Γρηγόρης Γεροτζιάφας: Covid-19 και εμφάνιση αιματολογικών διαταραχών

Οι επιστήμονες πλέον γνωρίζουν ότι ασθενείς που νοσηλεύονται με Covid-19 βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο φλεβικής θρόμβωσης και πολλοί χάνουν τη ζωή τους από πνευμονική εμβολή. Για τις αιματολογικές διαταραχές που προκαλεί η νέα αυτή νόσος μας μίλησε ο καθηγητής Αιματολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Σορβόννης και διευθυντής της ερευνητικής ομάδας Καρκίνος και Θρόμβωση, INSERM U-938, Γρηγόρης Γεροτζιάφας. 

Ως γιατρός εξειδικευμένος στη θρόμβωση σε νοσοκομείο αναφοράς κέντρο Covid-19 στο Τενόν του Παρισιού, είδατε από τα πρώτα περιστατικά της νόσου στο Παρίσι. Ποια ήταν η πρώτη σας εντύπωση; 
Oι πρώτοι ασθενείς που νοσηλεύτηκαν είχαν σοβαρές διαταραχές στην πήξη του αίματος. Είχαν εικόνα υπερπηκτικής κατάστασης. Ένας ή δύο από τους πρώτους ασθενείς είχε διαταραχές της αιμόστασης που οδήγησαν στη διάγνωση της αντιρροπούμενης διάχυτης ενδαγγειακής πήξης, που είναι μια σοβαρή αιματολογική διαταραχή επικίνδυνη για τη ζωή του αρρώστου. Άλλωστε η πνευμονική εμβολή ήταν η αιτία θανάτου του πρώτου ασθενούς με Covid-19 που απεβίωσε στο Παρίσι. Ως εξειδικευμένο κέντρο θρόμβωσης  διαμορφώσαμε άμεσα το εργαστήριο ώστε να είναι σε θέση να κάνει γρήγορη διάγνωση και καθημερινή παρακολούθηση της υπερπηκτικότητας και της αποτελεσματικότητας της αντιθρομβωτικής θεραπείας. Επίσης σε συνεργασία με τους συναδέλφους της ΜΕΘ, του τμήματος επειγόντων περιστατικών και της κλινικής λοιμωδών νοσημάτων, επεξεργαστήκαμε πρωτόκολλα  «επιθετικής» πρόληψης και θεραπείας της φλεβικής θρόμβωσης στους ασθενείς που αναμέναμε να νοσηλεύσουμε. Το αποτέλεσμα της δράσης που συντονίστηκε από το Κέντρο Θρόμβωσης ήταν να έχουμε χαμηλότερη συχνότητα θρομβοεμβολικών επεισοδίων στους ασθενείς που νοσηλεύθηκαν στο Τενόν. 

Ποιες ήταν οι πρώτες παρατηρήσεις που οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για μια νέα ασθένεια που είναι και αιματολογική; 
Όντως ο Covid-19 είναι μια ασθένεια που αφορά την πήξη του αίματος και τη λειτουργία των αγγείων. Είναι μια συστηματική νόσος που χαρακτηρίζεται από σημαντική ενεργοποίηση των ενδοθηλιακών κυττάρων, των αιμοπεταλίων και του μηχανισμού της πήξης. Αυτή η διαδικασία έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία θρόμβων στη μικροκυκλοφορία του πνεύμονα, την εμφάνιση πνευμονικής εμβολής και θρομβώσεων σε άλλα όργανα. Νεκροτομικές μελέτες με μεγάλες σειρές ασθενών έδειξαν ότι 40% των ασθενών που απεβίωσαν με βαρύ Covid-19 είχαν φλεβική θρόμβωση. Επίσης στο 10% των ασθενών αιτία θανάτου ήταν η πνευμονική εμβολή. Είναι πολύ σημαντικό ότι στο 15% των ασθενών με Covid-19 που απεβίωσαν στο σπίτι η αιτία θανάτου ήταν η πνευμονική εμβολή. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι οι ασθενείς που παρουσιάζουν σοβαρής βαρύτητας Covid-19 είναι κατά κύριο λόγο ασθενείς με καρδιαγγειακά νοσήματα ή έχουν σοβαρούς παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου (αρρύθμιστο διαβήτη ή/και υπέρταση, παχυσαρκία). Ασθενείς με νοσήματα επίσης που επηρεάζουν την κατάσταση των αγγείων ή ενεργοποιούν τον μηχανισμό της πήξης (όπως καρκίνος) έχουν αυξημένο κίνδυνο για βαρύ Covid-19 . 

Γιατί τελικά οι ασθενείς με Covid-19 έχουν υψηλό κίνδυνο φλεβικής θρομβοεμβολής και πώς μπορεί να αντιμετωπισθεί; 
Στους ασθενείς που νοσηλεύονται με Covid-19 συνυπάρχουν πολλοί και σημαντικοί παράγοντες κινδύνου φλεβικής θρόμβωσης: η φλεγμονή που προκαλείται από την αντίδραση του οργανισμού στον ιό, η ενεργοποίηση των ενδοθηλιακών κυττάρων που προκαλείται τόσο από τη φλεγμονή όσο και από τον ιό, οι προϋπάρχουσες διαταραχές των ενδοθηλιακών κυττάρων και οι αθηρωματικές βλάβες στους ασθενείς με καρδιαγγειακά νοσήματα, η ίδια η νοσηλεία και ο κλινοστατισμός. Με βάση τις σημερινές κατευθυντήριες οδηγίες σε όλους τους ασθενείς που νοσηλεύονται με Covid-19 πρέπει να χορηγείται θρομβοπροφύλαξη με ηπαρίνη χαμηλού βάρους, εφόσον δεν υπάρχουν αντενδείξεις, και να γίνεται συστηματική παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας της θεραπείας και προσαρμογή της δόσης, όταν χρειάζεται. Οι ασθενείς με καρδιαγγειακά νοσήματα, καθώς και εκείνοι που έχουν καρδιαγγειακούς παράγοντες κινδύνου παρουσιάζουν υψηλό κίνδυνο εξέλιξης σε σοβαρό Covid-19  μετά την έκθεσή τους στον ιό, και σε περίπτωση διάγνωσης Covid-19  χρειάζονται αυξημένη επαγρύπνηση. Σε αυτούς τους ασθενείς, εφόσον από τον θεράποντα γιατρό εκτιμηθεί ότι βρίσκονται σε κίνδυνο θρόμβωσης, θα πρέπει να χορηγείται θρομβοπροφύλαξη, ακόμη και αν περιθάλπονται στο σπίτι. 

Πόσο αισιόδοξοι είστε σήμερα για την ανεύρεση αποτελεσματικής θεραπείας για τον Covid-19 αλλά και αποτελεσματικού εμβολίου για τον νέο κορωνοϊό; 
Δεν νομίζω ότι η νόσος Covid-19 θα αντιμετωπιστεί με ένα φάρμακο το οποίο θα «εξοντώσει» τον ιό. Μάλλον οδηγούμαστε σε μία συνολική θεραπευτική στρατηγική που θα περιλαμβάνει εργαλεία εκτίμησης του κινδύνου επιδείνωση της νόσου, έγκαιρη χορήγηση κατάλληλων αντιικών φαρμάκων ή ίσως υδροξυχλωροκίνης ή άλλης θεραπείας (π.χ. ανθρώπινο πλάσμα), και οπωσδήποτε και αντιθρομβωτική θεραπεία, καθώς τα αντιθρομβωτικά φάρμακα σταματούν τη διαδικασία αιματολογικής και αγγειακής παθολογίας που πυροδοτείτε από τον ιό. Η έγκαιρη αναγνώριση των ασθενών με COVID-19 που θα κινδυνέψουν να εξελιχθούν στη σοβαρή μορφή της νόσου είναι μέρος της θεραπείας. Η εφαρμογή των μεθόδων τηλεϊατρικής και των ηλεκτρονικών εργαλείων εντοπισμού των ασθενών με Covid-19 που βρίσκονται σε κίνδυνο εμφάνισης σοβαρής μορφής της νόσου είναι σημαντικές πλευρές της συνολικής στρατηγικής αντιμετώπισης της επιδημίας.
Το αποτελεσματικό εμβόλιο δεν σημαίνει αυτόματα και εμβόλιο διαθέσιμο στο σύνολο του πληθυσμού. Η ανάπτυξη ενός αποτελεσματικού και ασφαλούς εμβολίου που να μπορεί να καλύψει ουσιαστικά περισσότερο από το 80% των ανθρώπων είναι μια πολύ σοβαρή επιστημονική πρόκληση που απαιτεί τεράστια επένδυση ανθρώπινου δυναμικού και οικονομικών πόρων. Η παραγωγή και η διάθεσή του εμβολίου σε πλανητική κλίμακα είναι ένα ζήτημα κατ’ εξοχήν πολιτικό έως και θέμα γεωστρατηγικής. Νομίζω ότι πέρα από τους προβληματισμούς και τις ανησυχίες μας για το αν θα δημιουργηθεί και πότε αυτό το εμβόλιο είναι προτιμότερο να δράσουμε από τώρα ώστε να μην είναι εμπορικό προϊόν, να μην εμπίπτει στους κανόνες της πατέντας, η μεθοδολογία παραγωγής και ποιοτικού ελέγχου να εμπίπτει στη δημόσια σφαίρα και να είναι στη διάθεση των εθνικών κρατών, και η παραγωγή του να γίνεται από τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες οι οποίες θα είναι υπεύθυνες για τον εμβολιασμό του πληθυσμού. Καθώς η τεχνολογία που χρησιμοποιείται στην έρευνα για το εμβόλιο είναι σχετικά γνωστή, θα είναι χρήσιμο από σήμερα τα κράτη να προετοιμαστούν για την παραγωγή του. 

Πώς γεννήθηκε η ιδέα του «1st International Multidisciplinary Connected Congress on COVID-19 Update» στο οποίο προεδρεύσατε και ποια ήταν τα βασικά συμπεράσματά του; 
To 1st International Multidisciplinary Connected Congress on COVID-19 Update διοργανώνεται από το Research Group Cancer-Angiogenesis-Hemostasis INSERM U938, Sorbonne Université, με την υποστήριξη του Hellenic Health Care Group (Ομιλος νοσοκομείων Υγεία και Μετροπόλιταν) και του Ομίλου ΒΙΑΝΕΞ και γίνεται υπό την αιγίδα της International Union of Angiology. Η βασική ανάγκη που απαντά αυτό το συνέδριο είναι η κωδικοποίηση της μεγάλης ποσότητας γνώσης σχετικά με την επιδημία SARS-CoV-2 και τη νόσο Covid-19 που έχει παραχθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα και η δημιουργία μιας ηλεκτρονικής πλατφόρμας που κάνει αυτή τη γνώση προσβάσιμη στους γιατρούς ώστε να εφαρμοσθεί άμεσα στην κλινική πράξη και σε ευρεία κλίμακα. Έχει τα χαρακτηριστικά της «open source technology» και είναι προσαρμοσμένο στη νέα οικονομία που διαμορφώνεται. H νέα τεχνολογία επιτρέπει την ταυτόχρονη σύνδεση και αλληλεπίδραση επιστημόνων που βρίσκονται στην αιχμή της επιδημιολογικής και κλινικής έρευνας από την Κίνα, τη Μέση Ανατολή, την Ελλάδα, την Ιταλία, τη Γαλλία, την Ισπανία και τις ΗΠΑ με γιατρούς και άλλους επαγγελματίες από τον χώρο της υγείας από ένα πλήθος χωρών που θα συνδεθούν και θα παρακολουθήσουν το συνέδριο. Η πρόσβαση στο συνέδριο είναι ελεύθερη και δωρεάν, γεγονός που εξασφαλίζει διάχυση της γνώσης σε διεθνές επίπεδο. Οι διαλέξεις θα είναι αναρτημένες στο διαδίκτυο και η πρόσβαση σε αυτές θα είναι δωρεάν. Μέσα από αυτή τη διαδικασία δημιουργείται ένα διεθνές δίκτυο ειδικών, γιατρών και φορέων που ασκούν πολιτική στη δημόσια υγεία ώστε να γίνεται γρήγορα η ανταλλαγή πληροφορίας για τη διαρκή και επιτυχημένη αντιμετώπιση της επιδημίας και της νόσου Covid-19. Για παράδειγμα, σε έξι μήνες από σήμερα το τοπίο στη διάγνωση και θεραπεία της νόσου COVID-19 θα είναι διαφορετικό και πιθανόν θα χρειαστεί να τροποποιήσουμε της μεθόδους και της θεραπευτικές στρατηγικές μας. Η διαμόρφωση του διαδικτυακού συνεδρίου Covid-19 Update θα επιτρέψει να επιτευχθεί γρήγορα ο στόχος αυτός.