Καρκίνος του μαστού: Γιατί έκανα λάθος τον ετήσιο έλεγχο στο στήθος μου

Τους προηγούμενους μήνες έκανα δύο συνεντεύξεις που με κινητοποίησαν με πολλούς τρόπους. Μέχρι τότε δεν είχα σκεφτεί ποτέ τι περνάει μια γυναίκα που νοσεί με καρκίνο του μαστού. Ίσως γιατί μέσα μου πίστευα ότι δεν θα συμβεί σε εμένα. Όμως, μία στις 8 γυναίκες κάποια στιγμή στη ζωή της θα νοσήσει με καρκίνο του μαστού. 

Για την Ειρήνη Αποστολοπούλου και τη Δάφνη Μανουσάκη ήταν πολύ σημαντικό να πουν δημόσια την ιστορία τους για τον καρκίνο του μαστού, μιας απειλητικής ασθένειας που όμως θεραπεύεται με έγκαιρη διάγνωση,να φτιάξουν έναν τόπο μοιράσματος για αυτή τη μεγάλη κοινότητα γυναικών με ανάλογη εμπειρία, αλλά και να χτυπήσουν καμπανάκι για όλες τις υπόλοιπες. Οι ιστορίες των άλλων μας βοηθούν ώστε να μη μας πέσει ο ουρανός στο κεφάλι, μας ενδυναμώνουν και –κυρίως– μας γεννούν την επιθυμία να κάνουμε τα πράγματα σωστά.

Μια τέτοια επιθυμία με οδήγησε στον Γιάννη Φύσσα, γενικό χειρουργό, ειδικό χειρουργό μαστού και μαστολόγο. Του εξηγώ, έχοντάς τον απέναντί μου στο γραφείο του: «Αυτό που συνειδητοποίησα, μέσα από τη δημοσιογραφική ενασχόληση με τον καρκίνο του μαστού, είναι ότι τόσα χρόνια δεν έκανα σωστά τους ετήσιους προληπτικούς ελέγχους, όπως άλλωστε οι περισσότερες γυναίκες».

Τον ρωτάω γιατί στο Αny doctor γράφει αμοιβή: 0-80 ευρώ. Η απάντηση ξαφνιάζει. «Αν δεν έχουν λεφτά δεν παίρνω καν επίσκεψη. Ο φιλότιμος άνθρωπος θα βρει να σου δώσει, αλλά δεν μπορείς να εκβιάζεις για να κανείς ιατρική. Η Ιατρική είναι κοινωνικό λειτούργημα, δεν είναι μέθοδος πλουτισμού». Αυτό από μόνο του είναι πολύ μεγάλη κουβέντα, αλλά συμφωνούμε ότι για άλλο λόγο έχουμε συναντηθεί. «Το βασικό είναι να βρεις τον καρκίνο του μαστού σε πρωταρχικό στάδιο. Για να γίνει αυτό πρέπει να τηρήσεις τα πρωτόκολλα –πότε θα κάνεις μαστογραφία, πότε υπέρηχο, πώς πρέπει να γίνεται ο έλεγχος του μαστού, ποιος είναι αρμόδιος γιατρός...– τα οποία τηρούν πολύ λίγες γυναίκες σήμερα».

Ποια είναι τα πρωτόκολλα σε σχέση με τις ηλικίες; «Από την ηλικία των 20 κάνεις μια φορά τον χρόνο επίσκεψη στον μαστολόγο για ψηλάφηση – αν υπάρχει ιστορικό, και υπέρηχο. Έχουμε μια κοπέλα με καρκίνο του μαστού στα 26, θα μπορούσε να το είχε προλάβει. Θα μου πεις, αν σου τύχει στα 26... Όμως γιατί τα νέα κορίτσια κάνουν τεστ Παπ; Και γιατί πηγαίνουν στον γυναικολόγο και όχι στον μαστολόγο; Δεν είναι η δουλειά του». Αυτό το τελευταίο μου χτυπάει καμπανάκια, είναι ο βασικός λόγος που με παρακίνησε να κάνω αυτή τη συνέντευξη. Τι εννοεί δεν είναι η δουλειά του;

Καρκίνος του μαστού: Ποιος πρέπει να έχει την ευθύνη για το στήθος μου;

«Ο γυναικολόγος δεν είναι σωστό να χρησιμοποιήσει τον υπέρηχό του στο μαστό σου, ακόμα κι αν έχει ειδίκευση μαστολόγου. Ο πιο αρμόδιος γιατρός είναι ο μαστολόγος και μάλιστα στα πλαίσια ενός οργανωμένου κέντρου μαστού, όπου να υπάρχει και ειδικός ακτινολόγος. Ο μαιευτήρας-γυναικολόγος μπορεί να κάνει μια ψηλάφηση μαστού, όχι όμως και υπέρηχο, ούτε και να παίρνει την ευθύνη να πει σε μια γυναίκα ότι δεν έχει τίποτα, επειδή ο ίδιος δεν πιάνει κάτι ή επειδή η μαστογραφία της δεν γράφει τίποτα. Γιατί μετά θα περάσει τουλάχιστον ένας χρόνος μέχρι να την ξαναδεί κάποιος.

»Εγώ κάνω 30 χρόνια μαστό, τον υπέρηχο τον έχω σαν προέκταση του χεριού μου, ποτέ όμως δεν κάνω γνωμάτευση. Άσχετα με το τι βλέπω, πάντα λέω θα πάτε να κάνετε υπέρηχο στον ακτινολόγο του μαστού. Άλλο μηχάνημα έχω εγώ, άλλο εκείνος. Είναι όμως και θέμα εκπαίδευσης, είναι άλλη ειδικότητα. Ο υπέρηχος πρέπει να γίνεται από ακτινολόγο και αν είναι δυνατόν από ακτινολόγο του μαστού.

»Στην ίδια λογική, υπάρχουν γενικοί χειρουργοί που κάνουν και μαστό – ακολουθούν όμως τη βιβλιογραφία και την εξέλιξη στην αντιμετώπιση του μαστού; Δεν μπορείς να κάνεις και έντερο και στομάχι και χολή και κήλη και όλα. Εγώ τα έκανα κάποτε, χωρίστηκαν όμως οι ειδικότητες και κάνω μόνο μαστό, ενδεχομένως θα είχα περισσότερη δουλειά αλλά δεν θα τα έκανα σωστά. Όταν κάποιος κάνει 30 χρόνια μαστογραφίες ή βλέπει 30 χρόνια υπερήχους του μαστού, η δική του έχει γνώμη έχει άλλη βαρύτητα από τη δική μου. Το σωστό είναι να μπορούν αυτοί οι δύο να συνεργάζονται».

Λάθος όλα! Ο σωστός έλεγχος του μαστού γίνεται όταν στον ίδιο χώρο συνυπάρχουν ο ακτινολόγος και ο μαστολόγος.

«Ώστε αν ο μαστολόγος ψηλαφίσει κάτι, να υπάρχει δυνατότητα να κάνει μαστογραφία και υπέρηχο στον ακτινολόγο και να συνεργαστούν, μήπως αυτό το «κάτι» χρειάζεται βιοψία – την ίδια μέρα, όχι τον άλλο μήνα που θα ’χει δει άλλες 300 και δεν θα θυμάται δική μας περίπτωση».

Ακούω πολύ προσεκτικά, αναλογιζόμενη πόσο λάθος το κάνω. Εγώ –μέχρι τώρα– πηγαίνω στον γυναικολόγο-μαιευτήρα ο οποίος μου κάνει και υπέρηχο μαστού, μου γράφει τη μαστογραφία και κάααποια στιγμή, μέχρι να λήξει το παραπεμπτικό, την κάνω σε ένα διαγνωστικό κέντρο. Συνήθως, μετά, δεν τη δείχνω σε κανέναν επειδή καταλαβαίνω ότι δεν γράφει κάτι το ιδιαίτερο.

«Λάθος όλα! Αυτά που γράφει η μαστογραφία κάποιος πρέπει να σου εξηγήσει τι σημαίνουν. Επιπλέον αυτός που θα κάνει τον υπέρηχο πρέπει να ξέρει τι δείχνει η μαστογραφία, και όλα αυτά να τα μαζέψει κάποιος ειδικός και να τα συνεκτιμήσει – αυτός είναι ο μαστολόγος. Ο οποίος –στο πλαίσιο ενός κέντρου μαστού– κάνει ψηλάφηση, χαρτογραφεί το στήθος σου, κρατάει το ιστορικό σου, σημειώνει τους ατομικούς παράγοντες κινδύνου, από τον τρόπο της ζωή σου, την πυκνότητα του μαστού σου, σου λέει σε τι ομάδα κινδύνου είσαι και τι εξετάσεις να κάνεις, κι αν δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα σου καθορίζει το επόμενο ραντεβού. Αν υπάρχει, σε κατευθύνει ανάλογα με το αν χρειάζεται να κάνεις παρακέντηση ή βιοψία».

Πυκνοί μαστοί; Αν δεν πας σε μαστολόγο, κανείς δεν θα σου πει σε ποια ομάδα κινδύνου ανήκεις

Γνωρίζω ότι έχω πυκνό μαστό, δεν είχα καταλάβει όμως ότι αυτό είναι παράγοντας κινδύνου και ότι υπάρχουν συγκεκριμένες διαβαθμίσεις που σου λένε κατηγορία κινδύνου. Να κάτι που πολλές δεν γνωρίζουμε, πόσο σημαντικό είναι να ξέρει μια γυναίκα αν έχει μαστούς αυξημένου κινδύνου, δυσανάγνωστους στη μαστογραφία. «Αν δεν πας σε μαστολόγο, δεν θα σου τα εξηγήσει κανείς αυτά. Είναι μία συζήτηση που γίνεται τα τελευταία 10 χρόνια. Το 2013 σε ένα συνέδριο στη Γλασκώβη συνειδητοποίησα κι εγώ ότι το ACR είναι παράγοντας αυξημένου κινδύνου» λέει ο Γιάννης Φύσσας.

Οι πολύ πυκνοί μαστοί έχουν τουλάχιστον τριπλάσια πιθανότητα να πάθουν καρκίνο σε σχέση με τους αραιούς

Δηλαδή; «Οι μαστοί είναι ένα μίγμα από μαστικό αδενικό ιστό και λίπος, και η σχέση αυτών των δύο καθορίζει την πυκνότητα ή αραιότητά τους στη μαστογραφία αλλά και στην πραγματικότητα. Ο αδενικός ιστός είναι πυκνός και το λίπος αραιό, όσο λιγότερο το λίπος τόσο πιο πολύς ο αδένας και τόσο πιο πυκνοί οι μαστοί. Οι πολύ πυκνοί μαστοί έχουν τουλάχιστον τριπλάσια πιθανότητα να πάθουν καρκίνο σε σχέση με τους αραιούς μαστούς. Δηλαδή, αν ο μισός μαστός είναι πυκνός και ο άλλος μισός αραιός, στην πυκνή περιοχή θα εμφανιστούν οι πιο πολλοί καρκίνοι. Και δεν είναι μόνο παράγοντας κινδύνου, η πυκνότητα των μαστών δυσκολεύει τη σωστή διάγνωση, αυξάνοντας την πιθανότητα σφάλματος της μαστογραφίας. Η πιθανότητα να κρύβεται εντελώς ένας όγκος σε έναν πολύ πυκνό μαστό (και άρα να μη διαγνωστεί, αν γίνει μόνο μαστογραφία) αγγίζει το 40%. Στους αραιούς μαστούς το σφάλμα είναι μόνο 2%».

• Κατηγορία ACR1, πολύ αραιοί μαστοί (10% του πληθυσμού). Σημαίνει πολύ λίπος και λίγος μαστικός αδενικός ιστός, που μαστογραφικά αντιστοιχεί σε αραιούς ή «λιπώδεις» μαστούς.
• Κατηγορία ACR4, πολύ πυκνοί μαστοί (10% του πληθυσμού). Σημαίνει πολύς αδενικός μαστικός ιστός και ελάχιστο λίπος, που μαστογραφικά αντιστοιχεί στους πυκνούς μαστούς.
• Οι κατηγορίες ACR2 (40%) και ACR3 (40%) περιλαμβάνουν όλες τις ενδιάμεσες μορφές, καθώς αυξάνεται η πυκνότητα του αδενικού ιστού εις βάρος του λίπους.

Το 80% των γυναικών ανήκει στις δύο ενδιάμεσες κατηγορίες.

Καρκίνος του μαστού: Βρες το λάθος

Τι άλλο οι γυναίκες συνήθως το ξέρουν λάθος, ώστε να μην προστατεύονται από τον καρκίνο του μαστού; «Νομίζουν ότι τον καρκίνο του μαστού τον παθαίνουν οι νεότερες ηλικίες. Σου λένε, γιατρέ, είμαι 60 χρονών, δεν χρειάζομαι πια να κάνω έλεγχο για καρκίνο του μαστού – και τους λες ότι οι πιθανότητες είναι διπλάσιες από ό,τι στα 50. Όσο μεγαλώνεις, η πιθανότητα αυξάνεται γραμμικά».

Κάπως έτσι ίσως εξηγείται το ένα στις οκτώ γυναίκες – κάποια στιγμή στη ζωή μας. Μου δείχνει ένα βιβλίο, «Ο μαστός και οι παθήσεις του», εκδόσεις Λιβάνη. «Όταν είχα γράψει το βιβλίο μου για τον μαστό, το 2006, η αναλογία ήταν 1 στις 10 γυναίκες, μετά πήγε 1 στις 9 και σήμερα είναι 1 στις 8. Να κάτι άλλο που ξέρουν λάθος, νομίζουν ότι ο καρκίνος του μαστού είναι κληρονομικός. Ενώ οφείλεται στο περιβάλλον κατά 70% και στα γονίδια κατά 30%. Αυτό το 70% είναι τυχαίοι καρκίνοι σε γυναίκες που δεν έχουν ιστορικό στην οικογένεια και έχει να κάνει με εξωτερικούς παράγοντες που βλάπτουν τα κύτταρα, δηλαδή με τον τρόπο ζωής μας.

»Τα κύτταρα του μαστού είναι πολύ ευαίσθητα σε χημικές ουσίες οι οποίες βρίσκονται παντού, φυτοφάρμακα, συντηρητικά στα επεξεργασμένα τρόφιμα, το αλκοόλ βλάπτει πολύ –η αύξηση της κατανάλωσης αλκοόλ στα νέα κορίτσια που βγαίνουν και πίνουν κάθε βράδυ παίζει ρόλο–, οι ακτινοβολίες, το άγχος... Ειδικά το τοξικό στρες είναι ένας σοβαρός παράγοντας κινδύνου για καρκίνο, π.χ. μια γυναίκα που έχασε το παιδί της μπορεί μετά από ένα χρόνο να πάθει καρκίνο».

«Δεν είσαι εσύ γιατρός για να είσαι υπεύθυνη για την υγεία σου, διάλεξε κάποιον ειδικό και φόρτωσε σε αυτόν το βάρος, κάποιον που να τον εμπιστεύεσαι και σου ταιριάζει».

Κάτι άλλο που δεν το γνωρίζουμε; «Ότι ο καρκίνος του μαστού δεν πονάει –1 στις 11 γυναίκες μπορεί να πει ότι κάτι νιώθει σε εκείνο το σημείο–, λένε, λοιπόν, αφού δεν πονάω δεν πάω στον γιατρό. Υπάρχουν βέβαια καρκίνοι πολύ επιθετικοί, που τους βρίσκεις όταν ήδη έχουν κάνει μετάσταση, αλλά αυτή είναι σπανοί. Η μετάσταση προς το παρόν δεν γιατρεύεται, παρατείνεται η ζωή μόνο, αλλά η πλειονότητα των περιπτώσεων μπορεί να προληφθεί, και δεν υπάρχει πρωτογενής πρόληψη, να κάνεις εμβόλιο, αλλά δευτερογενής – έγκαιρη διάγνωση. Εφόσον έχεις έναν μαστολόγο που σε παρακολουθεί, αυτό που κάνεις είναι να φορτώνεις την ευθύνη του ελέγχου σε κάποιον άλλον».

Αυτή η τελευταία πρόταση ανάβει με φωτεινά λαμπάκια στο μυαλό μου. «Δεν είσαι εσύ γιατρός για να είσαι υπεύθυνη για την υγεία σου, διάλεξε κάποιον ειδικό και φόρτωσε σε αυτόν το βάρος, κάποιον που να τον εμπιστεύεσαι και σου ταιριάζει».

Η ψηλάφηση είναι απαραίτητη;

Η Δάφνη το βρήκε ψηλαφώντας το στήθος της ανάμεσα σε δύο τακτικούς ελέγχους. Ρωτάω: η ψηλάφηση είναι κάτι που πρέπει να κάνουν οι γυναίκες και, αν ναι, ποιος σου το μαθαίνει αυτό;

«Η λεγόμενη αυτοεξέταση είναι αμφιλεγόμενη ιστορία. Παλιότερα γίνονταν μαθήματα αυτοεξέτασης στην Ευρωπαϊκή Μαστολογική Εταιρεία, καταργήθηκαν όμως γιατί αποδείχτηκε πως δεν βοηθούσαν. Πρώτον, γιατί οι γυναίκες που έκαναν συστηματικά αυτοεξέταση πήγαιναν συνέχεια στους γιατρούς επειδή έπιαναν κάτι και οι χειρουργοί τούς το έβγαζαν εύκολα εκείνη την εποχή αυτό το κάτι – οι γυναίκες στις ομάδες αυτοεξέτασης είχαν διπλά χειρουργεία σε σχέση με τις γυναίκες που έκαναν τον ετήσιο έλεγχο. Από την άλλη, αυτές οι γυναίκες, επειδή δεν έπιαναν κάτι, παρέλειπαν το ραντεβού στον γιατρό».

Η αυτοεξέταση, λοιπόν, έχει την έννοια μια γυναίκα να ξέρει το στήθος της – και να αποτελέσει αφορμή για έκτακτο ραντεβού ανάμεσα στους τακτικούς ελέγχους. Και βέβαια να μη γίνεται με άγχος, γιατί τότε όλο και κάτι θα πιάνουμε.

Ζούμε καλά, χαιρόμαστε, διασκεδάζουμε, χαμογελάμε, ξέρουμε πού θα φορτώσουμε τον έλεγχο του στήθους μας, και πορευόμαστε.

Γενικά, το πολύ άγχος βλάπτει την υγεία. Οπότε, προσέχουμε τον εαυτό μας, τρώμε και κοιμόμαστε καλά… «…ζούμε καλά, χαιρόμαστε, διασκεδάζουμε, χαμογελάμε –να το ξαναπούμε– ξέρουμε πού θα φορτώσουμε τον έλεγχο του στήθους μας, και πορευόμαστε. Βεβαίως, θέλει και λίγο τύχη η ζωή, δεν είναι όλα πρόληψη… Αλλά η πρόληψη είναι το παν για τον καρκίνο του μαστού και του τραχήλου. Είναι οι πιο συχνοί καρκίνοι, ο μαστός, ο τράχηλος, ο πνεύμονας… και τα τρία μπορεί να προληφθούν: ο μαστός με έγκαιρη διάγνωση και υγιή τρόπο ζωής, ο τράχηλος με εμβόλιο και ο πνεύμονας με το να μην καπνίζεις – έχεις εικοσαπλάσια πιθανότητα να το πάθεις εάν είσαι καπνιστής, λέγαμε στο πανεπιστήμιο. Και από τον καρκίνο του πνεύμονα δεν σώζεσαι, ενώ από τον μαστό σώζεσαι».

Ένας μαστολόγος αφαιρεί και καλοήθεις όγκους, αλλά το πιο πιθανό είναι να μην έχεις τίποτα, σωστά; «Σωστά, μπορεί να χρειαστεί να βγάλεις ένα θήλωμα, ή ένα είναι ινοαδένωμα που μεγαλώνει, δεν είναι όλα κακοήθειες. Ένα στα 25-30 ραντεβού μπορεί να χρειαστεί κάποια επέμβαση από τις γυναίκες που βλέπω εγώ. Οι περισσότερες θα φύγουν μετά τον προληπτικό τους έλεγχο».

Κι αν βρεθεί κάτι ύποπτο;

Υπάρχει κάτι πολύ σημαντικό να μας πείτε σε περίπτωση που οι εξετάσεις μιας γυναίκας δείξουν κάτι που μοιάζει με καρκίνο του μαστού;

«Ναι, υπάρχει κάτι σημαντικό να πούμε. Η ψηλάφηση, η μαστογραφία και ο υπέρηχος βάζουν μόνο την υποψία, όχι τη διάγνωση, κάνουν το πολύ σπουδαίο αρχικό ξεδιάλεγμα των ύποπτων ευρημάτων από τα καλοήθη. Για κάθε ύποπτο εύρημα δίνουν μια πιθανότητα κακοήθειας, που εκφράζεται με τον αριθμό BIRADS, από 0 έως 6, που δείχνει την πιθανότητα κινδύνου για καρκίνο – μπορεί να είναι μικρή ή μεγάλη, δεν παύει όμως να είναι πιθανότητα, κάτι που είναι ύποπτο μπορεί και να μην είναι ένοχο, έτσι δεν είναι;

»Ο χειρουργός που θα μπει στο χειρουργείο πρέπει να γνωρίζει αν είναι καρκίνος ή δεν είναι, γι’ αυτό χρειάζεται να έχει προηγηθεί διαδερμική βιοψία. Είναι η πιο σημαντική εξέταση του χειρουργείου του μαστού, γιατί η διάγνωση πια έρχεται από το μικροσκόπιο, παίρνεις δείγμα με βελόνα – είναι ιστολογική εξέταση, όχι κυτταρολογική».

«Καλό είναι να το ξέρει μία γυναίκα σε περίπτωση που ο γιατρός της σε ένα δημόσιο νοσοκομείο δεν της το προτείνει» μου λέει, και θυμάμαι την περίπτωση της πρώτης μου συνεντευξιαζόμενης, της Ειρήνης, στον Άγιο Σάββα. Της είχαν πει «πρώτα θα σε χειρουργήσουμε και μετά θα πάρουμε ιστό για εξέταση ώστε να δούμε τι είναι», και μια ακτινολόγος στο Αλεξάνδρα την παρότρυνε να κάνει ιστολογική σε ιδιωτικό νοσοκομείο.

Μεσαίωνας! Σήμερα δεν θεωρείται σωστό να μπαίνει ασθενής στο χειρουργείο χωρίς μικροσκοπική διάγνωση. 

«Μεσαίωνας! Σήμερα δεν θεωρείται σωστό να μπαίνει ασθενής στο χειρουργείο χωρίς μικροσκοπική διάγνωση. Ο χειρουργός πρέπει να ξέρει και να έχει από πριν συζητήσει με την ασθενή του όλα τα πιθανά σενάρια που μπορεί να συναντήσει, ενώ εκείνη θα κοιμάται ήσυχα στο χειρουργείο» σχολιάζει ο Γιάννης Φύσσας. Μου λέει ότι παλιά την έκαναν και στον Άγιο Σάββα, τώρα κάνουν μόνο παρακέντηση κυτταρολογική, έχει όμως σφάλμα 30% – για αυτό στην Ειρήνη δεν έλεγαν τη λέξη «καρκίνος».

Κι έπειτα, «η ιστολογική δεν θα μας πει μόνο αν έχουμε καλοήθεια ή κακοήθεια, αλλά θα μας δώσει και σημαντικές πληροφορίες για το είδος του καρκίνου, που θα καθορίσουν και το θεραπευτικό σχήμα που θα ακολουθήσουμε. Γιατί υπάρχουν καρκίνοι που πρώτα θα πρέπει να υποβληθούν σε χημειοθεραπεία και μετά στην επέμβαση».

Ο Μάιος είναι ο δικός μου μήνας πρόληψης. Ο δικός σου;

Γιατί τα λέμε όλα αυτά; Ένα πολύ μικρό ποσοστό των γυναικών κάνουν σωστά τον έλεγχό τους κάθε χρόνο για τον καρκίνο του μαστού. Μπορεί λοιπόν κάποιες γυναίκες που θα μας διαβάσουν να καταλάβουν τι και πώς, και να βοηθηθούν αν και εφόσον χρειαστεί.

Ένα πολύ μικρό ποσοστό των γυναικών κάνουν σωστά τον έλεγχό τους κάθε χρόνο.

«Στην Ελλάδα υπάρχουν πάρα πολύ καλά κέντρα μαστού, υπάρχουν πάρα πολλοί καλοί γιατροί και μηχανήματα, μεμονωμένα όλα. Εγώ προσπαθώ να κάνω καλά τη δουλειά μου και λυπάμαι κάθε φορά που αντιλαμβάνομαι ότι σε κάποιες γυναίκες δεν τηρήθηκαν βασικά ιατρικά πρωτόκολλα».

Χρειάζεται καλύτερη και περισσότερη ενημέρωση – ήδη το μήνυμα που παίρνουμε από το πρόγραμμα Φώφη Γεννηματά λειτουργεί σαν μια σημαντική υπενθύμιση, αλλά και πάλι, ας αναρωτηθούμε: Ποιος έχει την ευθύνη για το σώμα μας;

Ο Μάιος είναι ο δικός μου μήνας γυναικολογικών εξετάσεων, αυτή η συνέντευξη λειτούργησε σαν τομή και για τη δική μου πρόληψη. Πάντα έχω έναν φόβο πριν από ένα τέτοιο ραντεβού μέσα μου, ήδη όμως νιώθω καλύτερα γιατί ξέρω ότι για πρώτη φορά το έκανα σωστά.

*Ο Γιάννης Φύσσας είναι διευθυντής της B΄ Κλινικής Μαστού και Ογκοπλαστικής Χειρουργικής στο Νοσοκομείο Metropolitan General και Διευθυντής του Τμήματος Μαστού στο Διαγνωστικό Κέντρο Πρόληψις.