Κοινωνιοπαθείς: ζουν ανάμεσά μας

Μερικοί άνθρωποι αργούν να ωριμάσουν και να αποκτήσουν αρχές και αξίες. Υπάρχουν και μερικοί που δεν θα ωριμάσουν ποτέ και που δεν θα αποκτήσουν ποτέ αρχές και αξίες. Οι κοινωνιοπαθείς ζουν ανάμεσά μας.

Πώς μπορούμε να ξεχωρίσουμε κοινωνιοπαθείς ανθρώπους;

Τον όρο κοινωνιοπάθεια, ή αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας, έβαλε στο λεξιλόγιο η αγγλοαμερικανική ψυχιατρική και χρησιμοποιείται για να περιγράψει άτομα με αντικοινωνική συμπεριφορά —συνήθως ανίατα. Αν και η λέξη ακούστηκε για πρώτη φορά στη Γερμανία το 1909 και εκλαϊκεύτηκε στη δεκαετία του 1930 στις Ηνωμένες Πολιτείες με πρωτοβουλία του παιδοψυχολόγου George E. Partridge. Κοινωνιοπαθή χαρακτηρίζονται άτομα ανίκανα για συμπόνοια και για ανάληψη ευθυνών για τις πράξεις τους. Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι οι μετωπιαίοι λοβοί, και συγκεκριμένα η μεσοκοιλιακή προμετωπιαία περιοχή του εγκεφαλικού φλοιού έχει μικρότερη δραστηριότητα σε άτομα με αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας σε σχέση με ψυχικά υγιή άτομα. Επιπλέον, η αμυγδαλή δεν παρουσιάζει καμία δραστηριότητα ή δυσλειτουργεί.

Η κοινωνιοπάθεια αφορά περίπου το 4% του πληθυσμού: πρόκειται για άτομα που περνούν στη συνείδηση του κοινού ως φονιάδες, τύραννοι, βιαστές, ως προσωποποίηση του κακού. Είναι αρκετά δύσκολο να παραδεχτούμε ότι κάποιος είναι κοινωνιοπαθής: τείνουμε να πιστεύουμε ότι όλοι γεννιόμαστε με συνείδηση και με την επιθυμία να πράττουμε το καλό. Έτσι, συνήθως βρίσκουμε λογικές εξηγήσεις για την «παράλογη», για την ακραία,  ψυχρή, εγκληματική, συμπεριφορά των κοινωνιοπαθών. Η κυριότερη διαφορά μεταξύ ψυχοπαθών και κοινωνιοπαθών είναι ότι οι πρώτοι παρουσιάζουν τις περισσότερες φορές βίαιες τάσεις και είναι έντονα επιθετικοί και μπορεί να φτάσουν στα άκρα, χωρίς να δείχνουν μεταμέλεια για τις πράξεις τους. Οι κοινωνιοπαθείς, από την άλλη, μπορεί να παρουσιάζουν αντίστοιχες βλάβες στην αμυγδαλή του εγκεφάλου, όμως η ανατροφή και η κοινωνικοποίησή τους παίζουν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της προσωπικότητάς τους. Οι κοινωνιοπαθείς εμφανίζουν συχνά τάση απομόνωσης από τον κοινωνικό περίγυρο.

Ποια είναι τα σημεία-κλειδιά στη συμπεριφορά τα οποία δείχνουν κοινωνιοπάθεια; Σύμφωνα με το «Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders» της American Psychiatric Association, αν πληρούνται τουλάχιστον τρία από τα παρακάτω χαρακτηριστικά μπορούμε να μιλάμε για κοινωνιοπάθεια:

-Απουσία αίσθησης του «σωστού» και του «λάθους». Συχνά οι κοινωνιοπαθείς παραβλέπουν τα δικαιώματα, τις επιθυμίες και τα συναισθήματα των άλλων.

-Χειραγώγηση των άλλων με δόλιους τρόπους.

-Παρορμητικότητα και ανικανότητα προγραμματισμού.

-Οξυθυμία και επιθετικότητα.

-Απερισκεψία στη λήψη αποφάσεων, παρατολμία και υπονόμευση της ασφάλειας του ίδιου και των άλλων ανθρώπων.

-Ανευθυνότητα, απουσία τύψεων μετά από οποιαδήποτε ηθική και νομική παραβίαση.

Σύμφωνα με τον Καναδό ψυχολόγο Robert D. Hare, ο κοινωνιοπαθής εμφανίζει έλλειψη συνείδησης με αποτέλεσμα να κάνει ό,τι θέλει χωρίς τύψεις, ενοχές ή ντροπή. Ο κοινωνιοπαθής δεν ντρέπεται όταν συμπεριφέρεται εγωιστικά και δεν έχει τύψεις επειδή ζει εις βάρος των άλλων, επειδή π.χ. είναι τεμπέλης ή επειδή συμπεριφέρεται ανήθικα. Συνήθως, παραμένει απαθής μπροστά σε καταστροφές ή στον πόνο των άλλων. Αλλά, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να ξεχωρίζει το καλό και το κακό: μπορεί· απλώς, αυτή η διάκριση δεν έχει επίδραση στην συμπεριφορά του και δεν τον διεγείρει συναισθηματικά. Κάποιοι κοινωνιοπαθείς μπορούν να μάθουν να συμπεριφέρονται με σχετική ευπρέπεια έναντι των άλλων, αν και οι δεσμοί τους με τους συνανθρώπους είναι καθαρά νοητικής και όχι συναισθηματικής φύσεως. Μερικές φορές, τα άτομα χωρίς συνείδηση, οι κοινωνιοπαθείς, κάνουν τους άλλους να αισθάνονται ότι η ζωή τους παραείναι βαρετά ρυθμισμένη, ενώ υπόσχονται περιπέτειες και συγκινήσεις.

Έτσι, πολλές γυναίκες πέφτουν στην παγίδα κοινωνιοπαθών διότι τέτοια άτομα δίνουν την εντύπωση της δύναμης και της ανεμελιάς μέχρι να επιτύχουν τη χειραγώγηση: στη συνέχεια, γίνονται απρόβλεπτα και προκαλούν συναισθήματα φόβου. Μάλιστα, όταν κάτι πάει στραβά κατηγορούν τους άλλους για όσα συμβαίνουν, γίνονται προσβλητικά και κακοποιητικά. Πολλοί κοινωνιοπαθείς είναι ιδιαίτερα ευφυείς, εύγλωττοι, ετοιμόλογοι, με μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους —αυτό δεν σημαίνει ότι πετυχαίνουν πολλά πράγματα στην κοινωνία. Τις περισσότερες φορές λένε ψέματα για τη βιογραφία τους και για τα επιτεύγματά τους. Γενικά, χρησιμοποιούν το ψέμα και παρότι είναι εντελώς αναξιόπιστοι, σπανίως παραδέχονται ότι ψεύδονται. Το πιο τυπικό χαρακτηριστικό τους είναι ο εγωκεντρισμός: έχουν συχνά την απατηλή ιδέα ότι είναι οι πιο εύστροφοι άνθρωποι στον κόσμο και προσδοκούν μεγαλεία χωρίς να καταβάλουν προσπάθεια —πρόκειται δηλαδή για νάρκισσους που επιπλέον είναι ικανοί για σοβαρά εγκλήματα.

Η ερωτική σχέση με κοινωνιοπαθή περνά συνήθως από τα εξής στάδια: εξιδανίκευση, υποτίμηση, απόρριψη. Στην αρχή ο/η σύντροφος γίνεται το κέντρο του κόσμου, στην συνέχεια εξελίσσεται σε αντικείμενο διαρκών επικρίσεων και στο τέλος, όταν ο κοινωνιοπαθής έχει πια βαρεθεί ή θεωρήσει ότι ο άλλος/η άλλη δεν μπορεί να του προσφέρει κάτι περισσότερο, απομακρύνεται με απίστευτη ψυχρότητα  (με sms για παράδειγμα) ή/και γίνεται σαδιστής, κακοποιητικός. Ως control freak δεν αποδέχεται να φύγει πρώτος ο άλλος: έτσι κι αλλιώς, οι κοινωνιοπαθείς δεν μπορούν να διατηρήσουν μακροχρόνιες σχέσεις· οι περισσότεροι σύντροφοί τους βρίσκουν κάποια στιγμή το θάρρος να τους εγκαταλείψουν. Αν μείνουν ζωντανοί.