Χρ. Κυρατσούς: Ο Έλληνας που έφτιαξε τα μονοκλωνικά αντισώματα

Ο Χρήστος Κυρατσούς έφυγε από την Ελλάδα στις 13 Αυγούστου 2004 – ήταν η ημέρα έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων. Είκοσι τριών ετών και πτυχιούχος της Φαρμακευτικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, γεννημένος στην Κοζάνη, «πέταξε» για τη Νέα Υόρκη και για μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια και στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης στη μικροβιολογία και στην ιολογία. Σήμερα είναι αντιπρόεδρος Έρευνας Μολυσματικών Νόσων και Τεχνολογιών Ιικών Φορέων της Regeneron, έχοντας συμβάλει με την έρευνά του αποφασιστικά στην αντιμετώπιση του ιού Έμπολα αλλά και του νέου κορωνοϊού, με τη δημιουργία των κοκτέιλ μονοκλωνικών αντισωμάτων, του φαρμάκου που χορηγήθηκε και στον πρώην Αμερικανό πρόεδρο, Ντόναλντ Τραμπ, όταν νόσησε από κορωνοϊό. Με αφορμή και τη βράβευσή του από το Ίδρυμα Μποδοσάκη, ο Χρήστος Κυρατσούς μιλάει στην ATHENS VOICE για τα μονοκλωνικά αντισώματα, για την πορεία της πανδημίας, για την πρόταση Μπάιντεν περί απελευθέρωσης των πατεντών για τα εμβόλια, για τη δική του πορεία και δίνει τη συμβουλή του σε όσους νέους επιστήμονες θέλουν να ανοίξουν τα φτερά τους.

Είστε ο αντιπρόεδρος Ερευνών επί των Μολυσματικών Ασθενειών και των Τεχνολογιών Ιικών Φορέων στην εταιρεία βιοτεχνολογίας Regeneron, της μίας από τις δύο αμερικανικές εταιρείες που έχουν αναπτύξει τα κοκτέιλ μονοκλωνικών αντισωμάτων για την αντιμετώπιση του νέου κορωνοϊού. Από πότε εργάζεστε στη Regeneron και ποια είναι ακριβώς η δουλειά σας;
Στη Regeneron εργάζομαι από το 2011. Είμαι υπεύθυνος δύο ερευνητικών ομάδων. Η πρώτη είναι το τμήμα Μολυσματικών Ασθενειών, το οποίο έχει στόχο την ανάπτυξη μονοκλωνικών αντισωμάτων κυρίως εναντίων ιών και βακτηρίων. Τα τελευταία χρόνια αναπτύξαμε την πρώτη εγκεκριμένη από το FDA θεραπεία για τον ιό του Έμπολα, και τα αντισώματα εναντίων του SARS-CoV-2 που έχουν λάβει επείγουσα έγκριση πριν μερικούς μήνες. Η δεύτερη ομάδα είναι το τμήμα ιικών φορέων που έχει ως σκοπό την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών για γενετικές θεραπείες, με αρκετές πολλά υποσχόμενες, οι οποίες ελπίζουμε να ξεκινήσουν κλινικές δοκιμές μέσα στα επόμενα χρόνια.

Ήταν μεγάλη η συμβολή σας στην αντιμετώπιση του ιού Έμπολα. Περιγράψτε μας τι είχε γίνει τότε, το 2014, και πώς αντιμετωπίστηκε τελικά ο Έμπολα.
Το 2014 ξεκίνησε στη Δυτική Αφρική η μεγαλύτερη επιδημία Έμπολα στην ιστορία. Τότε αποφασίσαμε να χρησιμοποιήσουμε τις τεχνολογίες της Regeneron για να αναπτύξουμε αντισώματα εναντίων του ιού, τα οποία και ήταν έτοιμα για χρήση το 2015. Ο αριθμός των κρουσμάτων είχε αρχίσει να μειώνεται, οπότε δεν είχαμε την ευκαιρία να τα δοκιμάσουμε. Το 2018 όμως ξεκίνησε μία νέα επιδημία στη Δημοκρατία του Κονγκό. Ευτυχώς ήμασταν προετοιμασμένοι και τα αντισώματά μας χρησιμοποιήθηκαν σε μία κλινική δοκιμή σε συνεργασία με το Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και άλλες οργανώσεις. Τα αποτελέσματα ήταν τόσο εντυπωσιακά που η κλινική δοκιμή σταμάτησε λόγω της δράσης των αντισωμάτων μας. Από τότε χρησιμοποιούνται σε ασθενείς του Έμπολα στην Αφρική, σώζοντας πολλές ζωές, και έχουν εγκριθεί από τον Αμερικανικό Οργανισμό Φαρμάκων (FDA).

Τώρα έχουμε μπροστά μας τον νέο κορωνοϊό. Τι είναι τα κοκτέιλ μονοκλωνικών αντισωμάτων, σε ποιους απευθύνονται και πώς λειτουργούν;
Με την εμπειρία που αποκτήσαμε από την ανάπτυξη των αντισωμάτων για τον Έμπολα, στις αρχές της πανδημίας του κορωνοϊού αποφασίσαμε να αναπτύξουμε το κοκτέιλ των αντισωμάτων. Λόγω της έκτασης της πανδημίας σε ολόκληρο τον πλανήτη προσπαθήσαμε να χρησιμοποιήσουμε όλες τις τεχνολογίες που είχαμε στη διάθεσή μας και μπορέσαμε να ξεκινήσουμε τις κλινικές δοκιμές τον Ιούνιο του 2020. Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα δείχνουν πως χορήγηση των αντισωμάτων σε άτομα στις κατηγορίες υψηλού κινδύνου στα αρχικά στάδια της νόσου μειώνει τις πιθανότητες νοσηλείας και θανάτου κατά περίπου 80%. Επιπλέον, χορήγηση μπορεί να γίνει προληπτικά σε άτομα υψηλού ρίσκου (π.χ. αν κάποιος στην ίδια οικογένεια είναι ήδη μολυσμένος) και μειώνει τις πιθανότητες μόλυνσης κατά περίπου 90%. Οι κλινικές δοκιμές σε ασθενείς που είναι ήδη σε νοσοκομείο βρίσκονται σε εξέλιξη, περιμένουμε αποτελέσματα σύντομα. Τα αντισώματα ουσιαστικά καλύπτουν τον ιό και αποτρέπουν την είσοδό του στα κύτταρα. Με τον τρόπο αυτό, σταματούν τον αναδιπλασιασμό του.

Το κοκτέιλ της Regeneron είναι αυτό που είχε χορηγηθεί στον πρώην πρόεδρο Τραμπ;
Ναι.

Η παραγωγή των κοκτέιλ μονοκλωνικών αντισωμάτων δεν είναι εύκολη, και γι’ αυτό μάλλον δεν είναι μαζική. Η Regeneron πόσες δόσεις υπολογίζει ότι θα έχει παραδώσει στις ΗΠΑ μέσα στο 2021;
Η παραγωγή των αντισωμάτων αυξάνεται συνεχώς, τόσο η δικιά μας όσο και των συνεργατών μας της Roche. Δυστυχώς η πανδημία έχει δημιουργήσει ζήτηση για τα αντισώματα πολύ μεγαλύτερη από την παραγωγή.

Πώς σχολιάζετε την πρόταση του προέδρου Μπάιντεν για την απελευθέρωση των πατεντών για τα εμβόλια; Αντίστοιχες προτάσεις έχουν εκφραστεί και από άλλες χώρες και οργανισμούς και όχι μόνο για τα εμβόλια, αλλά και για τα φάρμακα και για τα τεστ.
Τόσο η παραγωγή των εμβολίων όσο και των φαρμάκων και των τεστ, οι έλεγχοι ποιότητας και όλες οι άλλες διαδικασίες που απαιτούνται είναι αρκετά πολύπλοκες. Οι πατέντες δεν είναι αυτό που αποτρέπει την παραγωγή τους σε μεγάλες ποσότητες. Ακόμα και να απελευθερωθούν όλες οι πατέντες θα χρειαστούν πολλά χρόνια για να κατασκευαστούν οι εγκαταστάσεις που μπορούν να στηρίξουν μεγαλύτερη παραγωγή. Τον τελευταίο χρόνο η βιομηχανία, τόσο των φαρμάκων όσο και των εμβολίων, απέδειξε περίτρανα πως έχει τόσο τη θέληση, όσο και τις τεχνολογίες να βοηθήσει στο παγκόσμιο πρόβλημα της πανδημίας, και σε ελάχιστο χρόνο κατάφερε να προσφέρει λύσεις που αυτή τη στιγμή εφαρμόζονται και σιγά-σιγά μας επιστρέφουν στην πραγματικότητα. Ταυτόχρονα, είναι ηθική υποχρέωση της βιομηχανίας μας να παράγει ό,τι χρειάζεται – και στις απαραίτητες ποσότητες, και στις κατάλληλες τιμές. Αλλά επίσης πρέπει πάντα να υπάρχουν τα κατάλληλα κίνητρα, ώστε σε μία μελλοντική πανδημία η επιστημονική κοινότητα να κάνει κάτι αντίστοιχο.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει επισημάνει πολλές φορές ότι εάν δεν υπάρξουν αρκετά εμβόλια και φάρμακα για όλο τον πλανήτη, δεν θα τελειώσουμε ποτέ με την πανδημία, καθώς συνεχώς θα εμφανίζονται νέες μεταλλάξεις και θα αναζητούμε νέα εμβόλια και φάρμακα για αυτές. Ποια είναι η γνώμη σας; Θα τελειώσουμε, αν τελειώσουμε, κάποια στιγμή με τον Κορωνοϊό;
Θέλω να πιστεύω πως έχουμε ξεκινήσει την πορεία προς το τέλος της πανδημίας. Με την βοήθεια της επιστημονικής κοινότητας έχουμε τα όπλα, τόσο φάρμακα όσο και εμβόλια, για να επιστρέψουμε σιγά-σιγά στην κανονικότητα. Αυτό φυσικά δεν είναι κάτι που γίνεται από τη μία μέρα στην άλλη. Ταυτόχρονα, μην ξεχνάμε πως είμαστε όλοι υπεύθυνοι για τον περιορισμό της πανδημίας: εφαρμόζοντας τα διάφορα υγειονομικά μέτρα όταν χρειάζεται, και με τους εμβολιασμούς, δεν προστατεύουμε μονάχα τον εαυτό μας αλλά και τις πιο ευάλωτες ομάδες της κοινωνίας.

Φύγατε από την Ελλάδα με προορισμό τις Ηνωμένες Πολιτείες το 2004, σε ηλικία 23 ετών. Ποια ήταν τα όνειρά σας και σε ποιο βαθμό τα έχετε κάνει πραγματικότητα; Κι επίσης, ποιο είναι το όνειρό σας για το μέλλον;
Όταν έφυγα από την Ελλάδα πριν από 17 περίπου χρόνια σκοπός μου ήταν να συνεχίσω τις έρευνές μου και μέσω αυτών να προσφέρω ένα μικρό λιθαράκι στη γνώση και ανάπτυξη τεχνολογιών και νέων φαρμάκων. Είμαι πολύ τυχερός διότι με τις κατάλληλες συνθήκες, το κατάλληλο περιβάλλον και τους συνεργάτες και τη σκληρή δουλειά πολλών ατόμων στις ομάδες που συμμετέχω, έχουμε ήδη καταφέρει πολλά. Αυτό δημιουργεί ταυτόχρονα και την υποχρέωση να εφαρμόσουμε τις τεχνολογίες που έχουμε αναπτύξει σε όσο το δυνατόν περισσότερες ασθένειες για να βοηθήσουμε όσο το δυνατόν περισσότερους ασθενείς.

Τι θα λέγατε σε κάποιον νέο Έλληνα επιστήμονα που ετοιμάζεται να ταξιδέψει σήμερα στην Αμερική;
Να ακολουθήσει την καρδιά του και να κάνει πάντα αυτό που του αρέσει και τον γεμίζει. Οποιαδήποτε επιτυχία ακολουθεί όταν κάθε μέρα ξεκινάς τη διαδρομή για τη δουλειά σου με χαρά για αυτό που έχεις να κάνεις.

Βραβευθήκατε από το Ίδρυμα Μποδοσάκη για τη συνεισφορά σας στην αντιμετώπιση ιογενών ασθενειών, όπως ο Έμπολα και ο SARS-COV-2. Τι σημαίνει για εσάς αυτό το βραβείο;
Είναι μεγάλη χαρά και τιμή να αναγνωρίζεται η δουλειά μας από το Ίδρυμα Μποδοσάκη και να συμπεριλαμβάνομαι μαζί με τους εξαιρετικούς επιστήμονες που βραβεύονται φέτος, αλλά και βραβεύτηκαν στο παρελθόν.

Ζείτε στη Νέα Υόρκη με την οικογένειά σας. Έχετε σκοπό να επιστρέψετε κάποια στιγμή στην Ελλάδα;
Δεν ξέρω αν θα επιστρέψω ποτέ μόνιμα στην Ελλάδα, αλλά πιστεύω πως στην παγκόσμια κοινωνία που ζούμε, ο καθένας μπορεί να προσφέρει στην πατρίδα καταγωγής του, άμεσα ή έμμεσα, ανεξάρτητα από τον τόπο κατοικίας του. Και φυσικά η Ελλάδα είναι μια υπέροχη χώρα, που ελπίζω να έχουν την ευκαιρία να τη γνωρίσουν και να την αγαπήσουν και τα παιδιά μου, οπότε όσο το επιτρέπει το πρόγραμμά μου θα επιστρέφουμε συχνά.

---

Επιστημονικά Βραβεία Ιδρύματος Μποδοσάκη

Το Ίδρυμα Μποδοσάκη ανακοίνωσε στις 13 Μαΐου τους έξι επιστήμονες που βραβεύονται στο πλαίσιο του θεσμού των Επιστημονικών Βραβείων για το 2021, ως αναγνώριση του δημιουργικού και ολοκληρωμένου επιστημονικά έργου τους. Τα Επιστημονικά Βραβεία του Ιδρύματος Μποδοσάκη απονέμονται από το 1993, κάθε δύο έτη, σε νέους επιστήμονες, Έλληνες και Ελληνίδες, ηλικίας έως 40 ετών, που διαπρέπουν στον χώρο της επιστήμης στην Ελλάδα και το εξωτερικό και έχουν αναγνωρίσει μέχρι σήμερα το έργο 51 Ελλήνων και Ελληνίδων επιστημόνων, οι οποίοι πρωταγωνιστούν στην επιστημονική έρευνα σε παγκόσμιο επίπεδο. 

Οι έξι βραβευόμενοι για το 2021 διακρίθηκαν για την εξαιρετική τους συμβολή στους ακόλουθους επιστημονικούς τομείς: στις Βασικές Επιστήμες, στις Βιοεπιστήμες, στις Εφαρμοσμένες Επιστήμες/Τεχνολογία και στις Κοινωνικές Επιστήμες. Η τελετή απονομής των Επιστημονικών Βραβείων Μποδοσάκη θα πραγματοποιηθεί στο τέλος του έτους.