Μουσική και Εγκέφαλος: Μουσικές θεραπευτικές παρεμβάσεις στη Νόσο του Πάρκινσον

Η μουσική συνδέεται με γνωστικά, ψυχοκοινωνικά, συμπεριφορικά και κινητικά οφέλη για άτομα με νευρολογικές διαταραχές όπως η άνοια ή η νόσος του Πάρκινσον (ΝΠ) (*). Η σημαντική δυνατότητα που προσφέρει η μουσική στην ανθρώπινη υγεία και ευεξία παρέχει ένα πλαίσιο για την ανάπτυξη μη-φαρμακευτικών θεραπειών για τις νευρολογικές διαταραχές. Σε αυτό το πλαίσιο, η δημιουργία μουσικής είναι ένας ισχυρός τρόπος για την εμπλοκή ενός πολυαισθητηριακού και κινητικού δικτύου, συμπεριλαμβανομένης της πρόκλησης αλλαγών και της σύνδεσης περιοχών του εγκεφάλου μέσα σε αυτό το δίκτυο. Αυτές οι πολυτροπικές επιδράσεις στο σύστημα «συναισθηματικής ανταμοιβής» στον εγκέφαλο μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως θεραπευτικά εργαλεία στην αποκατάσταση νευρολογικών διαταραχών. Μια σχετικά πρόσφατη μελέτη επιβεβαίωσε μάλιστα ότι ένα πρόγραμμα φυσικοθεραπείας με βάση τη μουσική βελτίωσε την ισορροπία και τη λειτουργική κινητικότητα σε ασθενείς με ΝΠ (Sotomayor 2021).

Μουσικοθεραπεία για τη Νόσο του Πάρκινσον

Αυτή η ασθένεια (ΝΠ) είναι μια νευροεκφυλιστική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από διαταραχή της κίνησης, με τη σχετική διατήρηση των πνευματικών ικανοτήτων. Σύμφωνα με τους De Bartolo και συν., στην ΝΠ, ο χρονισμός και το μέγεθος των επαναλαμβανόμενων ακολουθιών-ενδογενώς πυροδοτούμενων-αυτόματων κινήσεων επηρεάζονται ιδιαίτερα. Η πιο εμφανής συνέπεια αυτού του ελλείμματος είναι η αλλαγή των μοτίβων βάδισης, συμπεριλαμβανομένης της απώλειας ρυθμού, των βραχύτερων βημάτων, του πιο αργού βαδίσματος και της αστάθειας του κορμού. Τα πιο συχνά μη κινητικά συμπτώματα, εκτός από τις γνωστικές και συναισθηματικές διαταραχές, είναι αυτόνομες, αισθητηριακές, γαστρεντερικές δυσλειτουργίες και διαταραχές ύπνου.

Σε όλη την διάρκεια του ανθρώπινου πολιτισμού μέχρι σήμερα, η μουσική και η ιατρική έχουν πολύ στενή σχέση (Δρίτσας 2023) βλ. βιβλίο: Η μουσική ως φάρμακο). Έτσι, η μουσικοθεραπεία και άλλες μουσικές-ρυθμικές παρεμβάσεις μπορούν να προσφέρουν ποικίλα συμπτωματικά οφέλη για ασθενείς με ΝΠ και άλλες κινητικές διαταραχές. Σύμφωνα με τους De Luca και συν., η αποκατάσταση με βάση τη μουσική ως άσκηση βάδισης μπορεί να θεωρηθεί αποτελεσματική στρατηγική. Οι ρυθμικές ακουστικές ακολουθίες έχουν επίσης καθιερωθεί για τη βελτίωση της βάδισης και των κινητικών συμπεριφορών σε ΝΠ και άλλες διαταραχές .

Πράγματι, μια πρόσφατη συστηματική ανασκόπηση και μετα-ανάλυση που αφορά συνολικά 17 μελέτες οι οποίες συνδέονται με τη μουσικοθεραπεία και την ΝΠ σε ένα συνολικό δείγμα 598 συμμετεχόντων κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η μουσικοθεραπεία παρέχει μια αποτελεσματική θεραπευτική προσέγγιση για τη βελτίωση της κινητικής λειτουργίας, της ισορροπίας και του παγώματος του βαδίσματος, της ταχύτητας βάδισης και της ψυχική υγείας σε ασθενείς με νόσο του Πάρκινσον.

Στην ανάπτυξη φωνής, ένα ομαδικό πρόγραμμα τραγουδιού με εκπαίδευση βαθιάς αναπνοής και εκμάθησης τραγουδιών μπορεί να προάγει τη μνήμη, τις γλωσσικές δεξιότητες, την επεξεργασία πληροφοριών ομιλίας, την εκτελεστική λειτουργία και τη δύναμη των αναπνευστικών μυών σε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας, καθώς και σε άτομα με ΝΠ. Το χορωδιακό τραγούδι έχει επίσης χρησιμοποιηθεί σε αυτή τη θεραπευτική διαδικασία για να βοηθήσει τα άτομα με ΝΠ να διαχειριστούν ορισμένες από τις αρνητικές συνέπειες της νόσου, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνικής απομόνωσης και της χαμηλής αυτοεκτίμησης. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, η μουσική θεραπευτική παρέμβαση σε ΝΠ έχει αποδειχθεί ότι έχει σωματικά, συναισθηματικά και κοινωνικά οφέλη.

Ο ερευνητής Spina εντόπισε μια ευεργετική επίδραση της μουσικοθεραπείας στη γνωστική λειτουργία. Υπήρξε βελτίωση στο τέλος του προγράμματος σε δοκιμές που εξετάζουν τη λειτουργία του μετωπιαίου λοβού (γνωστική ευελιξία, ταχύτητα επεξεργασίας, προσοχή και μνήμη εργασίας) σε μια πιλοτική μελέτη που διεξήχθη σε ασθενείς με ΝΠ, η οποία υποδηλώνει ότι η μουσική παρέμβαση θα μπορούσε να βελτιώσει την λειτουργία του μετωπιαίου λοβού -με την έννοια εκπαιδευτικού εργαλείου για αυτές τις γνωστικές δεξιότητες-καθώς διεγείρει την προσοχή και τις εκτελεστικές λειτουργίες όπως ο προγραμματισμός, η ευέλικτη σκέψη και η διεκπεραίωση. Αν και-σύμφωνα με τους συγγραφείς της μελέτης-αυτή η επίδραση τείνει να εξαφανιστεί μετά τη διακοπή του προγράμματος μουσικοθεραπείας, επομένως θα πρέπει να συνεχιστεί για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Ωστόσο, μια άλλη μελέτη με επικεφαλής τον ερευνητή Dalla Bella δείχνει πώς οι ασθενείς με σχετικά μέτριες ρυθμικές δεξιότητες είναι πιο πιθανό να ωφεληθούν από τα ρυθμικά ακουστικά σήματα. Αυτά μπορούν να ενισχυθούν με τη χρήση τεχνολογικών συσκευών όπως smart κινητά τηλέφωνα και tablet, μεταξύ άλλων, που μπορούν να προάγουν, πέραν του ρυθμού, την διόρθωση των γνωστικών λειτουργιών της ομιλίας και της γλώσσας. Αυτό δεν ισχύει μόνο για άτομα με ΝΠ αλλά για ασθενείς, όπως παιδιά και ενήλικες, με νευροαναπτυξιακές διαταραχές.

Αντίθετα, άλλοι ερευνητές έχουν χρησιμοποιήσει τα αποτελέσματα του ομαδικού τραγουδιού με συμμετοχή έντεκα ασθενών με διάγνωση NΠ (μέση ηλικία 70 έτη). Σύμφωνα με τους συμμετέχοντες, το ομαδικό τραγούδι άσκησε θετική επίδραση στην ποιότητα ζωής τους ενώ υπήρξε και βελτίωση στην κοινωνική σύνδεση και την «αίσθηση του εαυτού» όσον αφορά στη γνωστική λειτουργία. Η ίδια η μουσικοθεραπεία, εκτός από τις άμεσες επιπτώσεις στις κινητικές δεξιότητες και τη μνήμη, φαίνεται να αποτελεί και μέθοδο για την ενίσχυση των γνωστικών ικανοτήτων.

Τέλος, ο ερευνητής Lesiuk δείχνει ότι η άσκηση στο πιάνο, που βασίζεται σε λεπτές κινήσεις των δακτύλων, ενεργοποιεί την παρεγκεφαλίδα και-σε σύγκριση με άλλες προηγούμενες έρευνες για τη μουσική εκπαίδευση-βοηθά στη βελτίωση των εκτελεστικών λειτουργιών, δηλαδή της μνήμης εργασίας και της ταχύτητας επεξεργασίας τόσο σε υγιείς ενήλικες όσο και σε ενήλικες με γνωστική έκπτωση, καθώς και σε ασθενείς με ΝΠ. Αυτό επιβεβαιώνεται από τον ερευνητή Bugos , του οποίου η έρευνα στοχεύει να αξιολογήσει τον αντίκτυπο ενός νέου εντατικού προγράμματος ομαδικής άσκησης-πιάνου στις εκτελεστικές λειτουργίες σε ασθενείς με ΝΠ. Η εντατική άσκηση στο πιάνο περιελάμβανε βασική τεχνική πιάνου, ασκήσεις επιδεξιότητας στα δάχτυλα, βασικό ρεπερτόριο πιάνου και θεωρία μουσικής μέσα σε διάστημα 10 ημερών. Οι συμμετέχοντες ολοκλήρωσαν μια σειρά από τυποποιημένα γνωστικά μέτρα ταχύτητας επεξεργασίας, γνωστικού ελέγχου και λεκτικής ευχέρειας, πριν και μετά την προπόνηση. Από τα παραπάνω μπορούμε να πούμε ότι η εντατική εκπαίδευση πιάνου μπορεί να χρησιμεύσει ως αποτελεσματική γνωστική και ψυχοκοινωνική παρέμβαση για άτομα με Νόσο του Πάρκινσον.

(*) ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Θανάσης Δρίτσας. Η μουσική ως φάρμακο: η βιολογική προσέγγιση της μουσικής θεραπείας (2^η Αναθεωρημένη έκδοση). Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2023

Sotomayor MJM, Arufe-Giraldez V, Ruiz-Rico G, Navarro-Paton R. Music therapy and Parkinson’s disease: A systematic review from 2015-2020. Int J Environ Res Public Health (2021), 18, 11618.

De Bartolo D, Morone G, Giordani G, Antonucci G, Russo V, Fusco A, Marinozzi F, Bini F, Spitoni GF, Paolucci S, Iosa M. Effect of different music genres on gait patterns in Parkinson's disease. Neurol Sci 2020 Mar;41(3):575-582. doi: 10.1007/s10072-019-04127-4. Epub 2019 Nov 12

De Luca Ρ, Latella D, Maggio MG, Leonardi S, Sorbera C, Di Lorenzo G, Balletta T, Cannavò A, Naro A, Impellizzeri F, Calabrò RS. Do patients with PD benefit from music assisted therapy plus treadmill-based gait training? An exploratory study focused on behavioral outcomes. Int J Neurosci 2020 Sep;130(9):933-940. doi: 10.1080/00207454.2019.1710147. Epub 2020 Jan 7

Zhou Z, Zhou R, Wei W, Luan R, Li K. Effects of music-based movement therapy on motor function, balance, gait, mental health, and quality of life for patients with parkinson’s disease: A systematic review and meta-analysis. Clin. Rehabil. 2021, 35, 0269215521990526.

Fu MC, Belza B, Nguyen H, Logsdon R, Demorest S. Impact of group-singing on older adult health in senior living communities: A pilot study. Arch. Gerontol. Geriatr. 2018, 76, 138–146.

Barnish J, Atkinson RA, Barran SM, Barnish MS. Potential benefit of singing for people with parkinson’s disease: A systematic review. J. Parkinson’s Dis. 2016, 6, 473–484.

Fogg-Rogers L, Buetow S, Talmage, A, McCann C.M, Leão SH, Tippett L, Leung, J, McPherson KM, Purdy SC. Choral singing therapy following stroke or parkinsons disease: An exploration of participants experiences. Disabil. Rehabil. 2016, 38, 952–962.

Spina E, Barone P, Mosca LL, Lombardi A, Longo K, Iavarone A, Amboni, M. Music therapy for motor and nonmotor symptoms of Parkinson’s disease: A prospective, randomized, controlled, single-blinded study. J Am Geriatr Soc 2016, 64, e39.

Dalla Bella, S. Music and movement: Towards a translational approach. Neurophysiol Clin. 2018, 48, 377–386.

Boni CA, Cattaneo P. Music therapy with patients affected by dementia or Parkinson’s disease: Study on sound/music stimulation. Nord. J. Music. Ther. 2016, 25, 120–121.

Abell RV, Baird AD, Chalmers KA. Group singing and health-related quality of life in Parkinson’s disease. Health Psychol. 2017, 36, 55–64.

Lesiuk T, Bugos JA, Murakami B. A Rationale for Music Training to Enhance Executive Functions in Parkinson’s Disease: An Overview of the Problem. Healthcare 2018, 6, 35.

Bugos JA, Lesiuk T, Nathani S. Piano training enhances Stroop performance and musical self-efficacy in older adults with Parkinson’s disease. Psychol. Music 2021, 49, 615–630.