Μεταμόσχευση ήπατος: Συνέντευξη με τον Γιώργο Σωτηρόπουλο, καθηγητή χειρουργικής του Λαϊκού Νοσοκομείου
Η ομάδα είναι μεγάλη, όλο και περισσότεροι συγκεντρώνονται. Η αίθουσα βρίσκεται στο τέλος ενός μακρύ διαδρόμου, είναι σχετικά ευρύχωρη και φωτεινή. Το στενό κρεβάτι βρίσκεται στη μέση πλαισιωμένο από πολλά μηχανήματα. Μεσημέρι Δευτέρας, γιατροί και νοσηλευτές –σε ένα μικρό διάλειμμα από την εργασία τους– χαμογελούν, αλλά παραμένουν προσηλωμένοι. Η σοβαρότητα του καθήκοντος είναι ορατή, τα χειρουργεία αδιάκοπα. Σε αυτήν ακριβώς την αίθουσα, όπου τώρα η ομάδα των χειρουργών, των αναισθησιολόγων και των νοσηλευτών ποζάρει στον φακό της Athens Voice, έχουν γραφτεί πολλές όμορφες ιστορίες. Σε αυτό το δωμάτιο του Λαϊκού Νοσοκομείου είχε ξαπλώσει η Ελένη Αϊλαμάκη στις 2 Ιανουαρίου, όταν πραγματοποιήθηκε η πρώτη μεταμόσχευση ήπατος από ζώντα δότη στην Ελλάδα, μια στιγμή ιστορική.
Η μεταμόσχευση ήπατος δεν είναι απλώς μια ιατρική διαδικασία. Είναι ένας άθλος που απαιτεί συντονισμένη προσπάθεια, υπομονή, αντοχή και κυρίως αγάπη για την ανθρώπινη ζωή. Απέναντί μου έχω έναν άνθρωπο ταγμένο σε αυτόν τον ευγενή σκοπό. Ο καθηγητής χειρουργικής Γιώργος Σωτηρόπουλος είναι ένας προσηλωμένος επιστήμονας.
Το ραντεβού μας ήταν για το Σάββατο στο ιατρείο του, αλλά εντέλει το αναβάλαμε για ένα 24ωρο, καθώς το πρόγραμμά του είχε ανατραπεί από χειρουργείο που είχε προκύψει. Ο κ. Σωτηρόπουλος είναι άνθρωπος προσηνής – συνδυάζει τη γερμανική πειθαρχία με την ελληνική ζέση. Και, κυρίως, πιστεύει πολύ στις μεταμοσχεύσεις. Μοιάζει να είναι έργο ζωής για τον ίδιο, που επέστρεψε στην Ελλάδα στα χρόνια της οικονομικής κρίσης, έχοντας πίσω του μια εξαιρετική καριέρα ως καθηγητής χειρουργικής στο Πανεπιστήμιο του Έσσεν.
«Η πραγματοποίηση της πρώτης μεταμόσχευσης από ζώντα δότη στην Ελλάδα, στις αρχές της χρονιάς, είχε πολύ θετική απήχηση στο κοινό. Ο κόσμος εντυπωσιάστηκε, καθώς δεν γνώριζε ότι υπήρχε αυτή η δυνατότητα, αν και σε άλλες χώρες εφαρμόζεται εδώ και πολλά χρόνια» σημειώνει. Υπήρξαν ερωτήματα για τον λόγο καθυστέρησης της υιοθέτησης αυτής της μεθόδου στη χώρα μας, που οφείλεται κυρίως στη διασφάλιση των κατάλληλων συνθηκών και εξειδικευμένου προσωπικού. «Αφενός έπρεπε να βρεθούν άτομα που να γνωρίζουν τις νέες μεθόδους, να επιστρέψουν στη χώρα για να μπορέσουν να τις εφαρμόσουν. Αφετέρου, να υπάρξουν οι συνθήκες για να μπορέσει να εφαρμοστεί μια τόσο απαιτητική διαδικασία».
Το νερό είχε μπει στο αυλάκι, αλλά ενέσκηψε η πανδημία και τα πάντα πήγαν πίσω. Εντός του 2024 έχουν πραγματοποιηθεί δύο σχετικά χειρουργεία και ήδη υπάρχουν εν αναμονή τρία ζευγάρια. «Η επιτυχία αυτής της μεθόδου έχει εντυπωσιάσει το κοινό, ειδικά δεδομένου ότι η Ελλάδα είναι γενικά πίσω στις δωρεές οργάνων και τις μεταμοσχεύσεις».
Η κλεψύδρα της κλασικής μεταμόσχευσης ήπατος από τον καθηγητή Σωτηρόπουλο
Όσο μιλάμε, ζητώ από τον καθηγητή Σωτηρόπουλο να εκλαϊκεύσει τη διαδικασία – να γίνει κατανοητή στο ευρύ κοινό. Η εφαρμογή της κλασικής μεταμόσχευσης από αποβιώσαντα δότη απαιτεί συντονισμό πολλών ομάδων, που ενεργοποιούνται μόλις υπάρχει διαθέσιμος δότης. Όλη η διαδικασία, από τον εντοπισμό του δότη έως τη μεταμόσχευση, πρέπει να ολοκληρωθεί γρήγορα και συντονισμένα. Είναι ένας αγώνας δρόμου, στη διάρκεια του οποίου δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο. Κάθε λεπτό είναι κρίσιμο.
Όταν εντοπιστεί δότης, το σύστημα ενεργοποιείται άμεσα για να εξασφαλίσει τη μεταφορά και τη χειρουργική διαδικασία. Συχνά, η Πολεμική Αεροπορία βοηθά στη μεταφορά οργάνων από απομακρυσμένες περιοχές, για να τηρηθούν τα όρια ασφαλείας της ψυχρής ισχαιμίας. Το όργανο πρέπει να αποθηκευθεί ώστε, όταν φτάσει στον προορισμό του, να επιτελέσει τον ρόλο του.
Ο κ. Σωτηρόπουλος υπογραμμίζει ότι η μεταμόσχευση ήπατος είναι μια πολύ απαιτητική διαδικασία, σωματικά και ψυχικά. Για να την αντέξει κανείς, χρειάζεται μια ισχυρή εσωτερική αντοχή και μια καλά οργανωμένη ομάδα υποστήριξης. Η όλη διαδικασία πρέπει να ολοκληρωθεί σε συγκεκριμένα χρονικά περιθώρια για να διασφαλιστεί η επιτυχία της μεταμόσχευσης.
Η διαδικασία έχει μακρά διάρκεια – η ομάδα των γιατρών ενδέχεται να βρίσκεται ακόμα και για 15 ώρες πάνω από τον λήπτη. Περιθώρια για λάθη δεν υπάρχουν, παρά την κόπωση. Η εμπειρία και η εκπαίδευση παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της αντοχής. Οι χειρουργοί μαθαίνουν να αντέχουν τις πολύωρες βάρδιες και την πίεση με την πάροδο του χρόνου, όπως οι αθλητές χτίζουν τη φυσική τους αντοχή. Η ομαδική δουλειά είναι επίσης κρίσιμη, καθώς κανείς δεν μπορεί να αντέξει μόνος του όλο το βάρος της διαδικασίας. Εάν κάποιος δείξει σημάδια κόπωσης, η ομάδα πρέπει να είναι σε θέση να τον αντικαταστήσει.
Η στιγμή της επαναιμάτωσης, όταν το νέο όργανο συνδέεται με την κυκλοφορία του ασθενούς, είναι εξαιρετικά κρίσιμη και συναισθηματικά φορτισμένη για την ιατρική ομάδα. Η διαδικασία είναι γεμάτη άγχος, καθώς πρέπει να ολοκληρωθεί εντός δέκα ωρών από την αφαίρεση του οργάνου, για να αποφευχθεί η αποτυχία.
Μόλις έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία της σύνδεσης του οργάνου, τα πάντα κινούνται σε ένα τεντωμένο σχοινί. «Η επαναιμάτωση είναι η πιο ιερή στιγμή. Πρώτον, το χρώμα που παίρνει, πώς αντιδρά η καρδιά του ασθενούς στο καινούργιο όργανο και βασικά όλες οι άλλες παράμετροι, μέχρι να ξέρεις ότι παίρνει μπροστά, αρχίζει και λειτουργεί. Σε εκείνη τη φάση είναι που δίνεις και τα πρώτα ανοσοκατασταλτικά για να αποτραπεί η απόρριψη του οργάνου από τον οργανισμό του ασθενούς. Είναι πολλά βήματα, τα οποία γίνονται το ένα πίσω από το άλλο». Είμαστε στο μέσον της διαδρομής – η ομάδα έχει πάρει μια ανάσα και συνεχίζει. Όπως λέει ο κ. Σωτηρόπουλος, ακολουθεί η λεπτοδουλειά, ενέργειες που δεν είναι ορατές διά γυμνού οφθαλμού.
Όσο περιγράφει λεπτό προς λεπτό τη διαδικασία, προσπαθώ να μπω στη θέση του – να αντιληφθώ την ευθύνη που βρίσκεται στα χέρια του, τη σημασία του να εξαρτάται μια ζωή από σένα, από μια δική σου απόφαση. Ο καθηγητής μιλάει ήπια, περιγράφει την κρισιμότητα των στιγμών, αλλά οι λέξεις του αποπνέουν ψυχραιμία και σιγουριά. Του κάνω ερωτήσεις αδιάκοπα, του ζητώ να αποφύγουμε τις βαριές ιατρικές λεπτομέρειες, να δούμε τον ανθρώπινο παράγοντα. Πώς είναι να ζεις on call κάθε μέρα, όλη μέρα; Δεν είναι γνωστό το πότε θα βρεθεί το μόσχευμα, ανά πάσα στιγμή μια μεγάλη ομάδα πρέπει να συντονιστεί και να λειτουργήσει σαν καλοκουρδισμένο ρολόι.
«Για τον ζώντα δότη, η επέμβαση είναι προγραμματισμένη. Δεν καλείς τελευταία στιγμή τον λήπτη, το ξέρει ήδη. Στην περίπτωση που έχουμε αποβιώσαντα δότη, του λέμε "έλα τώρα". Αν όμως έχει κάποια λοίμωξη (κορωνοϊό, γρίπη, κ.λπ.) δεν μπορούμε να προχωρήσουμε». Πάντα υπάρχει εναλλακτικός λήπτης, ώστε να μη χαθεί το όργανο. Η διαδικασία, από τη στιγμή που βρεθεί το μόσχευμα έως το τέλος της διαδρομής, κρατάει πάνω από 24 ώρες. «Είναι και σπριντ και μαραθώνιος».
Μαθαίνεις να αντέχεις σαν να είσαι αθλητής
Η ολοκλήρωση μιας εξαντλητικής χειρουργικής επέμβασης, όπως η μεταμόσχευση ήπατος, μετά από 15 ώρες είναι μια εμπειρία που αφήνει τον χειρουργό σε κατάσταση εξάντλησης. Αν και σωματικά καταπονημένος, νιώθει βαθιά ικανοποίηση και ευγνωμοσύνη που κατάφερε να βοηθήσει έναν άνθρωπο.
Οι προσωπικές θυσίες, πολλές. Οι χειρουργοί πρέπει να είναι πάντα έτοιμοι να ανταποκριθούν σε ένα κάλεσμα, που σημαίνει ότι αποφεύγουν πράγματα όπως το αλκοόλ και προγραμματίζουν τη ζωή τους γύρω από την πιθανότητα μιας έκτακτης μεταμόσχευσης. Αυτό έχει επιπτώσεις στην επαγγελματική και προσωπική τους ζωή, καθώς συχνά πρέπει να ακυρώνουν ραντεβού και προγραμματισμένες χειρουργικές επεμβάσεις.
Συνέντευξη με τον Γιώργο Σωτηρόπουλο, καθηγητή χειρουργικής για τη μεταμόσχευση ήπατος
― Είναι μια δύσκολη και κοπιώδης διαδικασία. Πώς αντέχετε, πού βρίσκετε την πνευματική και σωματική αντοχή; Απαγορεύεται το λάθος. Πώς το αντιμετωπίζετε; Είναι πολύ σημαντικό το να μην κρέμονται όλοι από έναν άνθρωπο, αλλά να υπάρχει ομάδα, δηλαδή αν κάποιος δει ότι έχει σημάδια κόπωσης ή έχει κάτι που τον πιέζει, να μπορεί κάποιος άλλος να αναλάβει έστω κάποια βήματα της επέμβασης. Και το δεύτερο, βέβαια, ότι είναι μια διαδικασία που μαθαίνεται. Μαθαίνεις να αντέχεις, είναι σαν τον αθλητισμό. Δεν μπορείς από τη μια στιγμή στην άλλη να ξεκινήσεις χειρουργική και μετά να μπεις στις μεταμοσχεύσεις. Πρέπει να έχεις αρχίσει να μαθαίνεις να αντέχεις.
― Πότε το μάθατε; Μετά από πόσα χρόνια; Δεν θα ξεχάσω στους πρώτους μήνες στη Γερμανία, που με καλέσανε για να βοηθήσω ως νέος χειρουργός σε μια παιδιατρική μεταμόσχευση ήπατος. Ξεκινήσαμε κατά τις 10 το βράδυ και όπως προχωρούσε κατά τη διάρκεια της νύχτας, συνειδητοποίησα ότι για πρώτη φορά στη ζωή μου θα ξημέρωνε η μέρα, θα συνέχιζα να εργάζομαι και δεν θα είχα κοιμηθεί. Και θυμάμαι ότι έκανα τη σκέψη «Πώς θα τα καταφέρω;»
― Τι σας κράτησε, τι σας έδινε κίνητρο και δύναμη; Το κίνητρο είναι το μεγαλείο της επέμβασης. Τη δύναμη τη μαθαίνεις. Είναι πολλά πράγματα που μαθαίνεις. Να μην είμαι νηστικός, γιατί θα νυστάξω, αλλά να μην έχω φάει και πολύ.
― Και αυτό, όμως, με δεδομένα αυτά που είπαμε πριν, ότι τελευταία στιγμή μαθαίνετε πως έρχεται το μόσχευμα, έχετε μπροστά σας πολύ λίγες ώρες. Τι κάνετε; Πώς το διαχειρίζεστε; Πρέπει όλα αυτά τα χρόνια να ρυθμίζεις τη ζωή σου, ουσιαστικά σαν να είσαι πάντοτε σε εφημερία. Η ζωή είναι χαοτική, δηλαδή δεν εξαρτάται μόνο από σένα, ειδικά αν έχεις οικογένεια, όπως έχετε εσείς. Να πω ένα παράδειγμα. Δεν υπάρχει αλκοόλ στη ζωή σου, όταν ξέρεις ότι εφημερεύεις για μεταμόσχευση. Δεν είναι δυνατόν να σε πάρουν και να έχεις πιει οτιδήποτε. Οπότε το αλκοόλ το ξεχνάμε. Επίσης, προγραμματίζεις τη ζωή σου σαν να μην υπάρχει μεταμόσχευση, ξέροντας όμως ότι μπορεί ανα πάσα ώρα και στιγμή να σε πάρουν τηλέφωνο.
― Είναι σκληρή διαδικασία. Ναι, ιδίως για τον χειρουργό και τον αναισθησιολόγο που ακολουθούν όλο το κομμάτι. Δεν είναι ότι πέρασαν οι ώρες και φύγαμε. Που σημαίνει ότι η ζωή του για αυτή την ημέρα –και ενδεχομένως και για την επόμενη– έχει διαταραχθεί. Θα πρέπει να μάθεις να ζεις με αυτό. Το οποίο έχει το κόστος του στην επαγγελματική σου ζωή, στην οικογενειακή, στην προσωπική, γιατί ξαφνικά έχεις φύγει για τη μεταμόσχευση. Ακυρώνεις τα πάντα, ραντεβού, ακόμα και ασθενών που έχουν έρθει από την επαρχία να σε δουν.
― Πώς το διαχειρίζεστε; Πρέπει να έχεις υποστήριξη και από την οικογένεια. Γιατί ξαφνικά έχεις υποσχεθεί ότι θα κάνεις αυτό, θα πάρεις το παιδί από τη μια δραστηριότητα, το ένα, το άλλο...
― Τα παιδιά σας πώς το αντιμετωπίζουν; Έχουν συνηθίσει.
― Καταλαβαίνουν τι κάνει ο μπαμπάς; Νομίζω ότι καταλαβαίνουν.
― Πόσων χρόνων είναι; Είναι 16, 14 και 12.
― Πώς είστε μετά από μια 15ωρη επέμβαση; Άδειος; Είναι πάρα πολύ δύσκολη διαδικασία, που απαιτεί αντοχή και με τα χρόνια αυτή μειώνεται... Κάθε χρονιά που περνάει το καταλαβαίνεις. Όταν ήμουν ειδικευόμενος στη Γερμανία, είχα φτάσει και δύο και τρεις μέρες να μην έχω κοιμηθεί και δεν το καταλάβαινα. Τώρα το καταλαβαίνεις.
― Πώς τελειώνει το χειρουργείο; Τι νιώθει ο γιατρός, ο χειρουργός, που έχει τελειώσει; Πώς είναι η επόμενη μέρα; Ειδικά με τις πολύωρες διαδικασίες μετά νιώθετε κάτι σαν jet lag; Ναι. Man kann nicht alles haben (σ.σ.: Δεν μπορείτε να έχετε τα πάντα), που λένε και οι Γερμανοί. Κάνοντας αυτήν τη δουλειά, λοιπόν, στην αρχή προσπαθούσα να συνδυάσω διάφορα, να κάνω τη μεταμόσχευση και να μην αναβάλω τόσα πολλά πράγματα από τα υπόλοιπα. Στην πορεία όμως είδα ότι αυτό ήταν απίστευτα στρεσογόνο, οπότε όταν έχω μεταμόσχευση ακυρώνω ό,τι έχω και δεν έχω, και όχι μόνο την ίδια ημέρα.
Χρειάζεται ξεκούραση... Μετά από μια επέμβαση πρέπει να είσαι στις επάλξεις, γιατί μπορεί να υπάρξει μια αιμορραγία, να χρειαστεί να ξαναμπείς στο χειρουργείο. Δηλαδή, αφού έχεις κάνει όλον αυτόν τον κόπο και τελειώνοντας, εφόσον έχουν πάει όλα καλά, νιώθεις κουρασμένος, αλλά και πάρα πολύ ικανοποιημένος για όσα έκανες. Βοήθησες έναν ακόμα άνθρωπο, αξιοποίησες το δώρο ζωής της οικογένειας του δότη.
― Αυτό το συναίσθημα το νιώθετε μέσα σας; Το νιώθεις, ναι. Γι' αυτό, δηλαδή, κάνουμε το παν να πιάσει τόπο αυτό το δώρο. Και εφόσον γίνει όλο αυτό, δεν πρέπει μετά ξαφνικά να χαλαρώσεις ή να πεις ότι, εντάξει, όλα καλά. Αλλά πρέπει να ξεκουραστείς. Σε αυτό βοηθάει ο διαμερισμός των ρόλων. Δηλαδή, μετά υπάρχει και μια ιεραρχία στο ποιος θα ενοχληθεί πρώτος για ποιο πρόβλημα, μέχρι να φτάσουν, ας πούμε, σε μένα. Σε μένα, αν χτυπήσει το τηλέφωνο σημαίνει ότι μπαίνω σε χειρουργείο.
― Έχει χτύπησε ποτέ; Ναι, έχει χτυπήσει.
― Ανά πάσα ώρα και στιγμή πρέπει απλά να φύγεις και να τρέξεις. Είναι πολύ αγχωτική διαδικασία. Και απλά μου λέτε ότι το μαθαίνεις και αντέχεις. Σας αρέσει; Αν δεν σου αρέσει αυτό, δεν το κάνεις.
― Τι σας κρατάει; Το κάνεις γιατί θέλεις να το κάνεις. Ως ομάδα. Και αυτή είναι και η ομορφιά του. Είναι όλοι ταγμένοι σε αυτόν τον σκοπό.
― Είστε και εθελοντές, μεταξύ άλλων, αυτό καταλαβαίνω... Είμαστε οραματιστές. Αυτό αλλιώς δεν γίνεται. Αν δεν υπάρχει όραμα στη μεταμόσχευση και ιδίως σε αυτήν που διαρκεί πολλές ώρες.
Η ύπαρξή είναι σημαντική καθώς προστατεύει τα όργανα αλλά και επειδή λειτουργεί ως ενδοκρινές όργανο. Τι γίνεται όμως σε περιπτώσεις που τα επίπεδά του είναι ιδιαίτερα αυξημένα;
15°
