Η σκοτεινή πλευρά των ναρκισσιστών απλώς δεν έχει έλεος: τα χαρακτηριστικά τους και πώς θα τους αναγνωρίσετε
Φαίνονται ευαίσθητοι και στοργικοί - αλλά στην πραγματικότητα θέλουν απλώς να σας χειραγωγήσουν. Είναι οι ναρκισσιστές με ενσυναίσθηση ή οι dark empaths, όπως ίσως έχετε να τους χαρακτηρίζουν στο διαδίκτυο και στα βίντεο του Tik Tok χειρότερο είδος από τους γνωστούς σε όλους μας νάρκισσους ή ναρκισσιστές ή ακόμα πιο επιστημονικά ανθρώπους με ναρκισσιστική διαταραχή της προσωπικότητας;
Οι ψυχολόγοι δεν εντοπίζουν κάθε μέρα ένα νέο, «καυτό» αρχέτυπο χαρακτήρα. Όμως, απ’ ό,τι φαίνεται για τους dark empaths ή για τους ναρκισσιστές με ενσυναίσθηση μπορούν (και μάλλον πρέπει) να κάνουν μια εξαίρεση. Στο TikTok, ο όρος έχει γίνει trend, με περισσότερες από 2,6 εκατ. αναφορές. Υπάρχει ακόμα και το hashtag #darkempathtok, για να εντοπίζετε καλύτερα τα τελευταία βίντεο με δυσοίωνους τίτλους όπως «Όταν ένας ναρκισσιστής με ενσυναίσθηση γίνεται μοχθηρός / εχθρικός» και «Η πιο ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΗ προσωπικότητα».
Ο όρος dark empathy αναγνωρίστηε για πρώτη φορά σε μια μελέτη του 2021 που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Personality and Individual Differences. Οι ερευνητές την όρισαν ως «ένα νέο ψυχολογικό κατασκεύασμα» που αφορά άτομα που έχουν υψηλό βαθμό ενσυναίσθησης παράλληλα με αυτό που είναι γνωστό ως «σκοτεινά χαρακτηριστικά». Στην πράξη, λοιπόν, και στην καθημερινότητά μας μιλάμε για άτομο το οποίο φαίνεται στοργικό και ευαισθητο, ωστόσο στην πραγματικότητα χρησιμοποιεί αυτές τις ιδιότητες ή τα χαρίσματα για να προωθήσει τη δική του ατζέντα και να επιτύχει τους δικούς του στόχους, που μπορεί να μην είναι ακριβώς καλοί ή όχι καλοί για τα δικά μας συμφέροντα.
Πώς όμως είναι δυνατόν να «προσποιηθεί» κανείς ενσυναίσθηση; Δεν μπορούμε ως άνθρωποι να ανιχνεύσουμε πότε γίνεται αυτό; Αποδεικνύεται ότι υπάρχουν περισσότερα από ένα είδη ενσυναίσθησης. Ο βαθιά στοργικός τύπος που οι περισσότεροι από εμάς κατανοούμε είναι η «συναισθηματική ενσυναίσθηση» - η πραγματική ιδιότητα και το αυθεντικό χάρισμα ενός ανθρώπου που πραγματικά νοιάζεται για τους άλλους.
«Έτσι, για παράδειγμα, όταν εσείς αισθάνεστε λυπημένοι, αυτό με κάνει να αισθάνομαι κι εγώ θλίψη. Υπάρχει όμως και ένας άλλος τύπος που είναι γνωστός ως γνωστική ενσυναίσθηση. Σε αυτή την περίπτωση, το σενάριο είναι: 'Ξέρω τι σκέφτεσαι και ξέρω και πώς νιώθεις. Καταλαβαίνω την ψυχική σου κατάσταση. Αλλά πραγματικά δεν με ενδιαφέρει’. Και αυτή η πληροφορία είναι σημαντική για τον σκοτεινό ναρκισσιστή, διότι, αν θέλει να προβλέψει τη συμπεριφορά σας, πρέπει να καταλάβει τι σκέφτεστε για να προσπαθήσει να σας ελέγξει. Είναι αυτή η κάπως μυστική, σίγουρα ύπουλη χειραγώγηση που αν την αντιληφθείτε, μπορεί πραγματικά να σας εκνευρίσει. Ειδικά αν είστε εσείς ο αποδέκτης της».
Μία περίπτωση ναρκισσιστή με ενσυναίσθηση
Η Γιάσμιν εργάζεται στη διαχείριση εκδηλώσεων. «Η ατμόσφαιρα ήταν πολύ κοινωνική και στην Ιλέιν, το νέο αφεντικό, άρεσε να μας κερνάει το απόγευμα της Παρασκευής ένα ποτό, δηλαδή μερικά μπουκάλια fizz που μοιράζονταν στα γραφεία. Το βράδυ μας συχνά τελείωνε στην παμπ». Σύντομα, το αφεντικό της άρχισε να μοιράζεται εμπιστευτικά στοιχεία για την προσωπική της ζωή, με αποτέλεσμα η Γιάσμιν να εξομολογηθεί και εκείνη τις προσπάθειες που έκανε, προκειμένου να αποκτήσει παιδί
Τα πράγματα άρχισαν να στραβώνουν όταν η Ιλέιν εκμυστηρεύτηκε στην υφισταμένη της πως το άγχος είχε επηρεάσει την υγεία της. Ζητούσε συχνά από τη Γιάσμιν να αναλάβει επιπλέον καθήκοντα. «Ήμουν απολύτως πρόθυμη να τη βοηθήσω, γνωρίζοντας τι πίεση δεχόταν από τη διοίκηση. Είχε επίσης αφήσει να εννοηθεί ότι η επικείμενη προαγωγή μου δεν θα αργούσε. Αλλά τότε ξεκίνησε μια όχι και τόσο διακριτική εκστρατεία για να προσπαθήσει να με απομακρύνει από την ιδέα να κάνω οικογένεια. Μου έλεγε ότι, στα 35 μου, είχα ακόμα πολύ χρόνο. Γιατί δεν ήθελα να δώσω προτεραιότητα στην καριέρα μου και στα μελλοντικά μου κέρδη; Μόνο εκ των υστέρων συνειδητοποιώ πόσο εξωφρενική υπέρβαση ορίων ήταν αυτή. Εκείνη τη στιγμή, πίστευα πραγματικά ότι με φρόντιζε, ότι πραγματικά νοιαζόταν για το μέλλον μου».
Λίγους μήνες αργότερα, η Γιάσμιν θα ανακάλυπτε ότι, τελικά, είχε μείνει έγκυος. «Είχα άγχος να το πω στην Ιλέιν, μόνο που δεν είχα υπολογίσει στην ακράια αντίδρασή της. Έγινε έξαλλη και άρχισε να ουρλιάζει: ‘Πώς μπόρεσες να μου το κάνεις αυτό, μετά από όλα όσα έχω κάνει για σένα;!’. Μετά από αυτό, με απέκλεισε από τις συσκέψεις και όταν προκηρύχθηκε η πολυσυζητημένη προαγωγή, χωρίς έκπληξη, δεν μπήκα καν στη λίστα των υποψηφίων. Φυσικά, θα μπορούσα να πάω στο τμήμα Ανθρώπινου Δυναμικού, αλλά τι θα πετύχαινα με αυτό; Δεν θέλησα ποτέ ξανά να συνεργαστώ με αυτή τη γυναίκα και μετακινήθηκα σε άλλο τμήμα πριν γεννηθεί η κόρη μου. Αλλά ακόμα είμαι ενοχλημένη με τον εαυτό μου που την εμπιστεύτηκα».
«Λαχταρούν αυτή τη γνώση επειδή μπορούν στη συνέχεια να τη χρησιμοποιήσουν για να χειραγωγήσουν τους άλλους. Για παράδειγμα, σε μια ερωτική σχέση, ας πούμε ότι ο ναρκισσιστής με ενσυναίσθηση γνωρίζει ότι η σύζυγός του αντλεί μεγάλη υπερηφάνεια από τα επιτεύγματά της στον χώρο εργασίας και από το πώς την βλέπουν επαγγελματικά. Παίρνει προαγωγή ή μία δουλειά που λαχταρούσε πολύ. Είναι η στιγμή που ο dark empathy αισθάνεται απειλή, ότι η γυναίκα του θα απορροφηθεί από αυτή τη δουλειά που αγαπά και από τους ανθρώπους που βρίσκονται γύρω της. Θα χάσει σημαντικό τμήμα της προσοχής και ενδεχομένως το ατού του να επηρεάζει τις αποφάσεις της.
Η επιτυχία της στη δουλειά την κάνει να αισθάνεται ξεχωριστή και εκείνος χάνει τη δύναμή του πάνω της. Έτσι, σε αυτό το σενάριο, συνήθως σχεδιάζει να ρίξει το ηθικό του ανθρώπου απέναντί του κι ας είναι η σύζυγός του, που λέει ο λόγος. Μπορεί να πει κάτι τέτοιο: ‘’Ξέρω πόσο σημαντική είναι αυτή η δουλειά για εσένα, αλλά αυτό που φοράς δεν ταιριάζει στον ρόλο σου. Εκπλήσσομαι, νόμιζα ότι εσύ θα ήξερες καλύτερα’’. Ή κάτι τέτοιο. Κάτι που θα μπορούσε να προκαλέσει ντροπή και αμηχανία στον άλλο. Γιατί όλα έχουν να κάνουν με το αίσθημα της ντροπής», εξηγεί.
Σύμφωνα με τη Behary είναι σύνηθες για τέτοιους τύπους να αποκλείουν τα θύματά τους από τους φίλους, τους συγγενείς, οποιονδήποτε θα μπορούσε να ζητήσει τον λόγο για τη χειριστική συμπεριφορά τους. «Όταν βρίσκεστε σε αυτού του είδους την απομόνωση, είναι πιο εύκολο και πιο πιθανό να αρχίσετε να αμφιβάλλετε για τον εαυτό σας και ο σκοτεινός ναρκισσιστής μπορεί ακόμα πιο εύκολα να σας κάνει να αναθεωρήσετε και να διαστρεβλώσετε την πραγματικότητά σας. Πρόκειται λοιπόν για μια άλλη μορφή gaslighting. Μπορείς πραγματικά να το κάνεις αυτό με επιτυχία μόνο αν έχεις μια εξαιρετικά καλή αίσθηση των τρωτών σημείων ενός άλλου ατόμου - εδώ είναι που μπαίνει το κομμάτι της ενσυναίσθησης».
Ένας λόγος για τον οποίο υπάρχει τόσο μεγάλο ενδιαφέρον για αυτούς τους τύπους ανθρώπων είναι επειδή μας παρουσιάζουν ένα παζλ: το καλό και το κακό τυλιγμένο στο ίδιο πακέτο. Στο πιο διαβολικό επίπεδο, ένας τέτοιου τύπου ναρκισσιστής μπορεί να εμφανιστεί με τη μορφή ενός Jimmy Savile (σ.σ.: παρουσιαστής που ενεπλάκη σε ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα παιδοφιλίας της βρετανικής τηλεόρασης. Παρουσίαζε παιδική εκπομπή και είχε κερδίσει με χαρακτηριστική ευκολία την εμπιστοσύνη των ανήλικων θυμάτων του). Η ικανότητά του να κερδίζει την εμπιστοσύνη των ανθρώπων, παριστάνοντας τον ευαίσθητο, τον ευεργέτη, του επέτρεψε να αποκτήσει πρόσβαση σε ευάλωτα νεαρά κορίτσια. Αλλά αυτό είναι ένα ακραίο παράδειγμα. Το πιο εντυπωσιακό στην πρόσφατη έρευνα γι’ αυτό το είδος ναρκισσιστών είναι πόσο διαδεδομένο είναι το μοτίβο τους στην καθημερινή ζωή.
Η Σκοτεινή Τριάδα, αυτό το είδος ναρκισσιστών και όλοι εμείς οι ανυποψίαστοι (και κάπως καημένοι)
«Εντοπίσαμε ότι πρόκειται για έναν συνδυασμό χαρακτηριστικών που εμφανίζει το 19,3% των 1.000 ατόμων που συμμετείχαν στην έρευνα», εξηγεί η Heym.
Δηλαδή σχεδόν ένας στους πέντε από εμάς έχει αυτόν τον τύπο προσωπικότητας;! Η Heym προειδοποιεί: «Ναι, αλλά τα χαρακτηριστικά υπάρχουν σε ένα συνεχές – δεν έχουν όλοι όσοι εμφανίζουν αυτά τα χαρακτηριστικά διαταραχή προσωπικότητας».
Ένας υποψήφιος στις εκλογές που προσποιείται ότι ακούει τα προβλήματα των ψηφοφόρων του προκειμένου να κερδίσει ψήφους είναι μόνο ένα παράδειγμα κανονικοποιημένης σκοτεινής ενσυναίσθησης. Θα μπορούσε επίσης να είναι ο γείτονας που έχει πάντα χρόνο για μια κουβέντα - αλλά μόνο επειδή θέλει να σας αποσπάσει κουτσομπολιά για εσάς, την οικογένεια ή κάποιον εχθρό του.
Ή ο εχθρός που αντλεί από εσάς άνετα από εσάς πληροφορίες για όλα σας τα προβλήματα, για να ενισχύσει την αίσθηση της ανωτερότητάς του. «Η μελέτη μας επικεντρώθηκε στον γενικό πληθυσμό και στην υψηλή ενσυναίσθηση, σε συνδυασμό με την επικράτηση αυτού που ονομάζουμε δυσπροσαρμοστικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας της Σκοτεινής Τριάδας», εξηγεί η Heym.
Η σκοτεινή τριάδα ακούγεται σαν να είναι ο τίτλος ενός franchise ταινίας τρόμου, ωστόσο με τον όρο οι ειδικοί αναφέρονται σε κάτι άλλο. «Πρόκειται για τρία βασικά χαρακτηριστικά: Η ψυχοπάθεια (είναι παρορμητική και αδίστακτη), ο ναρκισσισμός (μεγαλοπρεπής και προνομιούχος) και ο μακιαβελισμός (στρατηγικός και χειριστικός). Σε μερικούς ανθρώπους, αυτά τα χαρακτηριστικά επικαλύπτονται σε έναν σκοτεινό πυρήνα», επισημαίνει η Heym.
Ένα από τα πράγματα που κάνει τόσο δύσκολο το να εντοπίσει κανείς έναν τέτοιο τύπο ναρκισσιστή είναι ότι οι περισσότεροι από εμάς δεν ψάχνουμε για ψεύτικη συμπόνια. Η Shona γνώρισε τον Ian στην τοπική λέσχη τζόκινγκ.
«Ήμουν πρωτάρα, άκαμπτη και υπέρβαρη. Ήταν τόσο ενθαρρυντικός και υποστηρικτικός. Φαινόταν λίγο ντροπαλός, με έναν ευγενικό τρόπο. Τον εμπιστεύτηκα». Ο Ίαν ανέφερε πόσα χρήματα είχε συγκεντρώσει για φιλανθρωπικούς σκοπούς, την εθελοντική του εργασία σε τράπεζες τροφίμων και πώς ήταν προπονητής μιας ομάδας ποδοσφαίρου νέων.
Σύντομα, έγιναν ζευγάρι και όλα ήταν υπέροχα. Αλλά μετά από λίγες μόλις εβδομάδες, η Shona άρχισε να αισθάνεται άβολα μαζί του. «Ένα βράδυ συναντηθήκαμε και ήμουν αναστατωμένη επειδή η γιαγιά μου είχε μεταφερθεί στο νοσοκομείο. Ο Ίαν έλεγε όλα τα σωστά λόγια, αλλά υπήρχε κάτι αποστασιοποιημένο πάνω του. Έριξα μια ματιά στο πρόσωπό του όταν νόμιζε ότι δεν κοιτούσα και η έκφρασή του ήταν περιφρονητική. Σκέφτηκα ότι ίσως το φαντάστηκα, αλλά υπήρχαν και άλλα σημάδια ότι κάτι δεν πήγαινε καλά. Ήταν πάντα τόσο πρόθυμος να παρουσιάσει τον εαυτό του ως αυτό το στοργικό άτομο, αλλά ένα βράδυ γύρισα σπίτι και τον βρήκα να επιπλήττει άγρια έναν ντελιβερά. Αυτό με ανησύχησε», εξηγεί.
Τότε, μια μέρα, μια άλλη γυναίκα στο κλαμπ την πήρε στην άκρη. «Δεν είπε πολλά, μόνο ότι είχε κι εκείνη σχέση με τον Ίαν μέχρι που την παράτησε για κάποια άλλη, μια άλλη δρομέα του κλαμπ. Προέκυψε ότι είχε το γνωστό μοτίβο να την πέφτει σε γυναίκες – νέα μέλη της λέσχης τζόκινγκ, συχνά διατηρώντας πολλές παράλληλες σχέσεις. Τον χώρισα και εκείνος εξοργίστηκε. Έμαθα επίσης ότι οι περισσότερες από τις καλές πράξεις για τις οποίες μιλούσε ήταν εντελώς φανταστικές».
Ναι, αλλά πώς τους ξεχωρίζουμε για να προφυλαχθούμε;
Μερικές φορές μπορεί να είναι πιο εύκολο να εντοπίσετε έναν ναρκισσιστή με ενσυναίσθηση σε μια ρομαντική ή φιλική σχέση παρά σε μια εργασιακή, λέει η Heym.
«Συνήθως, υπάρχει λιγότερο όφελος στις προσωπικές σχέσεις, οπότε ο ναρκισσιστής με ενσυναίσθηση δεν μπαίνει στον κόπο να καλύψει την έλλειψη ενσυναίσθησης στον ίδιο βαθμό», καταλήγει.
Τούτου λεχθέντος, υπάρχουν κάποια σημάδια που πρέπει να προσέξετε αν έχετε αμφιβολίες για κάποιον, ανεξαρτήτως πλαισίου. «Δώστε προσοχή στο αν χρησιμοποιούν την καλοσύνη και τη συμπάθεια για να κερδίσουν κάτι. Υπάρχει κάποιο απώτερο κίνητρο; Έχετε αποδείξεις ότι είναι ικανοί να είναι αδίστακτοι απέναντι στους άλλους; Ή μήπως είναι πιο ανταγωνιστικοί από ό,τι θα περιμένατε κανονικά να είναι κάποιος; Σας κάνουν πάντα να αισθάνεστε ένοχοι όταν τα πράγματα δεν πάνε σύμφωνα με το σχέδιο (τους);»
Μπορεί επίσης να είναι καλή ιδέα να παρακολουθείτε πώς συμπεριφέρεται αυτό το άτομο στους άλλους. Αυτός ο τύπος προσωπικότητας προτιμά να συναντά τους ανθρώπους ένας προς έναν, οπότε δώστε προσοχή στο τι σας λέει και πώς αλληλεπιδρούν με τις παροδικές σχέσεις, όπως αυτές με τους σερβιτόρους, τους οδηγούς ταξί κ.λπ. Επίσης, ακόμα; και αν δεν συναντήσετε τους φίλους τους, ακούστε προσεκτικά πώς μιλούν γι' αυτούς. «Είναι αρκετά επιλεκτικοί ως προς το με ποιους είναι φιλικοί και μήπως υπάρχει κάποιο υποκείμενο κίνητρο; Κάνουν αστεία εις βάρος των άλλων με σκοπό να τους μειώσουν; Είναι καλοί μόνο με κάποιους ανθρώπους και κακοί με άλλους;», προσθέτει η Heym.
«Μπορεί να περάσουν αιώνες για να καταλάβετε αν έχετε να κάνετε με έναν σκοτεινό ναρκισσιστή - τα σημάδια είναι ανεπαίσθητα. Όσο περισσότερο χρόνο περνάτε μαζί τους, τόσο περισσότερο συνειδητοποιείτε τις ιδιαιτερότητές τους. Και τότε θα πρέπει να σκεφτείτε, είναι αυτό κάτι που μπορείτε να αντιμετωπίσετε; Μπορείτε να ζήσετε με τη συμπεριφορά τους; Ή είναι προβληματική;», επιμένει η ειδικός.
Η ψυχοθεραπεύτρια Charlotte Fox Weber πιστεύει ότι οι τρόποι αυτοβοήθειας που έχουν γίνει δημοφιλείς από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να έχουν διευκολύνει τις κινήσεις τους, παρά τη ζωή των θυμάτων τους.
«Μερικές φορές η σκοτεινή ενσυναίσθηση συνδέεται με όλη αυτή την επικράτηση του συνδρόμου του απατεώνα. Αυτός ήταν κάποτε ένας πρωτοποριακός και χρήσιμος όρος, αλλά τώρα περιγράφει ανθρώπους που εμφανίζονται ψευτο-ευαλωτοι. ‘’Ωωωω δεν αισθάνομαι αρκετά καλός, όλοι οι άλλοι αισθάνονται ότι ανήκουν κάπου, αλλά όχι εγώ’’- να ένα σημάδι που μπορείτε να με εμπιστευτείτε απόλυτα».
Μια άλλη τακτική, λέει ο Fox Weber, «είναι να προσποιείσαι ότι είσαι ένας άγιος άνθρωπος. Είμαι πάντα εξαιρετικά επιφυλακτική με κάποιον που μου λέει ότι το πρόβλημά του είναι η δοτικότητα του χαρακτήρα του - αυτό είναι για μένα καμπανάκι ότι κάτι δεν πάει καλά. Προσέξτε τους ανθρώπους που εμπλέκονται διαρκώς με περίεργο τρόπο στις λεπτομέρειες και τα σενάρια της ζωής των άλλων ανθρώπων- ποτέ δεν ξέρετε αν μπορεί να σχεδιάζουν να χρησιμοποιήσουν τις πληροφορίες για να κάνουν ζημιά στον άλλον ή τουλάχιστον να διατηρήσουν τη δική τους αίσθηση ανωτερότητας».
Μιλώντας ανοιχτά για την εμμηνόπαυση και ενημερώνοντας την κοινωνία γι’ αυτήν: ο πρώτος τρόπος για να καταπολεμηθούν η άγνοια και η ντροπή είναι η σωστή πληροφόρηση
