Κάνουμε περισσότερες λάθος «προληπτικές» εξετάσεις και λιγότερες πραγματικά προληπτικές, από όσο πρέπει; Υπάρχουν αδρά τρεις κατηγορίες ενηλίκων όσον αφορά τον προληπτικό έλεγχο της υγείας τους, με το ένα άκρο να περιλαμβάνει αυτούς που απέχουν από όποιον έλεγχο, στο άλλο άκρο να ανήκουν οι άνθρωποι που αναλώνονται σε επαναλαμβανόμενες, περιττές, εξετάσεις αίματος ενώ αμελούν άλλους σημαντικούς ελέγχους. Υπάρχουν προφανώς και αυτοί που συμβουλεύονται τον, ενημερωμένο, γιατρό τους και μαζί του εξατομικεύουν τον απαραίτητο προληπτικό έλεγχο.
Ο προληπτικός έλεγχος που αρμόζει σε κάθε ενήλικο εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το οικογενειακό του ιστορικό: Γονείς με ιστορικό πρώιμης καρδιοπάθειας, σακχαρώδη διαβήτη, νεοπλασιών όπως του μαστού ή του παχέος εντέρου, αποτελούν παράγοντα κινδύνου που επάγει ανάγκη να γίνονται νωρίτερα συγκεκριμένοι προληπτικοί έλεγχοι. Ο προληπτικός έλεγχος οφείλει να εξατομικεύεται επίσης ανάλογα με τις συνήθειες ζωής: οι καπνιστές βρίσκονται σε κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα, οι παχύσαρκοι σε κίνδυνο εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη ή καρδιαγγειακών νοσημάτων, και άτομα με συχνές αλλαγές ερωτικών συντρόφων χωρίς προφυλάξεις σε κίνδυνο σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων. Το επάγγελμα αποτελούσε «οδηγό» προληπτικού ελέγχου συχνότερα στο παρελθόν.
Υπάρχουν κάποια αποτελεσματικά, οριζόντια προγράμματα πρόληψης για ασυμπτωματικούς ενήλικες
Ο έλεγχος με τεστ Παπανικολάου (ή/και με ανίχνευση του ιού HPV) για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας σε γυναίκες 21-65 ετών, σε περιοδικά διαστήματα, μπορεί να ανιχνεύει προκαρκινικές βλάβες ή πρώιμους, θεραπεύσιμους καρκίνους.
Ο έλεγχος για καρκίνο του παχέος εντέρου, με αρχικό τεστ ανίχνευσης αίματος στα κόπρανα, σε ηλικίες 50-69 ετών στην Ελλάδα, 45-75 στις ΗΠΑ, με επακόλουθη γαστρεντερολογική εκτίμηση και/ή διενέργεια ενδοσκόπησης, επίσης μπορεί να ανιχνεύσει έγκαιρα προκαρκινικούς πολύποδες ή πρώιμους, θεραπεύσιμους καρκίνους.
Ο έλεγχος με μαστογραφία σε γυναίκες 45-74 ετών (άλλες κατευθυντήριες οδηγίες κατεβαίνουν στα 40 ή ανεβαίνουν στα 50). Έλεγχος που, φυσικά, δεν αναιρεί την ανάγκη καλλιέργειας κουλτούρας αυτοεξέτασης από τα 20 ήδη.
Ο έλεγχος για καρκίνο του πνεύμονα σε άτομα 50-80 ετών με παρατεταμένο ιστορικό καπνίσματος, που παρατείνεται έως 15 χρόνια μετά τη διακοπή του καπνίσματος, με αξονική τομογραφία χαμηλής ευκρίνειας (δεν εφαρμόζεται επί του παρόντος στην Ελλάδα).
Άλλοι προληπτικοί έλεγχοι έχουν αμφισβητήσιμη αποτελεσματικότητα
Για παράδειγμα, ο περιοδικός έλεγχος με PSA στο αίμα για καρκίνο του προστάτη (σε άρρενες 50-75 ετών στην Ελλάδα, ή και 40-50, αν υπάρχει σημαντικό οικογενειακό ιστορικό), μπορεί να καταλήγει σε ψευδώς θετικές διαγνώσεις (και περιττό περαιτέρω έλεγχο/ψυχολογική επιβάρυνση) ή σε υπερβολικές θεραπευτικές παρεμβάσεις σε βλάβες χωρίς δυναμική εξέλιξης.
Άλλοι διαγνωστικοί προληπτικοί έλεγχοι γίνονται στρεβλά, πιθανώς εξαιτίας και ανεπαρκούς ενημέρωσης του πληθυσμού: Η μέτρηση της οστικής πυκνότητας για οστεοπόρωση ενδείκνυται οριζόντια σε άνδρες και γυναίκες άνω των 65 ετών, αλλά μόνο σε συγκεκριμένες υποκατηγορίες ατόμων σε μικρότερες ηλικίες (με σχετικό ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό καταγμάτων, συγκεκριμένα μεταβολικά νοσήματα ή φαρμακευτική αγωγή, αλλά και σε υπερκατανάλωση αλκοόλ ή καπνιστές).
Κάθε πότε πρέπει να πηγαίνει κάποιος στον γιατρό του για προληπτική κλινική εξέταση;
Δεν υπάρχει κανόνας και οριζόντια οδηγία, οφείλει αντίθετα να υπάρξει εξατομίκευση. Η κλινική εξέταση οφείλει να περιλαμβάνει τον έλεγχο για υπέρταση (που θα πρέπει να επιβεβαιωθεί με περαιτέρω μετρήσεις και εκτός ιατρείου) σε όλους τους ενήλικες άνω των 18 ετών. Η ακρόαση της καρδιάς μπορεί να προσανατολίσει σε παρουσία ελάσσονων ή μείζονων βαλβιδοπαθειών ή άλλων μορφών καρδιοπάθειας (που θα πρέπει να επιβεβαιωθούν με καρδιολογικό υπέρηχο και που μπορεί να είναι σημαντικές, ειδικά για άτομα που αθλούνται ή απλώς να απαιτούν προληπτική χορήγηση αντιβίωσης σε ενδοσκοπικές/οδοντιατρικές πράξεις). Σε υποκείμενες χρόνιες πνευμονοπάθειες θα προσανατολίσει περισσότερο το ιστορικό αρχικά (κάπνισμα, επαγγελματική έκθεση, συχνές λοιμώξεις του αναπνευστικού, εύκολη δύσπνοια ή συμπτώματα συμβατά με άσθμα).
Ποιες εξετάσεις αίματος πρέπει να κάνει κάποιος; Δικαιούμαστε όλοι να μετράμε τα πάντα κάθε εξάμηνο;
Όχι, και δεν έχει νόημα. Σε κανέναν δεν θα μεταβληθεί από τον ένα χρόνο στον άλλο η βιταμίνη Β12 του οργανισμού του δραματικά (μια εξέταση «βάσης» πιθανώς δικαιολογείται, καθώς τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια τάση για επίπεδα στα χαμηλά φυσιολογικά, που μπορεί να αντανακλούν έλλειψη). Σε παγκόσμιο επίπεδο επανεκτιμάται η χρησιμότητα της βιταμίνης D (είναι πολύ περιορισμένες, ειδικά ηλικιακά, οι αποδείξεις οφέλους της και επαναπροσδιορίζονται τα φυσιολογικά όρια, προς τα κάτω) – δεν υπάρχει ουσιαστικός, τεκμηριωμένος από τη βιβλιογραφία, λόγος, να μετρά κανείς βιταμίνη D σε νέους ενήλικες.
Δεν υπάρχει κανείς λόγος να μετρά και να ξαναμετρά κανείς κάλιο και νάτριο, παρά μόνο σε άτομα που λαμβάνουν συγκεκριμένη αγωγή και έχουν συγκεκριμένα νοσήματα/συμπτώματα – προληπτικά όμως όχι. Δεν υπάρχει κανείς λόγος να γίνεται προληπτικός έλεγχος με γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη σε άτομα που δεν έχουν οικογενειακό ιστορικό διαβήτη και δεν είναι παχύσαρκα. Δεν υπάρχει λόγος να μετρά κανείς (παρά μόνο ΜΙΑ φορά) προληπτικά τη λιποπρωτεΐνη άλφα, και το λιπιδαιμικό μας προφίλ (ολική χοληστερόλη, τριγλυκερίδια, HDL) δεν μεταβάλλεται ταχέως.
Αν κάποιος θέλει να ελέγξει τον θυρεοειδή του, φτάνει και περισσεύει η TSH, δεν χρειάζονται αρχικά οι υπόλοιπες εξετάσεις. Υπάρχουν πολλοί «σύμβουλοι ευεξίας» και «ειδικοί ολιστικής ιατρικής» εκεί έξω, που συνταγογραφούν ή προτείνουν ασύστολα εξετάσεις άνευ σημασίας στοχεύοντας σε βαρύγδουπο εντυπωσιασμό. Υπερσυνταγογράφηση εξετάσεων γίνεται, βέβαια, και στα νοσοκομεία ή τα εξωτερικά ιατρεία τους, όχι μόνο στην κοινότητα.
Τακτικός εμβολιασμός
Προληπτική φροντίδα υγείας, τέλος, στους ενήλικες αποτελεί και ο τακτικός εμβολιασμός ανάλογα με το Εθνικό Πρόγραμμα: η επικαιροποίηση της ανοσίας για συγκεκριμένα νοσήματα και η εμβολιαστική κάλυψη για άλλα ανάλογα με υποκείμενη παθολογία ή συνήθειες.
Διευκρίνιση: Οι αναφερόμενες συστάσεις ακολουθούν τις σχετικές οδηγίες/θεραπευτικά πρωτόκολλα του Υπουργείου Υγείας/ΕΟΔΥ όπου υπάρχουν. Οδηγίες προληπτικού ελέγχου από διεθνείς οργανισμούς αναφέρονται όπου κρίνεται απαραίτητο. Ορισμένα σχόλια για τις προληπτικές εξετάσεις αίματος περιλαμβάνουν την προσωπική, όπως σημειώνεται, άποψη του γράφοντος.
10°
