«Όχι, εγώ είμαι ο πατέρας σου»

«“Όχι, εγώ είμαι ο πατέρας σου! Μην τολμήσεις να ξανακάνεις κάτι τέτοιο”», είπε ο Κ. χτυπώντας με δύναμη το πόδι του στο ξύλινο πάτωμα, αναπαριστώντας μια παλιά ανάμνηση με τον πατέρα του. Αισθάνθηκα τη δόνηση από το χτύπημα να ταξιδεύει ώς τα πόδια μου.

Ακολούθησε σιωπή. Μείναμε εκεί να κοιτάμε ο ένας τον άλλο. Εγώ στην πολυθρόνα μου, ο Κ. στην απέναντι. Έσκυψε το βλέμμα και κοιτούσε τα παπούτσια του. Στα 50 του, είχε έρθει στη συνεδρία λίγες μόλις ώρες αφότου αποχαιρέτησε για πάντα τον πατέρα του.

«Φώναζε συνέχεια, φώναζε για τα πάντα, με απειλούσε, και όπως φώναζε έβλεπα τα ρουθούνια του να ανοιγοκλείνουν», είπε δίχως να σηκώσει το βλέμμα. «Θυμάμαι εκείνη την ημέρα που ούρλιαζε και εγώ ήθελα μόνο να φύγω από το σαλόνι», είπε συνεχίζοντας να κοιτάει τα παπούτσια του. «Έπρεπε όμως να μείνω και να ακούσω τι μου έλεγε. Μου φώναζε πως ήμουν ένας τεμπέλης, πως μ’ ένοιαζε μόνο να περνάω καλά, και πως εκείνος στην ηλικία μου δεν είχε τίποτε από αυτά που έχω εγώ. Όταν τέντωσε το πόδι του για να με κλοτσήσει, αλληθώρισα», είπε, και τα ρουθούνια του άρχισαν σχεδόν να βγάζουν καπνούς, έμοιαζε να μεταμορφώνεται στον πατέρα του. «“Είμαι ο πατέρας σου και θα σε πατήσω κάτω. Αν ήσουν έξυπνος, θα είχες τα πάντα από εμένα. Αλλά θα σ’ τα κόψω αυτά, να το ξέρεις!”» είπε δυνατά, κάνοντας ξανά αναπαράσταση. Αμέσως μετά, έκρυψε τις γροθιές του μέσα στα μανίκια του. «“Δεν θα γίνω ποτέ σαν και σένα, είσαι ένας τραμπούκος”. Αυτό του είχα πει», ψιθύρισε.

Ξαφνικά βρέθηκα σε ένα γνώριμο σκηνικό· ένα άλλο δίδυμο πατέρα-γιου ήρθε στο μυαλό μου. Ο Νταρθ Βέιντερ και ο Λουκ Σκαϊγουόκερ σε μια από τις πιο εμβληματικές σκηνές του κινηματογράφου. «Όχι, εγώ είμαι ο πατέρας σου». Με τέσσερις απλές λέξεις ο Νταρθ Βέιντερ αποκαλύπτει στον Λουκ την πραγματική του καταγωγή. Αλλά πώς μπορείς να ζήσεις με το γεγονός ότι ο πατέρας σου είναι υπεύθυνος για τόσο πόνο στον γαλαξία; Ακόμα κι αν είναι γραμμένο ότι «οι αμαρτίες των πατέρων [δεν πρέπει] να πέφτουν στα παιδιά», πώς να μη φοβάσαι πως το κακό που νίκησε τον πατέρα σου δεν μπορεί να υποτάξει και εσένα;

Είναι σοκαριστικό για τον Λουκ να μαθαίνει ότι ο πατέρας που τόσο θέλει να γνωρίσει είναι στην πραγματικότητα ο κακός της ιστορίας, αυτός που επέλεξε οικειοθελώς να τον εγκαταλείψει για να κυνηγήσει τα τρελά του πιστεύω. Είναι η στιγμή που βλέπουμε τον σημαντικό άλλο, η στιγμή του διαχωρισμού μεταξύ της μοίρας μας και της επίγνωσης ότι το πεπρωμένο δεν κληροδοτείται, ότι δεν είμαστε ο πατέρας μας και τα λάθη του. O Λουκ θα μπορέσει να πάρει το μονοπάτι της καλοσύνης και του φωτός μόνο όταν απαρνηθεί τον πατέρα του και αρνηθεί να γίνει σαν εκείνον.

Σηκώνω το βλέμμα και συναντώ εκείνο τού Κ. Σαν να διαβάζει τη σκέψη μου, λέει: «Θυμάμαι που βλέπαμε μαζί τον Πόλεμο των Άστρων. Ήταν το αγαπημένο του έργο. Μου είχε πάρει κι εμένα ένα φωτόσπαθο. Πού πήγε εκείνος ο πατέρας; Όταν έγινα έφηβος, ήταν σαν να μην τον είχα πια». Ο Κ. κοκκινίζει, δακρύζει μέσα του. «Είχατε μια έντονη σχέση πατέρα και γιου», λέω, περιμένοντας να ακούσω τη συνέχεια. Ο Κ. ξεσπά σε λυγμούς: «Τον είχα ανάγκη», λέει, «ήθελα να είμαι στη ζωή του και εκείνος στη δική μου. Δεν θα μάθω ποτέ πώς ένιωθε, δεν ξέρω πώς θα ήταν αν είχαμε μια άλλη σχέση, αν μιλούσαμε πιο πολύ. Και τώρα εγώ τι κάνω με τον γιο μου; Θα μπορέσω να γίνω ένας διαφορετικός πατέρας;»

Όταν αδυνατούμε να γνωρίσουμε και να διαχειριστούμε τα συναισθήματα που είναι θαμμένα μέσα μας, είναι πολύ πιθανό να μας ρουφήξει ένα πυκνό σκοτάδι. Γενιές και γενιές μπαμπάδων και γιων δεν κατάφεραν να γνωρίσουν τον εαυτό τους, αλλά ούτε και ο ένας τον άλλο. Ως ενήλικες, οι περισσότεροι άντρες φέρουν την «εντολή» να είναι δυνατοί και να μην κλαίνε. Παρ’ όλα αυτά, αργά ή γρήγορα, αν δεν μάθουν να φροντίζουν τα πληγωμένα κομμάτια τους, οι πληγές θα φανούν σε άλλους τομείς της ζωής τους. Η ανέκφραστη πληγή και ο θυμός συχνά μεταφέρονται στις ερωτικές μας σχέσεις, στην ανατροφή των παιδιών μας, στις προκλήσεις στη δουλειά και στα προβλήματα με την εξουσία. Ο ίδιος ο Άνακιν άνοιξε την πόρτα στη σκοτεινή πλευρά της Δύναμης πεπεισμένος ότι αυτός ήταν ο μόνος τρόπος να υπερασπιστεί την οικογένειά του — μια επιλογή που βέβαια σηματοδότησε την αρχή της πτώσης του. Εγκατέλειψε την ταυτότητά του, τον εαυτό του και όλα όσα πίστευε. Αυτός που θα έφερνε την ισορροπία στη Δύναμη έγινε ο πιο τρομερός κακός στον γαλαξία. Και αν ο φόβος της απώλειας της αγαπημένης του ώθησε τον νεαρό Άνακιν να στραφεί εναντίον των Τζεντάι, τελικά η απώλεια της γυναίκας που αγαπούσε σηματοδοτεί το σημείο χωρίς επιστροφή και την εμφάνιση του Βέιντερ.

Η σχέση του Νταρθ Βέιντερ και του Λουκ Σκαϊγουόκερ μπορεί να αναλυθεί μέσα από το ψυχαναλυτικό πρίσμα, υπογραμμίζοντας διάφορες συναισθηματικές, συνειδητές και ασυνείδητες, διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα ανάμεσα σε πατέρα και γιο. Αρχικά, η σχέση τους ενσαρκώνει την έννοια της πατροκτονικής σύγκρουσης. Ο Φρόιντ παρουσίαζε την πατροκτονία σαν μέρος του Οιδιπόδειου συμπλέγματος, όπου ο γιος πρέπει να «σκοτώσει» συμβολικά τον πατέρα του στον δρόμο προς την αναγνώριση της δικής του ταυτότητας και την κατάκτηση της ανεξαρτησίας του. Στην περίπτωση του Λουκ, το κλασικό αυτό μοτίβο αναδύεται καθώς ανακαλύπτει την αληθινή ταυτότητα του Βέιντερ και κατανοεί τη δική του αποστολή.

Η σύγκρουση επίσης ενσαρκώνει το θέμα της σκοτεινής μας πλευράς. Ο Νταρθ Βέιντερ αντιπροσωπεύει τις καταπιεσμένες σκιώδεις πτυχές μας, που όμως μπορούν να αντιμετωπιστούν — αρκεί να το προσπαθήσουμε. Ο Λουκ οφείλει να προσπαθήσει συνειδητά να κατανοήσει τη σκοτεινή πλευρά του εαυτού του μέσω του πατέρα του, ώστε να την εξισορροπήσει χωρίς να ενδώσει στην έλξη της.

Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας στη σχέση τους είναι η διαδικασία της μετάβασης και της εξέλιξης, γνωστή ως μίμηση και ταύτιση με τα στοιχεία των γονέων. Ο Λουκ βλέπει μεν ένα μέρος του εαυτού του στον Βέιντερ, αλλά επιλέγει να ακολουθήσει διαφορετική πορεία. Η αλληλεπίδραση αυτή ενισχύεται με την αποκάλυψη της ευαλωτότητας του Βέιντερ στο τέλος, αναδεικνύοντας τη δυνατότητα αλλαγής κατεύθυνσης, κάτι που τονίζει την ικανότητα όλων μας να αλλάξουμε παρά τις εσωτερικές και εξωτερικές συγκρούσεις. Τέλος, η λύτρωση του Βέιντερ μέσω της αυτοθυσίας του αντιπροσωπεύει την έννοια της συμφιλίωσης και της επανόρθωσης του οικογενειακού δεσμού. Αυτό συμβολίζει τη δυνατότητα της συγχώρεσης και της επανασύνδεσης ακόμα και στην πιο δύσκολη κατάσταση, επιβεβαιώνοντας ότι οι οικογενειακοί δεσμοί μπορούν να θεραπευτούν με αγάπη και κατανόηση. Τη στιγμή που ο Βέιντερ δείχνει το πρόσωπό του στον Λουκ, λίγο πριν πεθάνει, γίνεται μια επανόρθωση, ακούγεται ένα «συγνώμη», όπως του γιου που κάθεται στην πολυθρόνα του γραφείου μου.

Η ιστορία των «διαγαλαξιακών» αλληλεπιδράσεων πατέρα και γιου είναι μία από τις πιο σημαντικές σχέσεις στη ζωή ενός παιδιού και μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την ανάπτυξή του. Η έρευνα δείχνει πως τα άτομα που κάνουν διαφόρων μορφών σοβαρά εγκλήματα ή και τρομοκρατικές ενέργειες έχουν τις περισσότερες φορές κακή έως ανύπαρκτη σχέση με τον πατέρα τους, ενώ ταυτόχρονα δεν έχουν καταφέρει να βρουν, μεγαλώνοντας, κάποιον άλλον ενήλικα που να λειτουργήσει σαν θετικό πατρικό υποκατάστατο και πρότυπο. Ο Λουκ, από την άλλη, είχε πολύ καλά πατρικά πρότυπα, παρόλο που δεν μεγάλωσε με τον πατέρα του, και αυτό του έδωσε τη δυνατότητα να τα ανασύρει όταν χρειάστηκε, για να μην τον καταπιεί η σκοτεινή πλευρά.

Ο ρόλος του πατέρα μπορεί να επηρεάσει την αυτοεκτίμηση, την κατανόηση της αρρενωπότητας και την ικανότητα διαχείρισης συναισθημάτων του γιου. Αν θέλουμε υγιή αγόρια στην κοινωνία μας, καλό θα είναι να σκεφτούμε την ψυχική υγεία των μπαμπάδων τους. Η σχέση πατέρα-γιου είναι μια συνεχής διαδικασία που χρειάζεται αγάπη, σεβασμό και υπομονή. Μέσα από μια υγιή σχέση, ο γιος θα μεγαλώσει σαν ένα ολοκληρωμένο άτομο με αυτοπεποίθηση και συναισθηματική ισορροπία.

Σε έναν κόσμο γεμάτο τραμπούκους που υπηρετούν τη σκοτεινή πλευρά, ας μείνουμε στο φως, αποδεχόμενοι από πού προερχόμαστε. Και μακάρι μια μέρα ο κόσμος να γεμίσει με Τζεντάι που θα λειτουργούν σαν πατέρες-μέντορες και θα μεγαλώνουν γιους λουσμένους στη φωτεινή πλευρά.

Η Σουζάνα Παπαφάγου είναι κλινική ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια και ομαδική αναλύτρια. Τα κείμενά της είναι συγκεντρωμένα εδώ: www.storytellinghumans.com. Από τις Εκδόσεις Ψυχογιός κυκλοφορεί το βιβλίο της (συνεργασία με την Πελιώ Παπαδιά), «Τι να απαντήσω στο παιδί μου;»