Ας σώσουμε τις μέλισσες: Αφιέρωμα στο θαυμαστό έντομο

Tο περασμένο φθινόπωρο, χάρη σε ένα απρόσμενο γύρισμα της τύχης, είχα μια από τις πιο συγκλονιστικές εμπειρίες που έχω ζήσει ποτέ. Για λίγα λεπτά της ώρας είχα την ευκαιρία να φορέσω μια στολή μελισσοκόμου και να περπατήσω βαθιά μέσα στο δάσος για να επισκεφθώ ένα μελίσσι. Ακόμα θυμάμαι τη στιγμή που ο ξεναγός-μελισσοκόμος άνοιξε την πρώτη κυψέλη και είδα μια ολόκληρη κοινωνία μελισσών να αποκαλύπτεται. Μέσα σε μία μόνο κυψέλη κατοικούν από 20.000 έως 40.000 μέλισσες, οπότε ακόμα και προστατευμένος πίσω από τη χοντρή στολή, οφείλεις να είσαι απόλυτα ψύχραιμος. Οι κινήσεις σου πρέπει να είναι ήρεμες, αργές ή και μηδαμινές, ώστε να μην τρομάξεις τις μέλισσες. Έμεινα, λοιπόν, εντελώς ακίνητη να τις παρατηρώ: φτερούγιζαν στο φως κατά χιλιάδες, πετώντας ή μάλλον χορεύοντας. Ναι, οι μέλισσες χορεύουν για να επικοινωνήσουν μεταξύ τους, και αυτή ήταν μια πληροφορία από τις πολλές που αγνοούσα για τα υπέροχα αυτά πλάσματα…

Οι περισσότεροι νομίζουμε ότι οι μέλισσες μας χαρίζουν μόνο το μέλι τους, η πραγματικότητα, όμως είναι τελείως διαφορετική... Η αλήθεια είναι πως σε αυτό το μαγικό έντομο χρωστάμε το 1/3 της τροφής μας και τον πλανήτη όπως τον ξέρουμε! Βλέπετε, η σημαντικότερη λειτουργία της μέλισσας είναι η επικονίαση, η γονιμοποίηση δηλαδή ενός πλήθους φυτών. Κατά τη συλλογή της τροφής της, η μέλισσα μετακινείται από το ένα φυτό στο άλλο, μεταφέροντας στα πόδια της γύρη και γονιμοποιώντας έτσι τα φυτά που επισκέπτεται. Αυτή η φαινομενικά ασήμαντη σε εμάς διαδρομή είναι ο κύριος λόγος που μπορούμε να απολαμβάνουμε φρούτα, ξηρούς καρπούς και τα περισσότερα λαχανικά της διατροφής μας.

Όπως καταλαβαίνετε, χρειαζόμαστε τις μέλισσες πολύ περισσότερο από ό,τι φανταζόμαστε. Οι μέλισσες, όμως, τα τελευταία χρόνια βρίσκονται σε τεράστιο κίνδυνο, καθώς το 35% του πληθυσμού τους απειλείται με αφανισμό. Και φταίμε εμείς. Η εντατική γεωργική καλλιέργεια, τα φυτοφάρμακα, η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη λόγω της κλιματικής αλλαγής, με δυο λόγια σχεδόν κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα, έχει σοβαρές επιπτώσεις στον πληθυσμό των μελισσών. Αν, όμως, οι μέλισσες δεν επιβιώσουν, η ζωή όπως την έχει γνωρίσει κάθε ανθρώπινη γενιά μέχρι σήμερα, θα αλλάξει για πάντα.

Για τον λόγο αυτό ο ΟΗΕ καθιέρωσε την 20ή Μαΐου ως την Παγκόσμια Ημέρα της Μέλισσας, σε μια προσπάθεια να ενημερωθεί και να ευαισθητοποιηθεί ο κόσμος σχετικά με την τεράστια, ζωτική σημασία αυτού του εντόμου. Ας σώσουμε τις μέλισσες!

Πώς μπορώ να βοηθήσω τις μέλισσες;

• Φυτεύουμε φυτά στο μπαλκόνι ή στον κήπο μας που έχουν ανθοφορία όλο τον χρόνο. Έτσι οι μέλισσες θα έχουν πάντα τροφή!
• Αγοράζουμε οργανικό μέλι από τοπικούς μελισσοκόμους.
• Αγοράζουμε φρούτα και λαχανικά που έχουν καλλιεργηθεί με βιώσιμες γεωργικές πρακτικές.
• Δεν χρησιμοποιούμε φυτοφάρμακα, μυκητοκτόνα ή ζιζανιοκτόνα στους κήπους και στις αυλές μας!
• Αφήνουμε ένα μπολάκι με νερό στο μπαλκόνι ή στο πρεβάζι μας. Οι μέλισσες διψούν επίσης!
• Μιλάμε στους φίλους, στην οικογένειά μας και στους συναδέλφους μας για τον κίνδυνο των μελισσών. Μας αφορά όλους!

Κάποια υπέροχα πράγματα που δεν ήξερες για τις μέλισσες

• Οι μέλισσες είναι κοινωνικά έντομα και ζουν σε οργανωμένες κοινωνίες. Κάθε κυψέλη έχει αρκετούς κηφήνες, πολλές χιλιάδες εργάτριες μέλισσες, μία όμως βασίλισσα, η οποία και διαχειρίζεται όλη την κυψέλη.
• Κάθε εργάτρια μέλισσα έχει συγκεκριμένο πόστο, και οι ρόλοι τους χωρίζονται ανάλογα με τις ανάγκες της κυψέλης. Για παράδειγμα, υπάρχουν οι καθαρίστριες μέλισσες που απομακρύνουν ξένα σώματα από τη φωλιά, οι τροφοί που ταΐζουν τις νεαρές μέλισσες, οι αρχιτέκτονες που παράγουν κερί για να χτίσουν την κηρήθρα, οι αποθηκάριοι που αποθηκεύουν την τροφή για ώρα ανάγκης, οι φρουροί που υπερασπίζονται την κυψέλη και οι συλλέκτριες που συλλέγουν την τροφή!
• Όλες οι μέλισσες τρέφονται με μέλι, εκτός από τη βασίλισσα, η οποία τρώει μόνο βασιλικό πολτό. Για αυτό και ζει μέχρι 4 χρόνια (οι εργάτριες ζουν από 15 έως 140 μέρες, ανάλογα την εποχή) και είναι το μοναδικό μέλος της κυψέλης που γεννάει αυγά.
• Η βασίλισσα δεν πήρε αυτή την ονομασία τυχαία… Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής της οι εργάτριες την ταΐζουν, την καθαρίζουν, μεταφέρουν τα περιττώματά της έξω από τα βασιλικά κελιά, της προσφέρουν ακόμα και δροσιά κάνοντάς της αέρα με τα φτερά τους!
• Οι μέλισσες χρησιμοποιούν τον ήλιο σαν πυξίδα για να επιστρέψουν στην κυψέλη τους. Μπορούν να πλοηγηθούν ακόμα και τις συννεφιασμένες μέρες, καθώς είναι ικανές να δουν το υπεριώδες φως που διαπερνά τα σύννεφα.
• Μία μέλισσα μπορεί να ταξιδέψει μέχρι και 13,7 χιλιόμετρα για να συλλέξει τροφή!
• Οι μέλισσες είναι genius αρχιτέκτονες. Τα τοιχώματα στις κηρήθρες που χτίζουν έχουν κλίση ακριβώς 120°, δημιουργώντας έτσι ένα τέλειο εξάγωνο. Και γιατί εξάγωνο; Γιατί είναι το σχήμα με τη μικρότερη περίμετρο, οπότε δαπανάται λιγότερο κερί για την κατασκευή του!

Μέλι, ο υγρός χρυσός

Το μέλι δεν είναι μόνο μια τέλεια, υγιεινή γλυκαντική ουσία, αλλά και μια εξαιρετικά θρεπτική τροφή. Δεν είναι τυχαίο που χρησιμοποιείται ως φάρμακο από την αρχή της ανθρώπινης κοινωνίας. Ο Ιπποκράτης συνιστούσε το μέλι για τον δυνατό βήχα, οι αρχαίοι Ινδοί το κατανάλωναν για μακροζωία και οι Αιγύπτιοι κατέγραψαν στους παπύρους τους ότι το μέλι είναι η θεραπεία σε διάφορες παθήσεις.

Σήμερα έχουμε πια επιβεβαιώσει και επιστημονικά όλα αυτά που οι αρχαίοι μας πρόγονοι μάντευαν εκ πείρας. Το μέλι είναι πλούσιο σε αμινοξέα και αντιοξειδωτικές ουσίες, περιέχει ιχνοστοιχεία και βιταμίνες, και είναι επίσης καταπραϋντικό, ήπιο καθαρτικό και εξαιρετική πηγή ενέργειας. Αλείψτε το σε μια φέτα ψωμί για ένα έξτρα δυναμωτικό πρωινό, εντάξτε το στη διατροφή σας για τόνωση και ευεξία, ρίξτε μια κουταλιά σε ζεστό γάλα ή τσάι και θα έχετε θεαματικά αποτελέσματα στον βήχα που σας ταλαιπωρεί.

Οι ποικιλίες μελιού
Οι μέλισσες φτιάχνουν το υπέροχο μέλι τους τρυγώντας το νέκταρ των φυτών και συνδυάζοντάς το με διάφορες ουσίες που εκκρίνουν οι ίδιες. Ωστόσο το φυτό από το οποίο θα αποφασίσουν να συλλέξουν το νέκταρ παίζει σημαντικό ρόλο στο τελικό γευστικό και αρωματικό αποτέλεσμα του μελιού. Έτσι, χωρίζουμε τα μέλια σε ποικιλίες, ανάλογα με τα είδη των φυτών που χρησιμοποίησαν οι μέλισσες για να παράξουν το μέλι τους. Για παράδειγμα, όταν διαβάζουμε την ετικέτα «μέλι ανθέων», σημαίνει ότι οι μέλισσες βόσκησαν σε λουλούδια. Αυτός είναι και ο λόγος που οι μελισσοκόμοι μετακινούν συχνά τα μελίσσια τους για να πάρουν διαφορετικές ποικιλίες μελιού. Οι σημαντικότερες ποικιλίες μελιού στην Ελλάδα, λοιπόν, εξαρτώνται από τη χλωρίδα της κάθε περιοχής και διακρίνονται σε: μέλι ανθέων/ θυμαρίσιο/ πευκόμελο/ μέλι ελάτης/ μέλι ερείκης/ μέλι καστανιάς/ μέλι εσπεριδοειδών (πορτοκαλιάς ή λεμονιάς)/ μέλι βελανιδιάς/ μέλι κουμαριάς.

Το μέλι στη μαγειρική
Έχουμε την τύχη να ζούμε σε μια χώρα που φημίζεται για το εξαιρετικό, αγνό της μέλι. Και υπάρχουν τόσο πολλοί περισσότεροι τρόποι να το χρησιμοποιήσουμε από το να το ανακατεύουμε με το γιαούρτι! Αυτή η εξαιρετική τροφή μπορεί να σε βοηθήσει να απογειώσεις τη μαγειρική σου, ακόμα και αν είσαι σκράπας στην κουζίνα. Ανακάτεψε μία κουταλιά μέλι με λίγο λάδι, βαλσάμικο και μουστάρδα και έχεις το τέλειο dressing για οποιαδήποτε σαλάτα. Πρόσθεσέ το στα κοκκινιστά φαγητά (όπως είναι το κοκκινιστό μοσχαράκι, το γιουβέτσι και το στιφάδο), και όλη η οικογένεια θα μείνει άφωνη από τη νοστιμιά. Στη ζαχαροπλαστική, αντικατάστησε τη ζάχαρη με μέλι και τα γλυκά σου θα γίνουν αυτόματα πολύ πιο υγιεινά. Μπορείς ακόμα να το χρησιμοποιήσεις για να φτιάξεις θρεπτικές μπάρες, αλλά και oatmeal ή smoothies για να ξεκινήσεις τη μέρα σου γεμάτος ενέργεια.

Το μέλι ως καλλυντικό
Οι θεραπευτικές ιδιότητες του μελιού δεν μας βοηθούν μόνο εσωτερικά, αλλά και… εξωτερικά! Για αυτό άλλωστε το μέλι χρησιμοποιείται ως καλλυντικό χιλιάδες χρόνια τώρα (Θυμηθείτε την Κλεοπάτρα, που έπαιρνε το μπάνιο της μέσα σε μέλι και γάλα. Κάτι ήξερε!). Πώς μπορεί, όμως, να βοηθήσει την εμφάνισή μας;

Αντιγήρανση
Το μέλι είναι πλούσιο σε αντιοξειδωτικές ουσίες, πράγμα που σημαίνει ότι όχι μόνο μπορεί να επιταχύνει την επούλωση του δέρματος, αλλά και να βοηθήσει στην επιδιόρθωση και την αναγέννηση των κυττάρων (αντίο ρυτίδες!). Αν δείτε στο εμπόριο κρέμες προσώπου και ματιών με βασικό συστατικό το μέλι, αγοράστε τις χωρίς δεύτερη σκέψη.

Ενυδάτωση
Το μέλι έχει την ικανότητα να συγκεντρώνει την υγρασία από το περιβάλλον, συνεπώς τα προϊόντα που περιέχουν μέλι είναι εξαιρετικά για βαθειά ενυδάτωση τόσο όσον αφορά το δέρμα, όσο και το σώμα. Για αυτό και το συναντάμε συχνά σε σαπούνια, αφρόλουτρα, κρέμες σώματος και σαμπουάν.

Σύσφιξη και αντιβακτηριδιακή δράση
Είπαμε ήδη ότι τα προϊόντα ομορφιάς με βάση το μέλι προσφέρουν βαθειά ενυδάτωση στην επιδερμίδα. Ταυτόχρονα όμως συσφίγγουν το δέρμα, αφήνοντας το λαμπερό και λείο. Επιπλέον, καθώς τα βακτήρια δεν μπορούν να επιβιώσουν στο pH του μελιού (έχει περίπου 3,9), το μέλι έχει και ήπια αντιβακτηριδιακή δράση, κάτι που το καθιστά εξαιρετικό για επιδερμίδες με ακμή.