο του 2012 οι δήμοι ήταν υποχρεωμένοι να μεριμνούν για τα αδέσποτα –περισυλλογή, περίθαλψη, προσωρινή φιλοξενία τους σε κτηνιατρεία και καταφύγια, ηλεκτρονική σήμανση (τσιπάκια), στείρωση και επανένταξη των ζώων στο φυσικό τους περιβάλλον, εκεί που είχαν περισυλλεχθεί– η πραγματικότητα γεννούσε απελπισία.

Τι καινούργιο έφερνε ο καινούργιος νόμος; Στο θεσμικό κομμάτι μετέφερε το χαρτοφυλάκιο για τα ζώα συντροφιάς, δεσποζόμενα και αδέσποτα, από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, που ανήκε μέχρι τότε, στο Υπουργείο Εσωτερικών. Ένα χρόνο μετά, στις 9/6/2022, επειδή η εφαρμογή του νόμου δεν προχωρούσε, με απόφαση του πρωθυπουργού Κ. Μητσοτάκη συστάθηκε η Ειδική Γραμματεία για την Προστασία των Ζώων Συντροφιάς, στην οποία ανατέθηκε η συνολική ευθύνη εφαρμογής της κυβερνητικής πολιτικής σε σχέση με τη μέριμνα για τα ζώα συντροφιάς και τη διαχείριση των αδέσποτων ζώων, την εποπτεία και τον συντονισμό των προγραμμάτων από τους δήμους. Το μότο και του ίδιου του πρωθυπουργού, ο οποίος τότε υιοθέτησε τον Peanut από τη Φιλοζωική Ένωση Ηλιούπολης, ήταν: «Κανένα ζώο κακοποιημένο, κανένα ζώο αδέσποτο».

Eπικεφαλής της Ειδικής Γραμματείας για την Προστασία των Ζώων Συντροφιάς ορίστηκε η κ. Μαριάνθη Δημοπούλου, δικηγόρος, με επιστημονική εξειδίκευση και μακρά εμπειρία σε θέματα Δικαίου των ζώων και καθηγήτρια στο μάθημα «Νομικά (II)» του Zero Stray Academy. Προϊστάμενος της Ειδικής Γραμματείας είναι ο υφυπουργός Εσωτερικών, που τότε ήταν ο Στέλιος Πέτσας. Και από τις 8 Ιουλίου του 2023 στη θέση αυτή βρίσκεται ο Θοδωρής Λιβάνιος, ο οποίος ως υφυπουργός –τότε– Ψηφιακής Διακυβέρνησης ήταν ένας από τους βασικούς συντάκτες του νέου νόμου.

Το Zero Stray Academy είναι Ακαδημία του Zero Stray Pawject, μίας ΜΚΟ που προσφέρει από τον Σεπτέμβριο του 2021 δωρεάν εκπαιδευτικά προγράμματα στους δήμους με σκοπό την πρόληψη και τη διαχείριση αδέσποτων ζώων. Τον Μάιο του 2022 η διευθύντριά του Σταματίνα Σταματάκου και ο τότε υπουργός Προστασίας του Πολίτη, Τάκης Θεοδωρικάκος, υπέγραψαν μνημόνιο συνεργασίας διετούς ισχύος, και τον Οκτώβριο του 2022 τέθηκε σε λειτουργία η γραμμή 10410 για να καλούν οι πολίτες για άμεση επέμβαση όταν βλέπουν περιστατικά κακοποίησης ζώων –αν και υπάρχουν καταγγελίες ότι η γραμμή δεν ανταποκρίνεται άμεσα καθώς το αίτημα απλώς μεταβιβάζεται στο αστυνομικό τμήμα– και λειτουργεί το Τμήμα Προστασίας Ζώων στην Ελληνική Αστυνομία. Από τον Μάιο του 2023 εκκίνησε η πρώτη υποχρεωτική εκπαίδευση των αστυνομικών για τα δικαιώματα των ζώων με στόχο να υπάρχει τουλάχιστον ένας εκπαιδευμένος αστυνομικός σε κάθε αστυνομικό τμήμα. 

Τα 180 Φιλοζωικά Σωματεία της χώρας συνασπίζονται για να στηρίξουν τον νέο νόμο (κάτι πρωτοφανές)

Ο νόμος αυτός δημιούργησε πάρα πολλές ελπίδες στις τάξεις των φιλοζωικών οργανώσεων, καθώς καθιστά τα νόμιμα Φιλοζωικά Σωματεία συνδιαχειριστές του προβλήματος και συνεργάτες των δήμων κατοχυρώνοντας θεσμικά αυτό που ήδη κάνουν όλα τα χρόνια χωρίς καμία βοήθεια από το κράτος: συλλογή, νοσηλεία, στείρωση, σήμανση και, ει δυνατόν, υιοθεσία αδέσποτων ζώων.

Είναι σημαντικό εδώ να πούμε ότι είχε προηγηθεί το αντι-φιλοζωικό νομοσχέδιο που είχε προσπαθήσει να περάσει ο Γιάννης Τσιρώνης, υφυπουργός της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, τον Μάρτιο του 2018, που επί της ουσίας στοχοποιούσε τα αδέσποτα οδηγώντας τα σε εγκλεισμό (πάγια πρακτική των δήμων) και απαγόρευε στους εθελοντές να παρέχουν φροντίδα και προστασία στα αδέσποτα – δηλαδή έθετε τον εθελοντισμό παράνομο. Αν κάποιος έβλεπε ένα χτυπημένο ζώο στον δρόμο δεν επιτρεπόταν να το πάει στον γιατρό, παρά μόνο να το μαζέψει ο δήμος. Το νομοσχέδιο αυτό μετά από θυελλώδεις αντιδράσεις αποσύρθηκε. Καταλαβαίνει λοιπόν κανείς την τεράστια ανακούφιση στις τάξεις του φιλοζωικού κόσμου και γιατί τα 180 Φιλοζωικά Σωματεία της χώρας συνασπίστηκαν αναφανδόν υπέρ του καινούργιου νόμου της κυβέρνησης του Κυριάκου Μητσοτάκη.

Ο νέος νόμος ανάμεσα σε άλλα έλυνε και το θέμα των Traces – ένα διαβατήριο που εξασφαλίζει το δικαίωμα να ταξιδεύει ένα ζώο χωρίς τον ιδιοκτήτη του. Τι σημαίνει αυτό για ένα αδέσποτο; Ότι μπορεί να έχει εντολή μετακίνησης από την Κτηνιατρική, και αφού ολοκληρωθεί η υιοθεσία του στην Ελλάδα να ταξιδέψει ελεύθερα στους νέους του κηδεμόνες. Τα traces, που αποτελούν ευρωπαϊκή οδηγία, ήταν πολύ σημαντικά γιατί οι υιοθεσίες σε ξένους κηδεμόνες γίνονταν με δυσκολίες και εμπόδια.

Και βέβαια ο νέος νόμος έθετε την υποχρέωση της στείρωσης στους δήμους για τα αδέσποτα, αλλά και στους ιδιοκτήτες για τα δικά τους ζώα. Για να είναι υποχρεωτική η στείρωση ωστόσο έπρεπε να υπάρχει επιλογή, οπότε ο νόμος προβλέπει ότι εάν ένας ιδιοκτήτης δεν θέλει να στειρώσει το ζώο του μπορεί εναλλακτικά να δώσει δείγμα στην τράπεζα dna, όταν αυτή δημιουργηθεί. Εφόσον τα αδέσποτα δημιουργούνται από τις εγκαταλείψεις ζώων από γέννες δεσποζόμενων, με αυτό το μέτρο θα μπορούσε να ταυτοποιηθεί σε ποιον ανήκουν τα σκυλιά που πετιούνται στον δρόμο, με τα προβλεπόμενα πρόστιμα. Σύμφωνα με τον νέο νόμο η εγκατάλειψη νεογέννητου ζώου είναι κακούργημα και τιμωρείται με ποινή φυλάκισης μέχρι και 10 έτη και πρόστιμο μέχρι 50.000 ευρώ (!)

Στη διαβούλευση του νέου νόμου συμμετείχαν εκπρόσωποι των Φιλοζωικών Σωματείων, ενώ το γεγονός ότι και τα 180 σωματεία με ανθρώπους όλων των κομματικών αποχρώσεων  στήριξαν την κυβέρνηση της ΝΔ σε αυτή τη νομοθετική πρωτοβουλία ήταν πραγματικό επίτευγμα και δείχνει τη δυναμική που υπήρξε και τις ελπίδες που γεννήθηκαν ότι τα πράγματα σε σχέση με την απελπιστική κατάσταση των αδέσποτων ζώων θα άρχιζαν να αλλάζουν.

Τα μητρώα που δεν έγιναν: αναβολή στην αναβολή και μη εφαρμογή του νόμου

Ένα από τα πιο σημαντικά θέματα που όριζε ο νέος νόμος ήταν η σύσταση από τη Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων Δημόσιας Διοίκησης του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης Εθνικού Μητρώου Ζώων Συντροφιάς, ακρογωνιαίος λίθος για την εφαρμογή της νομοθεσίας. Αυτό περιλαμβάνει:

α) Υπομητρώο Καταγραφής και Παρακολούθησης Ζώων Συντροφιάς, ως μετεξέλιξη της ήδη υφιστάμενης βάσης δεδομένων του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Έτσι το κράτος θα γνωρίζει τον αριθμό αδέσποτων και δεσποζόμενων ζώων, ώστε να μπορεί να υπάρχει έλεγχος και παρακολούθηση της εφαρμογής του νόμου.

β) Υπομητρώο Φιλοζωικών Σωματείων και Οργανώσεων, στο οποίο καταχωρούνται όλα τα αναγνωρισμένα και νομίμως λειτουργούντα φιλοζωικά σωματεία και οι φιλοζωικές οργανώσεις μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που δραστηριοποιούνται.

γ) Υπομητρώο Καταφυγίων Ζώων Συντροφιάς, στο οποίο καταγράφονται όλα τα αδειοδοτημένα καταφύγια που διατηρούν δήμοι ή σύνδεσμοι δήμων, φιλοζωικά σωματεία και οργανώσεις, καθώς και ιδιώτες. Πολύ σημαντικό γιατί θα ξεκαθάριζε τα «καλά» από τα «κακά» καταφύγια, καθώς υπάρχουν πολλοί ιδιώτες που μαντρώνουν ζώα, στα όρια του συλλέκτη, και τα κρατούν έγκλειστα σε κάκιστες συνθήκες διαβίωσης – υπάρχουν πάρα πολλά τέτοια «καταφύγια» στη χώρα. O νόμος επιπλέον εισάγει πρόσθετους κανόνες λειτουργίας για τη λειτουργία των καταφυγίων.

δ) Υπομητρώο Επαγγελματιών και Ερασιτεχνών Εκτροφέων, στο οποίο καταγράφονται οι εκτροφείς σκύλων και γατών. Ουσιαστικά με τον νέο νόμο η εκτροφή με σκοπό την αναπαραγωγή και εμπορία ζώων επιτρέπεται μόνο με χορήγηση άδειας και έλεγχο που θα εξασφαλίζει ότι τηρούνται οι κανόνες ευζωίας και ασφάλειας των ζώων. Κάτι που δεν συμβαίνει σήμερα, καθώς υπάρχουν πάρα πολλά παράνομα εκτροφεία τα οποία πωλούν σκύλους από συγκεκριμένες ράτσες σε αγγελίες στο κοινωνικά δίκτυα ανεμπόδιστα, ενώ τα ζώα προς αναπαραγωγή ζουν σε άθλιες συνθήκες. Να προσθέσουμε εδώ κάτι κανείς δεν γνωρίζει, εφόσον δεν έχει γίνει καμία εκστρατεία ενημέρωσης, ότι οι ιδιοκτήτες σκύλων απαγορεύεται να ζευγαρώνουν τα σκυλιά τους χωρίς άδεια από την 5μελή επιτροπή του δήμου όπου ανήκουν.

ε) Πανελλήνια Πλατφόρμα Υιοθεσίας Αδέσποτων Ζώων Συντροφιάς, στην οποία καταχωρούνται τα προς υιοθεσία αδέσποτα ζώα.

στ) Υπομητρώο Εθελοντικής Αιμοδοσίας Ζώων Συντροφιάς, όπου καταγράφονται οι ιδιοκτήτες ζώων συντροφιάς, που επιθυμούν εθελοντικά να συνεισφέρουν στις Τράπεζες Αίματος που λειτουργούν για τα ζώα, καθώς και τα ζώα συντροφιάς που διαθέτουν για εθελοντική αιμοδοσία.

ζ) Αποθετήριο διαβατηρίων που διανέμονται από τον Πανελλήνιο Κτηνιατρικό Σύλλογο στους εξουσιοδοτημένους κτηνιάτρους, με σκοπό τη διάθεσή τους στους ιδιοκτήτες ζώων συντροφιάς.

Η υλοποίηση των μητρώων θα σήμαινε διαφάνεια και θα επέτρεπε να μπει μια τάξη στο χάος που επικρατεί. Όπως σημειώνεται στην έκθεση του ελεγκτικού συνεδρίου: «Εθνικό Μητρώο Ζώων Συντροφιάς, προς το παρόν δεν υφίσταται, όπως και ήταν περίπου βέβαιο ότι θα συμβεί, ενόψει του χρόνου που είναι αναγκαίος για την ανάπτυξη, από το μηδέν, ενός νέου Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος. Η σύμβαση του έργου ανάπτυξης του Μητρώου, με αναθέτουσα αρχή την “Κοινωνία της Πληροφορίας Α.Ε.”, υπογράφηκε μόλις στις 30.12.2022 και η προθεσμία εκτέλεσης της σύμβασης ορίστηκε, ευλόγως, στις 30.6.2024. Ας σημειωθεί, πάντως, ότι, με την επιλογή της ανάπτυξης του Μητρώου με το μοντέλο της σταδιακής ενσωμάτωσης νέων λειτουργιών που ολοκληρώνουν το Σύστημα σε φάσεις, η παραγωγική λειτουργία του Μητρώου αναμενόταν, βάσει του χρονοδιαγράμματος της σύμβασης, να έχει αρχίσει τον μήνα Ιούλιο του έτους 2023».

Άξιο απορίας για ποιο λόγο δεν αξιοποιήθηκε από το Τμήμα Προστασίας Ζώων Συντροφιάς του Υπουργείου Εσωτερικών η διαδικτυακή εφαρμογή που κρατούσε ήδη το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων.

Όπως και να έχει, όλη αυτή η καθυστέρηση στην υλοποίηση των μητρώων δημιουργεί ντόμινο καθυστερήσεων και για άλλες διατάξεις. Ενδεικτικό, όσο και παράλογο, το ότι δεν συστάθηκε η Ειδική Επιτροπή Παρακολούθησης της εφαρμογής του νόμου, που θα παρείχε επιστημονική υποστήριξη στις αρμόδιες αρχές και θα λειτουργούσε σαν ελεγκτικός μηχανισμός. Γιατί; Επειδή προβλεπόταν ένα από τα 7 μέλη να είναι εκπρόσωπος από τα Φιλοζωικά Σωματεία που θα είχαν εγγραφεί στο μητρώο, το οποίο όμως ακόμα δεν έχει φτιαχτεί. Η μη σύσταση της Ειδικής Επιτροπή Παρακολούθησης, με τη σειρά της, σήμαινε περαιτέρω καθυστερήσεις όπως στους Βασικούς Δείκτες Απόδοσης των επιχειρησιακών σχεδίων των Δήμων. Τα οποία επιχειρησιακά σχέδια, εφόσον δεν υπήρχαν ελεγκτικοί μηχανισμοί, επίσης δεν έγιναν. 

Αναβολή στην αναβολή σήμαινε σχεδόν την καθολική μη εφαρμογή του νόμου.

Η ιστορία του

Οι Δήμοι της χώρας, ο μεγάλος ασθενής: υποχρεώσεις και χρηματοδότηση

Είπαμε ότι οι δήμοι ήδη με τον νόμο του 2012 είχαν την υποχρέωση να φροντίζουν τα αδέσποτα ζώα στην επικράτεια τους, κάτι που φυσικά δεν γινόταν. Με τον νέο νόμο υποχρεώνονται να διαθέτουν ολοκληρωμένο επιχειρησιακό σχέδιο για τη διαχείριση των αδέσποτων ζώων συντροφιάς, το οποίο να περιλαμβάνει, σε δωδεκάμηνη βάση, την περισυλλογή, την παροχή κτηνιατρικής περίθαλψης, την ηλεκτρονική σήμανση και την καταγραφή στο Εθνικό Μητρώο Zώων Συντροφιάς, τη στείρωση, την εύρεση αναδόχου και την υιοθεσία τους. Επιπλέον, είναι υποχρεωμένοι να φτιάχνουν προϋπολογισμό των κονδυλίων που απαιτούνται για την υλοποίησή του και συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα. Και να λειτουργούν καταφύγια, είτε να συνεργάζονται με αδειοδοτημένο καταφύγιο για την προσωρινή φιλοξενία των ζώων που περισυλλέγουν.

Ο νέος νόμος θέσπισε το χρηματοδοτικό πρόγραμμα ΑΡΓΟΣ, ύψους 40.000.000 ευρώ, για την υλοποίηση του επιχειρησιακού τους σχεδίου: προμήθεια εξοπλισμού και οχημάτων, εκτέλεση προγραμμάτων καταγραφής, στείρωσης και εμβολιασμού, δημιουργία καταφυγίων, κτηνιατρείων, αποτεφρωτηρίων και περιφραγμένων πάρκων σκύλων, κτηνίατροι και λοιπό αναγκαίο προσωπικό. Είχε προηγηθεί, με απόφαση του υπουργού Εσωτερικών το 2017, το Ειδικό Πρόγραμμα Ενίσχυσης Δήμων ΦΙΛΟΔΗΜΟΣ II ύψους 43.000.000 ευρώ, για την κατασκευή, επισκευή, συντήρηση και τον εξοπλισμό καταφυγίων. Συνολικά, οι Δήμοι για τα ζώα προβλεπόταν να πάρουν 83.000.000 ευρώ.

Ο έλεγχος του Ελεγκτικού Συνεδρίου διενεργήθηκε δειγματοληπτικά και σε ορισμένους δήμους, με τη λογική ότι οι πληθυσμοί των αδέσποτων ζώων, κυρίως σκύλων, είναι μεγαλύτεροι σε ημιαστικές και αγροτικές περιοχές. Είναι γνωστό ότι τα περισσότερα ζώα εγκαταλείπονται εκτός πολεοδομικού ιστού. Ελέγχθηκαν, οι Δήμοι Ωρωπού, Δέλτα, Ωραιοκάστρου, Ιεράς Πόλης Μεσολογγίου, Ναυπλιέων, Αρταίων, Θηβαίων, Τανάγρας, Χαλκιδέων, Αλεξάνδρειας, Κοζάνης, Βοΐου, Σερρών και Πλατανιά.

Έλεγχος διενεργήθηκε, επίσης, στον Περιβαλλοντικό Σύνδεσμο Δήμων Αθήνας - Πειραιά (ΠΕΣΥΔΑΠ) και στον Σύνδεσμο Προστασίας και Περιβάλλοντος Αδέσποτων Ζώων Ανατολικής Θεσσαλονίκης (ΣΥΠΠΑΖΑΘ), που διατηρούν διαδημοτικές εγκαταστάσεις περίθαλψης και φιλοξενίας αδέσποτων ζώων συντροφιάς. Ο έλεγχος διήρκησε από τον Σεπτέμβριο του 2022 μέχρι τον Φεβρουάριο του έτους 2023 και αφορούσε την περίοδο των ετών 2018 - 2022.

Τα πορίσματα του ελέγχου είναι κόλαφος. Οι δήμοι στην πλειοψηφία τους δεν καταγράφουν τον πληθυσμό των αδέσποτων, ενώ επικρατεί ανεξέλεγκτη ζώων που εγκαταλείπονται. Δεν έχουν συγκροτήσει, ως όφειλαν, τα δύο συλλογικά όργανα, μία 5μελή Επιτροπή Παρακολούθησης του επιχειρησιακού προγράμματος και μία 3μελή Ειδική Επιστημονική Επιτροπή από κτηνιάτρους. Οι περισσότεροι δεν διαθέτουν επαρκή μέσα ούτε υποδομές και κάποιες φορές συνεργάζονται με μη αδειοδοτημένους ιδιώτες για φύλαξη των ζώων που σε καμία περίπτωση δεν πληρούν τα κριτήρια.

Τα ζώα ζουν σε τραγικές συνθήκες. Όπως κομψά το θέτει η έκθεση: «Οι συνθήκες διαβίωσης των αδέσποτων στα δημοτικά καταφύγια, σε πολλές περιπτώσεις, απέχουν πολύ από όσα η τήρηση των κανόνων ευζωίας των ζώων επιβάλλει». Υπάρχουν κυνοκομεία που τους έχουν γίνει αλλεπάλληλες μηνύσεις και είναι ακόμα ανοιχτά, ακόμα και με δικαστικές αποφάσεις. Τις περισσότερες φορές τα ζώα ζουν έγκλειστα για πάρα πολύ καιρό, σε συνθήκες υπερπληθυσμού, ενώ σύμφωνα με τον νόμο η διαμονή τους είναι περιορισμένου χρόνου. Δηλαδή αφού τα στειρώσουν και τους βάλουν τσιπάκι υποχρεούνται να τα επανεντάξουν. Χαρακτηριστικά, διαπιστώθηκαν δημοτικά καταφύγια, που, ενώ η άδειά τους προέβλεπε  17 θέσεις, φιλοξενούνται 61 ζώα.

Από τον έλεγχο διαπιστώθηκε πως «κύριο μέλημα των δήμων είναι, όχι η τήρηση των κανόνων ευζωίας των αδέσποτων ζώων συντροφιάς, εντός και εκτός των δημοτικών καταφυγίων, αλλά η, με κάθε τρόπο, απομάκρυνσή τους από τις περιοχές κατοικίας και το οπτικό πεδίο των δημοτών». Και έτσι εξηγείται γιατί δεν βλέπουμε πια αδέσποτους σκύλους, όπως παλιότερα. Επιπλέον δεν έχουν εκπονηθεί σχέδια διαχείρισης φυσικών καταστροφών και ασφαλούς απομάκρυνσης των φιλοξενούμενων ζώων, ενώ δεν υπάρχουν καν ποτίστρες και ταΐστρες στο δημόσιο χώρο.

«Κύριο μέλημα των δήμων είναι, όχι η τήρηση των κανόνων ευζωίας των αδέσποτων ζώων συντροφιάς, εντός και εκτός των δημοτικών καταφυγίων, αλλά η, με κάθε τρόπο, απομάκρυνσή τους από τις περιοχές κατοικίας και το οπτικό πεδίο των δημοτών»

Αλγεινό το πόρισμα και για το ΔΙΚΕΠΑΖ

«Την εσφαλμένη αντίληψη των δήμων για τον σκοπό λειτουργίας των καταφυγίων επιβεβαιώνουν τα ευρήματα του ελέγχου που διενεργήθηκε στο Διαδημοτικό Κέντρο Περίθαλψης Αδέσποτων Ζώων του Περιβαλλοντικού  Συνδέσμου Δήμων Αθήνας - Πειραιά (ΔΙΚΑΠΑΖ). Ενώ το Κέντρο διαθέτει 222 ατομικούς κλωβούς σκύλων, φιλοξενούνταν σε αυτό, στις 19.10.2022, 280 σκύλοι και, στις 3.11.2022, 311 σκύλοι. Όπως δε από τις σχετικές καταστάσεις προέκυπτε, για 781 κωδικούς σήμανσης, ο χρόνος παραμονής των ζώων στο Κέντρο κυμαινόταν από 90 έως 2.056 ημέρες. Η μακροχρόνια παραμονή των ζώων στο Κέντρο είχε θορυβήσει τους υπευθύνους του Συνδέσμου, που απευθύνθηκαν εγγράφως στον δήμο - μέλος του με τον μεγαλύτερο αριθμό υγιών αδέσποτων σκύλων που, χωρίς λόγο, εξακολουθούσαν να βρίσκονται στο Κέντρο, καλώντας τον, όπως είχε υποχρέωση, να υποδείξει στον Σύνδεσμο τα σημεία, εντός της εδαφικής περιφέρειας του δήμου, στα οποία θα έπρεπε να επανατοποθετηθούν τα ζώα. Για να λάβουν την απάντηση ότι ο δήμος δεν προβαίνει σε επανατοποθετήσεις αδέσποτων σκύλων, διότι είτε πρόκειται για εγκαταλελειμμένα οικόσιτα ζώα που δεν γνωρίζουν να κινούνται στον αστικό ιστό, είτε είναι φυλών (pitbull, ποιμενικοί κλ.π.) με «δυναμική» συμπεριφορά».

Το να παραμένουν ζώα για χρόνια σε δημοτικό καταφύγιο είναι σκανδαλώδες και εντελώς παράνομο. Μιλάμε για σκύλους φυλακισμένους, ο ένας πάνω στον άλλο, μια ζωή μαρτύτιο.

Διαμαρτυρίες δημοτών, φιλόζωων, εθελοντών

Η έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου διαπιστώνει ότι οι συνθήκες φιλοξενίας στα δημοτικά καταφύγια και η παραμέληση από τους δήμους των υποχρεώσεών τους έχουν εξελιχθεί σε εστία μεγάλης έντασης στις σχέσεις τους με τις φιλοζωικές οργανώσεις και τους δημότες, ενώ θα έπρεπε να συνεργάζονται. Επί της ουσίας, όλα αυτά τα χρόνια οι εθελοντές είναι οι μόνοι που ασχολούνται με τα αδέσποτα, έχουν τα δίκτυα, την τεχνογνωσία, γνωρίζουν πολύ καλά τα προβλήματα. Η συνδρομή των Σωματείων, όπως σωστά προβλέπει ο νόμος, κρίνεται αναγκαία και πρέπει να αξιοποιηθεί. Μετά τις ελπίδες όμως που έδωσε ο νόμος, πριν από 2 χρόνια, παραμένουν μόνοι τους, σε ένα πρόβλημα που γιγαντώνεται και που χωρίς την εφαρμογή του νόμου δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί.

Προβλήματα εντοπίζονται και στη συνεργασία της κεντρικής διοίκησης με τις Περιφέρειες και τους Δήμους. Σε αντιδικία με πολίτες-εθελοντές έρχεται συχνά και η ίδια η ειδική γραμματέας, κάτι που μπορεί κανείς να παρακολουθήσει στα social media, όταν υπάρχει κριτική στον τρόπο με τον οποίο (δεν) εφαρμόζεται ο νόμος, που όμως αποδεικνύεται και με την έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Μοιάζει σαν η διαχείριση και η εφαρμογή του νόμου όλο αυτόν τον καιρό να περιορίζεται σε επίπεδο επικοινωνίας, καθώς τη συνολική ευθύνη της μη τήρησης του νόμου έχει το Τμήμα Προστασίας Ζώων Συντροφιάς του Υπουργείου Εσωτερικών και η Ειδική Γραμματεία συγκεκριμένα.

Η ιστορία της Μάχης

Έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου: Συμπεράσματα & συστάσεις 

Στο τελευταίο κομμάτι της έκθεσης εξετάζεται αναλυτικά το δημοσιονομικό κομμάτι, οι αναθέσεις έργων που δεν έχουν προχωρήσει, οι αιτήσεις, οι καθυστερήσεις, τα κενά, ή έλλειψη κεντρικού μηχανισμού παρακολούθησης των χρηματοδοτούμενων έργων. Είναι, βέβαια, προφανές από όλο το προηγούμενο ότι τα 80.000.000 που προβλέπονταν για την ευζωία των ζώων όπως οι διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας επιβάλλουν, αλλά και η στοιχειώδης ευαισθησία και ανθρωπιά, δεν έχουν αξιοποιηθεί, τουλάχιστον προς το παρόν. 

Όλοι συμφωνούν πως ο 4830/2021 είναι ένας πάρα πολύ καλός νόμος, «επαρκής για την προαγωγή της ευζωίας των αδέσποτων, όσο και για τη δραστική μείωση του αριθμού τους» και συνοδεύτηκε από τους αναγκαίους πόρους. Ψηφίστηκε στις 7 Σεπτεμβρίου του 2021 και, μέχρι σήμερα, 4 Οκτωβρίου του 2023 δεν έχει αρχίσει να εφαρμόζεται. Ο μεγάλος φόβος τώρα είναι πως, ένας νόμος που μετά από 2 χρόνια δεν εφαρμόζεται λόγω αλλεπάλληλων αναβολών και καθυστερήσεων, τείνει να καταργηθεί. Κάτι τέτοιο όμως θα έφερνε τη χώρα πολλά βήματα πίσω, όχι μόνο στο επίπεδο της Ηθικής αλλά και σε σχέση με τις διεθνείς της υποχρεώσεις.

Όσο ο νόμος αδικαιολόγητα δεν εφαρμόζεται το πρόβλημα διογκώνονται και ο αριθμός των εγκαταλειμμένων/κακοποιημένων ζώων γίνονται όλο και πιο ανεξέλεγκτος. Όπως αναφέρει και η πρώτη από τις εννέα συνολικά συστάσεις της έκθεσης, «το Τμήμα Προστασίας Ζώων Συντροφιάς του Υπουργείου Εσωτερικών πρέπει, το συντομότερο δυνατό, να στελεχωθεί με προσωπικό με την κατάλληλη επιστημονική εξειδίκευση, ώστε το Τμήμα πλήρως να αναλάβει τις αρμοδιότητες με τις οποίες ο ν. 4830/2021 το έχει επιφορτίσει, αναφορικά με την εποπτεία και την αξιολόγηση των δράσεων των δήμων για τη διαχείριση των αδέσποτων της εδαφικής τους περιφέρειας». Η κυβέρνηση πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες της και να απαντήσει με πράξεις.

 Ο μεγάλος φόβος είναι πως, ένας νόμος που μετά από 2 χρόνια δεν εφαρμόζεται, τείνει να καταργηθεί. 

Δεν χρειάζεται να είμαστε φιλόζωοι, αλλά πολίτες

Είναι ένα θέμα που προσωπικά με έχει απασχολήσει πολύ καιρό, όσο το παρακολουθώ, και διάλεξα να μη βάλω φωτογραφίες κακοποιημένων ζώων που να σοκάρουν. Όταν κανείς βλέπει τι συμβαίνει και δεν κλείνει τα μάτια, αποκτάει συνειδησιακό πρόβλημα. Πρόκειται για ένα διαρκές έγκλημα που γίνεται στη χώρα μας και δεν χρειάζεται να είναι κανείς φιλόζωος για να ασχοληθεί. Όπως ξεκινήσαμε να λέμε, η ζωοφιλία δεν θα έπρεπε να είναι το βίτσιο κάποιων ανθρώπων αλλά μία απαίτησή μας ως πολίτες αυτής της χώρας, είναι μια ευρωπαϊκή αξία συνταγματικά κατοχυρωμένη. Ο βασανισμός ζώων θα έπρεπε να μας σοκάρει ΟΛΟΥΣ. Είναι πράγματα που έμαθα παρακολουθώντας συστηματικά τις σελίδες των εθελοντών και καταλαβαίνω ότι, όπως οι δήμοι αδιαφορούν, έτσι και στους περισσότερους πολίτες το θέμα Αδέσποτα είναι αδιάφορο, κάτι όχι άξιο λόγου. Πρέπει να αλλάξουμε κι εμείς την αντίληψή μας.

Μεγαλώσαμε με την ιδέα ότι το κατοικίδιό μας θα το πάρουμε από μικρό, θα το αγοράσουμε ίσως, και θα το μεγαλώσουμε εμείς. Πόσο πιο σημαντικό όμως είναι να υιοθετεί κανείς μεγάλα σε ηλικία ζώα, ακόμα και με προβλήματα υγείας, πόσο πιο σημαντικό να σώζεις ένα ζώο – στις χώρες που η φιλοζωία είναι αναπτυγμένη είναι ό,τι πιο συνηθισμένο, πολλές φορές μάλιστα τα ανάπηρα ζώα υιοθετούνται πιο εύκολα από τα αρτιμελή σε υιοθεσίες του εξωτερικού. Υπάρχουν βέβαια και πάρα πολλά κουτάβια που εγκαταλείπονται στον δρόμο, σκυλάκια ή γατάκια, τα κουτάβια βρίκουν σπίτι πιο εύκολα στην Ελλάδα. Επίσης η υιοθεσία είναι μια δέσμευση που δεν είναι πάντοτε συνειδητή, καθώς είναι συχνό φαινόμενο το να παίρνει κάποιος ένα ζώο και μετά να το πετάει. Είναι πολλά που πρέπει να αλλάξουν και χρειαζόμαστε εκπαίδευση.

Πρέπει όμως να μας είναι σαφές ότι τα ζώα δεν μπορούν να βοηθήσουν τον εαυτό τους. Είναι ανήμπορα και απροστάτευτα, πονάνε, φοβούνται, βασανίζονται. Και πάντα θαυμάζω τους ανθρώπους που αφιερώνουν μεγάλο κομμάτι από τον χρόνο τους και την ενέργειά τους για να μαζέψουν αυτό το συγκεκριμένο σκυλί ή γατάκι από τον δρόμο που όλοι οι υπόλοιποι θα προσπεράσουμε επειδή κανείς δεν μας έμαθε αυτού του είδους την εθελοντική προσφορά. Που θα το στειρώσουν και θα προσπαθήσουν να του βρουν σπίτι ή θα το πάνε στον κτηνίατρο αν είναι άρρωστο ή χτυπημένο από αυτοκίνητο ή σκελετωμένο, ή θα πληρώσουν πανσιόν γιατί αν βγει στον δρόμο ξανά θα πεθάνει. Κάποιους τους ξέρω προσωπικά και κάποιους τους παρακολουθώ στα σόσιαλ. Η μέριμνα για τα ζώα είναι μία από τις πιο ανιδιοτελείς εκφάνσεις καλοσύνης. Αυτή την καλοσύνη πρέπει να δείξει το κράτος με την αυστηρή εφαρμογή του νόμου, αν θέλουμε η Ελλάδα να είναι μια σύγχρονη ευρωπαϊκή χώρα.