Burnout: Το σύνδρομο της εξάντλησης και πώς να το αναγνωρίσουμε - Με ποιους τρόπους μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε;
Ο ψυχαναλυτής Josh Cohen περιέγραψε σε ένα άρθρο του για το τεύχος Αυγούστου/Σεπτεμβρίου του «1843» τη βασική κατάσταση ενός ανθρώπου που πάσχει από εξάντληση (burnout): το αίσθημα εξάντλησης που συνοδεύεται από έναν νευρικό καταναγκασμό να συνεχίσει ανεξαρτήτως, και πως αυτό είναι ένα δίλημμα που καθιστά πολύ δύσκολο σε έναν πάσχοντα να ξέρει πώς να το αντιμετωπίσει.
Η εξουθένωση περιλαμβάνει την απώλεια της ικανότητας να χαλαρώνεις, και απλώς «να μην κάνεις τίποτα». Αποτρέπει ένα άτομο από το να ενστερνιστεί τις συνηθισμένες απολαύσεις - ύπνο, πολύωρα μπάνια, βόλτες, μεγάλα γεύματα, συζητήσεις για το τίποτα- που προκαλούν ηρεμία και ικανοποίηση. Μπορεί να είναι αντιπαραγωγικό να προτείνουμε χαλαρωτικές δραστηριότητες σε κάποιον που παραπονιέται ότι το μόνο πράγμα που δεν μπορεί να κάνει είναι να χαλαρώσει.
Τι χρειάζεται λοιπόν για να ανακτήσετε την ικανότητα του να μην κάνετε τίποτα ή πολύ λίγα πράγματα; Ο Cohen λέει ότι θα περίμενε κανείς σε αυτό το σημείο να στραφεί αυτόματα προς την ψυχανάλυση ως άμεση θεραπεία. Όμως η ψυχανάλυση είναι συναισθηματικά απαιτητική, χρονοβόρα και συχνά δαπανηρή. Επίσης, δεν λειτουργεί για όλους (μια βασική αλήθεια όλων των θεραπειών, σωματικών ή ψυχικών).
Σε λιγότερο σοβαρές περιπτώσεις εξουθένωσης, συμβαίνει συχνά οι δυσκολίες που προκαλούν εξάντληση να είναι περισσότερο εξωτερικές παρά εσωτερικές. Ο χρόνος και η ενέργεια μπορεί να εξαντληθούν από γεγονότα της ζωής (πένθος, διαζύγιο, αλλαγές στην οικονομική κατάσταση και ούτω καθεξής) καθώς και από τις εργασιακές απαιτήσεις.
Σε τέτοιες περιπτώσεις, λέει ο Cohen, αξίζει να στραφείτε αρχικά σε περισσότερες εξωτερικές λύσεις – περικοπή των ωρών εργασίας όσο το δυνατόν περισσότερο, όπως και να αφιερώστε περισσότερο χρόνο για χαλάρωση ή για στοχαστικές πρακτικές όπως η γιόγκα και ο διαλογισμός. Αυτό έχει να κάνει τόσο με τη διαδικασία ανακάλυψης μιας θεραπείας όσο και με την ίδια τη θεραπεία. Ουσιαστικά, έχει να κάνει με το να ακούσουμε και να φροντίσουμε τις ανάγκες του εσωτερικού εαυτού μας σε αντίθεση με τις απαιτήσεις του εξωτερικού κόσμου. Κάτι τέτοιο μπορεί να έχει μεταμορφωτικό αποτέλεσμα.
Τέτοιες λύσεις ενδεχομένως να φαίνονται μη ρεαλιστικές σε ορισμένους πάσχοντες τόσο πρακτικά όσο και ψυχολογικά. Πρακτικά με την έννοια ότι πολλοί από εμάς εργαζόμαστε σε τομείς που απαιτούν τιμωρητικές ώρες και αδιάκοπη δέσμευση. Ψυχολογικά με την έννοια ότι η μείωση των ωρών εργασίας και, επομένως, η απομάκρυνση μας από υψηλότερες απαιτήσεις, είναι πιθανό να προκαλέσει περισσότερο παρά λιγότερο άγχος σε κάποιον που προσπαθεί αδυσώπητα να πετύχει περισσότερα.
Έτσι, ενώ υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους μπορούμε να βοηθηθούμε να χαλαρώσουμε, το πρόβλημα της σοβαρής εξουθένωσης είναι ακριβώς ότι δεν μπορούμε να χαλαρώσουμε. Όταν η επαγγελματική εξουθένωση έχει ψυχολογικές ρίζες, η ψυχανάλυση μπορεί να βοηθήσει.
Ένας τρόπος είναι η «μορφή» του. Η νευρική εξάντληση του burnout προκύπτει από την «υποδούλωσή» μας σε μια ατελείωτη λίστα βραχυπρόθεσμων και μακροπροθέσμων υποχρεώσεων. Σε μια συνεδρία ψυχοθεραπείας, κάθεστε ή ξαπλώνετε και αρχίζετε να μιλάτε χωρίς συγκεκριμένη κατεύθυνση, αφήνοντας τον εαυτό σας να πηγαίνει όπου σας πάει το μυαλό σας. Ίσως να υπάρχουν στιγμές σε μια συνεδρία που είστε σιωπηλοί, ανακαλύπτοντας την αξία του να είστε απλώς με κάποιον, χωρίς να χρειάζεται να δικαιολογείτε ή να λογοδοτείτε για τον εαυτό σας, ενσταλάσσοντας μια εκτίμηση για αυτό που ο Αμερικανός ψυχαναλυτής Jonathan Lear αποκαλεί «διανοητική δραστηριότητα χωρίς σκοπό».
Ένας άλλος τρόπος είναι το «περιεχόμενο» της ψυχανάλυσης. Η συζήτηση με έναν θεραπευτή μπορεί να μας βοηθήσει να ανακαλύψουμε εκείνα τα στοιχεία της ιστορίας και του χαρακτήρα μας που μας κάνουν ιδιαίτερα ευάλωτους σε συγκεκριμένες δυσκολίες όπως η επαγγελματική εξουθένωση. Ο Cohen μιλά στο άρθρο του για το πώς δύο ασθενείς έφτασαν από την πρώιμη παιδική ηλικία να συσχετίσουν την αξία τους με τα επίπεδα επιτευγμάτων τους. Υπό συνεχή εσωτερική πίεση να «είναι συνέχεια ο καλύτερός τους εαυτός», ήταν πιθανό να αισθάνονται άδειοι και εξαντλημένοι όταν, αναπόφευκτα, ένιωθαν ότι αποτύγχαναν να ανταποκριθούν σε αυτήν την ιδανική εικόνα του εαυτού τους.
Αυτό ίσχυε σε μεγάλο βαθμό για έναν ασθενή του Cohen, και εξηγεί κατά κάποιο τρόπο γιατί η ιδέα του «απλώς να μην κάνει τίποτα» ήταν για εκείνον σκανδαλώδη. Ακόμη και σήμερα, θυμάται τα οικογενειακά γεύματα που λαμβάνονται γρήγορα, με τον έναν ή και τους δύο γονείς να βιάζονται για να τρέξουν στη μία ή την άλλη δέσμευση. Η ίδια του η ζωή ήταν βαριά προγραμματισμένη με κατ' οίκον εργασίες και εξωσχολικά μαθήματα, και συχνά τον μάλωναν οι γονείς του όταν ήταν «τεμπέλης».
«Ήταν κάπως ψυχαναγκαστικά δραστήριοι», είπε, «και με έκαναν να νιώθω ότι ήταν ντροπή να χάνω χρόνο». Μόλις τώρα αρχίζει να διερωτάται γιατί αυτοί, και εκείνος με τη σειρά του, είναι έτσι, και γιατί η ανάπαυση για μεγάλο χρονικό διάστημα ισοδυναμεί στο μυαλό τους με τη «σπατάλη» χρόνου.
Μια τέτοια συνειδητοποίηση μπορεί να είναι χρήσιμη για να αμφισβητήσουμε τις ασυνείδητα εσωτερικευμένες μας συνήθειες εργασίας και τα δόγματά μας ως προς το τι συνιστά μια «παραγωγική» χρήση του χρόνου μας. Μας ενθαρρύνει να σκεφτούμε τι είδους ζωή αξίζει να ζούμε, αντί να ζούμε απλώς τη ζωή στην οποία υποθέτουμε ότι είμαστε κολλημένοι.
Στην πρώτη συνάντηση με τίτλο «Ψυχανάλυση και κινηματογράφος της παρατήρησης - Μεγεθύνοντας το αδιόρατο», την Κυριακή 24 Νοεμβρίου, ο Γρηγόρης Μανιαδάκης συνομιλεί με την Εύα Στεφανή
13°
