Ψυχική υγεία: Ο φτωχός συγγενής της υγείας

Με τον όρο ψυχική υγεία έχει καθιερωθεί να λέμε όλες τις παρεχώμενες υπηρεσίες που αφορούν σε ζητήματα ψυχικών διαταραχών και ψυχοπαθολογίας, «ελαφριού» ή «βαριού» τύπου, για παιδιά, έφηβους και ενήλικες.

Βασικά πρόκειται για έναν ψυχιατρικό όρο, δεδομένης της ιατροκεντρικής προσέγγισης, συνολικά της υγείας, αλλά και της ψυχιατρικοποίησης της ψυχικής κατάστασης ενός ατόμου, η οποία στοχεύει απλά σε μια κάποιου είδους διάγνωση και θεραπεία, σαν να πρόκειται για σκωληκοειδίτιδα. Δεν απαντά σε καμία περίπτωση στο κεντρικό ζήτημα μιας γενικότερης κατ’ αρχήν κατανόησης του ανθρώπινου ψυχισμού και δεύτερο στην ιδιαίτερη φροντίδα, που αυτός χρειάζεται διαχρονικά.

Η απουσία δομών ψυχικής υγείας στην Ελλάδα

Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα από την τραγική έλλειψη δομών και υπηρεσιών κυρίως στον τομέα της πρωτοβάθμιας πρόληψης. Δηλαδή στην απουσία μιας διαρκούς και ασίγαστης ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των ειδικών όλων των βαθμίδων (παιδαγωγών, βρεφοκόμων, νηπιαγωγών, γιατρών, νοσηλευτών, κλπ) και φυσικά των γονιών, όχι μόνο για την παιδική ψυχολογία αλλά για την πολυπλοκότητα και τις αντιφάσεις που εμπεριέχει ο ανθρώπινος ψυχισμός γενικότερα.

Για ένα κράτος το οποίο νοείται ως δημοκρατικό ένα βασικό χαρακτηριστικό είναι η παρεχόμενη δημόσια περίθαλψη και θεραπεία υψηλού επιπέδου. Ωστόσο είναι γνωστό ότι μόλις τα οικονομικά πάνε στραβά οι πρώτες περικοπές αφορούν στην ψυχική υγεία και στην κοινωνική πρόνοια. Είναι σαφής επομένως ο τρόπος με τον οποίον αντιμετωπίζονται από τις κεντρικές εξουσίες δυο βασικοί τομείς της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Παρόλα αυτά διατίθενται και έχουν διατεθεί πάρα πολλά χρήματα, απ’ όλες τις κυβερνήσεις. Παρόλα αυτά όμως, πάλι η γενικότερη κατάσταση στον τομέα της αντιμετώπισης, αλλά και διάγνωσης, παραμένει προβληματική.

Το ερώτημα που τίθεται λοιπόν, είναι μήπως αυτά τα χρήματα δίνονται σε λάθος ανθρώπους για λάθος λόγους. Γιατί όπως ανέφερα παραπάνω το ζήτημα της ψυχικής κατάστασης ενός ατόμου δεν είναι ούτε ζήτημα σωστής διατροφής ή γυμναστικής, ή γιόγκα, ή ομάδων αυτοïασης, είναι πρωτίστως και βασικά ζήτημα αποδοχής της ελλειμματικότητας και του πολύπλοκου του ανθρώπινου ψυχισμού. Ένας γονιός, π.χ. για να καταφέρει να είναι έστω ως ένα βαθμό επαρκής, χρειάζεται να μπορεί να δίνει στον εαυτό του τη δυνατότητα να αποδέχεται το λάθος. Το ίδιο ισχύει και για έναν εκπαιδευτικό ή έναν παιδαγωγό, οι οποίο θεωρούν ότι κατέχουν γνώσεις παιδαγωγικής αλλά μπορεί να αγνοούν τη σχέση με το δικό τους ασυνείδητο το οποίο και καθορίζει τις σχέσεις με το παιδί. Ένα τρανταχτό παράδειγμα αυτής της κατάστασης είναι το δημοτικό βρεφοκομείο του δήμου της Αθήνας, (500 παιδαγωγοί, 5000 βρέφη και μικρά παιδιά), το οποίο λειτουργεί με όρους προπολεμικούς και στρατιωτικό καθεστώς.

Στο χώρο της εφηβείας δεν υπάρχει σχεδόν τίποτα πανελλαδικά. Απλά γιατί: «Ποιος δεν φοβάται τον έφηβο;».

Μένουν κάποιοι χώροι-δομές για ενήλικες οι οποίες απέχουν πολύ από το να είναι επαρκώς στελεχωμένες και να παρέχουν υπηρεσίες υψηλού επιπέδου και βέβαια τα τμήματα ψυχιατρικής στα γενικά νοσοκομεία και κάποια εναπομείναντα από τα κλασικά ψυχιατρεία.

Ωστόσο και σαν κατακλείδα, είναι σαφές ότι πάντα θα υπάρχουν δυσκολίες στις ανθρώπινες σχέσεις και φυσικά πόλεμοι και συμπλοκές ανάμεσα σε εχθρικές κοινότητες, π.χ. αντίπαλες ποδοσφαιρικές ομάδες, αφού πάντα το ναρκισσιστικό στοιχείο όταν θα βρίσκει έδαφος θα προσπαθεί να κυριαρχεί κάνοντας τα πράγμα δύσκολα και τοξικά. Έχοντας υπ’ όψη αυτά μπορούμε να στηρίζουμε το θεσμικό πλαίσιο εκεί όπου μια κυβέρνηση δείχνει ότι κατανοεί και προσπαθεί, π.χ. υποστήριξη της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης.