Pandemic Architecture: Αρχιτέκτονες σχεδιάζουν τη μετά-covid πόλη

Όταν στις 17 Νοεμβρίου 2019 αναφέρθηκε το πρώτο κρούσμα COVID-19 στην πόλη Wuhan της Κίνας, ο υπόλοιπος πλανήτης δεν έδωσε και πολλή σημασία. Ακόμα και όταν παρακολουθούσαμε τα σοκαριστικά βίντεο με τους «εγκλωβισμένους» στα σπίτια κατοίκους να φωνάζουν ο ένας στον άλλον από τα απέναντι μπαλκόνια, δεν πιστέψαμε ότι κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί και σε εμάς. Η Κίνα έμοιαζε πολύ μακριά, πολύ ξένη, και το σενάριο πολύ τρομακτικό για να είναι αληθινό. Και αυτό ακριβώς είναι το μεγαλύτερο λάθος σε ένα παγκοσμιοποιημένο πλανήτη: να πιστέψεις ότι αυτό το «κάτι» που συμβαίνει «σε κάποιον», «κάπου», δεν σε αφορά. Το σενάριο γράφτηκε, και στις 11 Μαρτίου του 2020 έκανε παγκόσμια πρεμιέρα: ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κηρύσσει επίσημα τον κορωνοϊό ως «πανδημία». Αν, όμως, αυτό είναι το σενάριο, ποιο είναι το σκηνικό που θα «σώσει» την κατάσταση; Με άλλα λόγια… τι ρόλο παίζει η αρχιτεκτονική μέσα σε μια πανδημία;

Ο διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός ιδεών Pandemic Architecture, σε επιμέλεια της Design Ambassador για το ARCHISEARCH.gr ξεκίνησε μέσα στην καραντίνα με στόχο να καταφέρει να απαντήσει σε ένα ερώτημα: «Τι μπορεί να κάνει η αρχιτεκτονική για την επόμενη μέρα μετά την πανδημία;». Ε, λοιπόν η απάντηση -ή καλύτερα οι απαντήσεις- θα σας εκπλήξουν. Και ακόμα πιο εκπληκτικό είναι το γεγονός ότι ένας ελληνικός διαγωνισμός είχε τέτοια τεράστια ανταπόκριση και κατάφερε να συγκεντρώσει πάνω του τεράστιο ενδιαφέρον και την προσοχή της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής κοινότητας!

Το πιο σημαντικό, όμως, είναι ότι μέσα σε όλη αυτή την κατάσταση του φόβου, της ανασφάλειας, της αβεβαιότητας και παρά τις δεκάδες αντιξοότητες, ένας ελληνικός διαγωνισμός κατάφερε να ενώσει εκατοντάδες διαφορετικούς ανθρώπους, από διαφορετικές φυλές, με διαφορετικές νοοτροπίες και ηλικίες σε ένα κοινό σκοπό: να κάνουν το αύριο καλύτερο. Αν είναι να περάσουμε καιρό μέσα σε αυτή την αβεβαιότητα, αν είναι να μας χτυπήσει ξανά μια καραντίνα την πόρτα, πρέπει να βρούμε τρόπους να κάνουμε το μέλλον μας καλύτερο εδώ και τώρα, και αυτό -για πρώτη φορά μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο- είναι κάτι που μας αφορά όλους, που μας απειλεί όλους πιο άμεσα από οτιδήποτε άλλο.  

Στον διαγωνισμό, ο οποίος ουσιαστικά καλούσε τη δημιουργική κοινότητα των αρχιτεκτόνων και σχεδιαστών να δώσει λύσεις για το μέλλον της κατοικίας, του χώρου εργασίας, του δημόσιου χώρου, των χώρων υγείας και της τουριστικής βιομηχανίας στη νέα αυτή, άγνωστη εποχή, ανταποκρίθηκαν περισσότεροι από 800 άνθρωποι καταθέτοντας πάνω από 450 προτάσεις από 65 διαφορετικές χώρες της υφηλίου!  Μαζί με τους αριθμούς, ας ληφθούν υπόψη οι πολλές και συχνές δυσκολίες όπως, για παράδειγμα, οι συχνές διακοπές ρεύματος στην Ινδία, που εμπόδιζαν την αποστολή των προτάσεων ή τα προβλήματα που προέκυπταν στις συνεργασίες ομάδων από απόσταση, καθώς πολλές φορές κάθε μέλος της εκάστοτε ομάδας τύχαινε να είχε αποκλειστεί σε διαφορετικό σπίτι. Παρόλα αυτά, είναι αξιοσημείωτες οι πολυάριθμες συμμετοχές από την Ινδία, το Λίβανο, τη Νιγηρία, τη Νότια Αφρική, τις ΗΠΑ, τη Νότια Κορέα, την Κίνα, την Ιαπωνία, την Τουρκία και την Ευρώπη.

Pandemic Architecture GR SUBS from Archisearch on Vimeo.
Το παραπάνω ντοκιμαντέρ δημιουργήθηκε από το Σταύρο Συμεωνίδη για την Design Ambassador και το Archisearch.gr με βίντεο και εικόνες από τις συμμετοχές του διαγωνισμού

Ο Βασίλης Μπαρτζώκας, ιδρυτής της Design Ambassador και του Archisearch.gr, εμπνευστής και επιμελητής του διαγωνισμού Pandemic Architecture, μαζί με την αρχισυντάκτρια του Archisearch.gr και αρχιτέκτονα Τίνα Μαρινάκη, είπε μιλώντας στην ATHENS VOICE: «Την επόμενη κιόλας μέρα του lockdown, κάναμε ένα open call με στόχο να απασχολήσουμε δημιουργικά την παγκόσμια κοινότητα των αρχιτεκτόνων, να προβληματιστούν πάνω σε αυτή τη νέα κατάσταση και να σκεφτούν πώς η αρχιτεκτονική μπορεί να δώσει λύσεις. Το βασικό ερώτημα ήταν: “τι μπορεί να κάνει η αρχιτεκτονική για την επόμενη μέρα;”. Σε επόμενο στάδιο, ο διαγωνισμός φιλοδοξεί να αποτελέσει μέρος ενός ευρύτερου think tank για τον τρόπο που οργανώνουμε τη ζωή μας σε πόλεις, κοινότητες και κατοικίες, που να στηρίζονται στην αξία της ανθρώπινης ζωής, τη γνώση και τη συναισθηματική σταθερότητα, την επικοινωνία και τη συνεργασία, την ελεύθερη έκφραση και κίνηση, την εναρμονισμένη ατομική και κοινωνική εξέλιξη, εν ολίγοις τη δημοκρατία»

Συχνά, δεν το αντιλαμβανόμαστε αλλά η αρχιτεκτονική -ειδικά στα αστικά κέντρα-, διαμορφώνει τη ζωή μας. Είναι υπεύθυνη για ό,τι βλέπουμε, για την καθημερινότητά μας, για τη λειτουργικότητα των σπιτιών μας, ακόμα και για τη επιβίωσή μας. Όταν η καθημερινότητά μας αλλάζει τόσο δραματικά, η αρχιτεκτονική αλλάζει μαζί της, αναγκάζεται να εφεύρει καινούργιες λύσεις που να ανταποκρίνονται στη νέα μας πραγματικότητα. Όταν εκατομμύρια άνθρωποι απομονώνονται μέσα στην κατοικία τους και ο υλικός χώρος συρρικνώνεται, είναι σαφές ότι πρέπει να δημιουργηθεί ένα νέο περιβάλλον που να χωράει την (τηλε)εργασία, την εκπαίδευση, τη διασκέδαση, την ιδιωτικότητα. Αντίστοιχα, πρέπει να μεταβληθεί και ο δημόσιος χώρος, να βρεθεί ένας τρόπος ώστε να εμποδίζει την εξάπλωση της πανδημίας, να γίνει πιο ασφαλής. Με δυο λόγια, καθώς ο κόσμος αντιμετωπίζει σε παγκόσμιο επίπεδο απειλές για την υγεία, υπάρχει η ανάγκη να σχεδιαστεί το σπίτι/ η πόλη του αύριο για τις ανάγκες μίας νέας πραγματικότητας.

Δύο θέματα που φαίνεται να απασχόλησαν σχεδόν όλους τους αρχιτέκτονες που συμμετείχαν στον διαγωνισμό, ήταν η ένταξη των στοιχείων της φύσης –ήλιος, νερό, αέρας, γη- στον εσωτερικό χώρο, στοιχεία που έλειψαν πολύ, ειδικά στους εγκλωβισμένους κατοίκους των πόλεων, αλλά και η εξωστρέφεια ανθρώπων και κτιρίων. Στην πλειονότητα των προτάσεων βλέπουμε ιδέες που εξασφαλίζουν την ασφαλή επικοινωνία μεταξύ των ενοίκων μιας πολυκατοικίας ή των πολιτών μιας κοινωνίας. Άλλωστε, η ιδέα η φύση να εισέρχεται στο σπίτι μας και η ουσιαστική επικοινωνία να είναι εφικτή με κάθε τρόπο και κάθε στιγμή, όσο μακριά κι αν είμαστε ο ένας από τον άλλον είναι κάτι που χρειαζόμαστε ανεξαρτήτως πανδημίας…

Σύμφωνα με το κάλεσμα του διαγωνισμού Pandemic Architecture, σε κάθε περίπτωση διαχείρισης υγειονομικής κρίσης, ο σχεδιασμός μίας πόλης πρέπει να έχει δύο γενικούς σκοπούς: 1. την αντιμετώπιση του ξαφνικού μεγάλου αριθμού ασθενών και 2. τη διατήρηση της κανονικότητας της ζωής στο μέτρο του εφικτού για όλους τους υπόλοιπους. Επίσης, ο σχεδιασμός χώρων διαβίωσης στο μέλλον φαίνεται ότι δεν πρέπει μόνο να λαμβάνει υπόψη λειτουργικούς χώρους για μεμονωμένες και συλλογικές ανάγκες, αλλά και να προστατεύει την υγεία, καθώς οι άνθρωποι ξοδεύουν ολοένα και περισσότερο τον χρόνο τους απομονωμένοι σε χτισμένους χώρους. Έτσι, οι λύσεις που κέρδισαν την προσοχή των κριτών ήταν εκείνες που ενσωμάτωσαν με επιτυχημένο τρόπο την τεχνολογία, χαρακτηρίζονταν από καινοτομία και περιελάμβαναν κοινωνικούς, πολιτικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες.

Ακολουθούν αναλυτικά τα βραβεία:

ΒΡΑΒΕΙΑ (2 ισότιμα βραβεία)
Χορηγοί Χρηματικών Βραβείων αξίας €2.000 το καθένα:
KILADA HILLS
ORAMA MINIMAL FRAMES
 

_BIG APPLE, SMALL PLUG-IN  
Ομάδα: Gandong Cai, Mingjie Cai
Χώρα: ΗΠΑ

Η πρόταση κατασκευάζει ένα φανταστικό σενάριο για το άμεσο μέλλον, όπου ο δημόσιος χώρος της Νέας Υόρκης «ανοίγει» ξανά και μια κοινωνική πολιτική υπό τον τίτλο "Social Plug-in Plan" εφαρμόζεται σε όλη την πόλη. Πρόκειται για ένα ριζοσπαστικό και συνάμα εφικτό σενάριο για το αύριο, στο οποίο η προσωπική ελευθερία πρόσβασης στο δημόσιο χώρο και η ευθύνη τήρησης ασφαλών αποστάσεων συμβαδίζουν με την υποτιθέμενη νέα κανονικότητα.

Δωρητής  Χρηματικού Βραβείου:
KILADA HILLS  

_ WALL - BEING
Ομάδα: Clara Fung Ka Yee, Cherene Hui, Jennifer Yip
Χώρα: Χόνγκ Κόνγκ 

Αν και δυσχερείς καταστάσεις μπορεί να απαιτούν ακραία μέτρα, όπως η καραντίνα που βιώσαμε πρόσφατα, τι μπορεί να προσφέρει η αρχιτεκτονική για τη στοιχειώδη, καθημερινή μας διαβίωση πριν το μέτρο της καραντίνας καταστεί αναγκαίο; Στοχοποιώντας το θεμελιώδες αρχιτεκτονικό στοιχείο του τοίχου, εντός του οποίου διαβιούμε καθημερινά, η παρούσα πρόταση φιλοδοξεί να συνεισφέρει στη προστασία της δημόσιας υγείας, με αρχιτεκτονικούς όρους, απελευθερώνοντας τους πολίτες από το χώρο της οικίας και από τον περιορισμό τους εντός τοιχών.

«Η χρήση ενός αρχιτεκτονικού στοιχείου ικανού να επικοινωνεί ενεργά με τους ανθρώπους είναι πραγματικά ευφυής και όχι μόνο από μια αρχιτεκτονική οπτική», αναφέρουν οι κριτές.

Δωρητής Χρηματικού Βραβείου:
ORAMA MINIMAL FRAMES

ΕΙΔΙΚΗ ΜΝΕΙΑ (2 ισότιμα βραβεία)
GIFT VOUCHER (2 Prizes) για online σεμινάριο  Lighting Masterclass with Creative Lighting  (αξίας  £500 το καθένα)

_ RED BALLOON PLAN
Ομάδα: Ningxin Zhang, Yue Peng, Boliang Du
Χώρα: Κίνα

Η πρόταση αφορά τον σχεδιασμό ενός ατομικού αναπνευστικού μηχανισμού που θα παρέχεται σε κάθε πάσχοντα από κορωνοϊό με σκοπό την αντιμετώπιση ζητημάτων αποστασιοποίησης στον οικιακό χώρο θέτοντας ως προτεραιότητα την ελαχιστοποίηση της διασποράς νοσημάτων μεταξύ των μελών της ίδιας οικογένειας, παρέχοντας, παράλληλα, υποστήριξη σε κάθε μεμονωμένο άτομο που έχει προσβληθεί από τον Covid-19.  

«Μια πρόταση όπου η δύναμη των σχεδίων δημιουργεί μια υπέροχη ποιητική ψευδαίσθηση για την τεχνική εφαρμοσιμότητα της. Η ιδέα να συνδυαστεί το φιλτράρισμα του αέρα με μια μεγάλη ποικιλία ανθρώπων είναι πραγματικά δημοκρατική», αναφέρει η κριτική επιτροπή.

_ ISOLINETION
Ομάδα: Arseniy Bychkov, Sofya Garkusha, Valentin Garkusha
Χώρα: Ρωσία

Η πρόταση στοχεύει να διασφαλίσει ένα ασφαλές περιβάλλον κίνησης εντός των πόλεων κατά τη διάρκεια πανδημιών, κάνοντας χρήση των επιδημιολογικών δεδομένων και ενός συγκεκριμένου αλγορίθμου για να χαρτογραφήσει τη διασπορά και κατανομή της νόσου στον αστικό ιστό, θέτοντας ως απώτερο σκοπό την εξασφάλιση της βιωσιμότητας των αστικών κέντρων σε περιόδους κρίσεων καθιστώντας τα διαπερατά και άρα λειτουργικά.

«Ένα καθαρά εικονογραφημένο σύνολο απλών στρατηγικών βασισμένων σε ρεαλιστικά σενάρια που προκύπτουν από την επίδραση της πανδημίας στις αστικές κοινότητες. Ενδιαφέρουσα η ιδέα του ορίου, όχι με την έννοια του αποκλεισμού αλλά ως σημείου επαφής και διάδρασης», αναφέρει η επιτροπή.

Για να δείτε τους 8 (ισότιμους) επαίνους πατήστε εδώ.

*Η κριτική επιτροπή του διαγωνισμού αποτελούνταν από την αρχιτέκτονα και μηχανικό Λυδία Καλλιπολίτη, τον designer Ora Ito, τον αρχιτέκτονα και designer Roberto Palomba και την αρχιτέκτονα και ερευνήτρια Σοφία Βυζοβίτη. Στην επιτροπή συμμετείχε, επίσης, το γραφείο UN Studio με τη Μαριάνθη Τατάρη, καθώς και ο Tom Lindblom, Lifestyle Sector leader της Gensler στη Λατινική Αμερική, ο Κυριάκος Χατζηπαρασκευάς από το Heatherwick Studio και η Μαριάνθη Τσίγκαρη, Partner στο ARD group στο γραφείο Foster + Partners. Η διαδικασία της αξιολόγησης των περίπου 440 προτάσεων έγινε σε φάσεις, βαθμολογώντας και συζητώντας κάθε φορά τις συμμετοχές, προκειμένου να βρεθούν οι 12 προτάσεις που ξεχώρισαν.

Στοιχεία Διαγωνισμού
Επιμέλεια Βασίλης Μπαρτζώκας  Archisearch & Design Ambassador
Συνεπιμελήτρια Τίνα Μαρινάκη, αρχισυντάκτρια Archisearch.gr
Χορηγοί βραβείων Kilada | Dolphin Capital Investors, Orama Minimal Frames, Creative Lighting
Υποστηρικτές  Xi’ an Jiaotong University, Creative Lighting, Mdff Greece-Cyprus, Ecoweek
Γραφιστικά  AG Design Agency

Ο διαγωνισμός Pandemic Architecture πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ, της Ένωσης Αρχιτεκτόνων Δωδεκανήσου, Cyprus Architects Association & του Γαλλικού Ινστιτούτου Ελλάδος.