Ειρήνη Αγαπηδάκη: «Οι πολίτες να διεκδικούν περισσότερα στην Υγεία»

Το γραφείο της Ειρήνης Αγαπηδάκη βρίσκεται στο τέλος ενός μεγάλου διαδρόμου στο παλιό κτίριο που φιλοξενεί το Υπουργείο Υγείας, λίγα μέτρα μακριά από την πλατεία Βάθης. Σε ένα ευρύχωρο δωμάτιο, που έχει όλα τα χαρακτηριστικά που βρίσκει κανείς στα γραφεία των υπουργών, η κ. Αγαπηδάκη επιχειρεί να δώσει μία μικρή, δική της πινελιά – να βάλει προσωπική σφραγίδα στο χώρο. Στην πλάτη της υπάρχει μία μεγάλη, καλαίσθητη ασπρόμαυρη φωτογραφία του Γιώργη Γερόλυμπου – είναι το καρέ από ένα ομιχλώδες τοπίο, μοιάζει ασορτί με τον τομέα της υγείας και τις χρόνιες παθογένειες, τις οποίες η νέα ηγεσία του υπουργείου καλείται να λύσει. Στον τοίχο, στ’ αριστερά της, υπάρχει ένα κολάζ από κάδρα «με τη δεύτερη οικογένειά μου», όπως λέει: Η Ειρήνη Αγαπηδάκη είναι ψυχολόγος και αντλεί έμπνευση από ανθρώπους, η σκέψη των οποίων την καθόρισε.

Μιλάμε για τους στόχους της στο υπουργείο και δη πάνω στο ζήτημα της δημόσιας υγείας, κάτι για το οποίο δίνει μεγάλη έμφαση: την προαγωγή, την πρόληψη και την προστασία της υγείας, με άλλα λόγια τα θέματα που αφορούν στους δείκτες υγείας του πληθυσμού. 

«Σε αυτά τα κομμάτια είμαστε πολύ πίσω και ουσιαστικά ανακαλύψαμε τη δημόσια υγεία μέσα από την πανδημία. Δεν είχαμε πριν ιδιαίτερη δραστηριότητα. Αμέσως μετά τη λήξη της οξείας φάσης βγήκε το πρόγραμμα Φώφη Γεννηματά» τονίζει, ενώ παράλληλα μνημονεύει τις ανάγκες που προκύπτουν μέσα από κρίσεις, όπως ήταν η τελευταία με τις πλημμύρες στη Θεσσαλία, όταν κατέστη αναγκαίο –και δη γρήγορα– να αποκτήσουμε επάρκεια στα θέματα που αφορούν στη διαχείριση μεταδιδόμενων νοσημάτων.

Της ζητώ να περιγράψει τι είναι η δημόσια υγεία: «Αφορά την πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή πρόληψη. Πρωτογενής είναι για παράδειγμα τα εμβόλια – αυτό που κάνουμε προκειμένου να μην εκτεθεί ένας άνθρωπος στους παράγοντες κινδύνου. Όλοι οι άνθρωποι έχουμε δύο βασικές συνιστώσες: Πρώτον, οι παράγοντες κινδύνου για ένα νόσημα (κάπνισμα, αλκοόλ, ανθυγιεινή διατροφή, έλλειψη άσκησης) και δεύτερον, οι προστατευτικοί παράγοντες – καλή κοινωνική συνοχή, καλή διατροφή, να μην γίνεται κατάχρηση αλκοόλ κ.λπ.» και βέβαια, την προαγωγή και την προστασία της υγείας.

«Αυτό είναι το βασικό μοντέλο της δημόσιας υγείας. Η χώρα σε αυτά τα θέματα, να πάει δηλαδή στην πρωτογενή πρόληψη, όπως κάνουμε τώρα με την παιδική παχυσαρκία, δεν το έχει κάνει ποτέ».

Ειρήνη Αγαπηδάκη: Η νέα φιλοσοφία της υγείας

«Στο δευτερογενές επίπεδο, υπάρχει ο έγκαιρος εντοπισμός των χρόνιων νοσημάτων, για αυτό κάναμε το “Φώφη Γεννηματά”, γιατί ξέραμε ότι μετά από 10 χρόνια κρίσης και 3 χρόνια πανδημίας πρέπει να έχουμε άμεσα πληθυσμιακά προγράμματα πρόληψης του καρκίνου για να έχουμε έγκαιρο εντοπισμό και διάγνωση. Ξεκινήσαμε με τον μαστό, έρχεται τώρα του τραχήλου της μήτρας, έπεται το πρόγραμμα για τα καρδιαγγειακά, τον καρκίνο του παχέος εντέρου».

Όπως λέει, το πρόγραμμα για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας έρχεται άμεσα, «επιδίωξη είναι πριν από το τέλος του έτους», και ακολουθούν τα υπόλοιπα (καρκίνος του δέρματος, του πνεύμονα, καρδιαγγειακά). Το πρόγραμμα για τον καρκίνο του δέρματος θα έχει στοχευμένο πλάνο που θα αφορά σε ομάδες πληθυσμού που κάνουν χειρωνακτική εργασία (αλιείς, γεωργούς, κτηνοτρόφους) και βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο. Όλα αυτά θα ακολουθήσουν το μοντέλο του προγράμματος “Φώφη Γεννηματά”.

 «Θα έρθει μήνυμα, π.χ. για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, που αφορά 2,5 εκ. γυναίκες. Θα μπορούν να κάνουν δωρεάν εξετάσεις. Υπάρχει διαφορετικό πρωτόκολλο για τις γυναίκες νεότερης ηλικίας και διαφορετικό για γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας. Όλες οι εξετάσεις είναι δωρεάν και με βάση τα ευρήματα θα ακολουθείται διαφορετικός δρόμος, αλλά σε κάθε περίπτωση υπάρχει η δωρεάν επίσκεψη στον γιατρό και οι εξετάσεις που μπορεί να χρειαστούν».

Η κ. Αγαπηδάκη τονίζει ότι σε αυτά τα προγράμματα υπάρχει μια διαφορετική φιλοσοφία. «Δεν περιμένουμε να έρθει σε μας ο άνθρωπος, θα πάμε εμείς σε αυτές τις κατηγορίες του πληθυσμού, άρα οι επαγγελματίες υγείας της πρωτοβάθμιας –κι αυτό είναι το νέο μοντέλο που θέλουμε να φέρουμε– θα ακολουθούν την πληθυσμιακή προσέγγιση, αυτό είναι η δημόσια υγεία».

Με άλλα λόγια, η προσέγγιση αυτή βγάζει τους επαγγελματίες υγείας από το κτίριο και τους πάει στην κοινότητα. «Αυτό  είναι κάτι που θα δείτε να υλοποιείται σταδιακά από τις αρχές του 2024. Θα το δείτε σταδιακά γιατί έχει μέσα διάφορα στοιχεία, για παράδειγμα θα κάνουμε νέες ΤΟΜΥ (Τοπικές Μονάδες Υγείας). Φέρνουμε ένα νέο μοντέλο στην πρωτοβάθμια με έμφαση στην πρόληψη». 

Πώς η τηλεϊατρική αλλάζει το τοπίο

Ρωτάω την αναπληρώτρια υπουργό Υγείας ποια είναι η επόμενη ημέρα: «Είναι η πρόληψη. Θα πηγαίνει το κράτος στον πολίτη, είτε μέσω μηνύματος είτε διά ζώσης. Σε αυτό το πλαίσιο επεκτείνουμε το δίκτυο της τηλεϊατρικής για να καλύπτει όλη τη χώρα  – στο πλαίσιο αντιμετώπισης των καρδιαγγειακών νοσημάτων θα δώσουμε και δωρεάν wearables στους πολίτες, που έχουν π.χ. στεφανιαία νόσο».

Με τις έξυπνες συσκευές θα παρακολουθούνται ζωτικά σημεία του ασθενούς, θα τα βλέπει ο γιατρός, ο πολίτης θα γνωρίζει πώς είναι. Όταν ξεκινήσει αυτό το πρόγραμμα, ο προσωπικός γιατρός θα ενημερώσει τον ασθενή ότι είναι επιλέξιμος, ότι έχει αυτή τη διάγνωση (π.χ. κολπική μαρμαρυγή) και αυτή τη δυνατότητα χρήσης της συσκευής – ειδικά όσοι είναι σε απομακρυσμένες περιοχές. 

«Τώρα που μιλάμε είναι σε εξέλιξη αυτό το έργο, περί τα τέλη του 2024 θα είναι πλήρως σε λειτουργία. Ξεκινώντας το πρόγραμμα για τα καρδιαγγειακά, τι γίνεται: Πάω στον προσωπικό γιατρό, κάνω τις εξετάσεις, αυτός αξιολογεί μία σειρά από θέματα –κι αυτό έρχεται παράλληλα με την αναβάθμιση του προσωπικού γιατρού, ακριβώς για να έχουμε όλοι πρόσβαση– και μας ενημερώνει τι πρέπει να αλλάξουμε, για τη διαθεσιμότητα αυτής της υπηρεσίας, εξηγεί ακριβώς στον πολίτη τα χαρακτηριστικά, τι θα του προσφέρει. Δεν πάμε και δίνουμε αυτή τη συσκευή στον πολίτη και τον αφήνουμε μόνο του, έχει πλαισίωση από τον γιατρό».

Δίνει έμφαση στην ανάπτυξη της τηλεϊατρικής, σημειώνοντας ότι ένας άνθρωπος που βρίσκεται σε κάποιο νησί κι έχει κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας, μαζί με τον γιατρό που τον παρακολουθεί, θα μπορεί να κάνει συμβούλιο με ομάδα ειδικών από το εξωτερικό και να βλέπουν τις εξετάσεις του. «Μπορεί ένας γιατρός υπαίθρου σε ένα απομακρυσμένο νησί να έχει εποπτεία από έναν καθηγητή που είναι στην Αθήνα. Μπορεί ένας ασθενής να κάνει τηλεϊατρική συνεδρία με έναν εξειδικευμένο καθηγητή που βρίσκεται σε άλλο μέρος. Δίνει απίστευτες δυνατότητες για να βελτιώσουμε την παροχή των υπηρεσιών υγείας και στα θέματα της πρόληψης».

Να βλέπουμε και πέρα από τον ορίζοντα της τετραετίας

Όλο αυτό το πλαίσιο που ανήκει στο κοντινό μέλλον ακούγεται ευχάριστο, αλλά υπάρχει και η τρέχουσα πραγματικότητα, με τα νοσοκομεία να αντιμετωπίζουν σειρά προβλημάτων, κυρίως όσον αφορά στην υποστελέχωσή τους. Τι κάνουμε εδώ, κ. Αγαπηδάκη; «Έχει ανακοινώσει ο υπουργός, κ. Χρυσοχοΐδης και ο αρμόδιος υφυπουργός, κ. Θεμιστοκλέους, την αναβάθμιση τεχνολογικού εξοπλισμού, τα κτιριακά, το κομμάτι που έχει να κάνει με τις προσλήψεις. Προχωράνε τάχιστα οι προκηρύξεις για να πληρωθούν οι θέσεις που μας λείπουν στο ΕΣΥ, αλλά αυτά δεν αρκούν. Αυτό που έχει σημασία, είναι ότι υπάρχει μία επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό του ΕΣΥ. Αυτά που δεν είχαν γίνει στα χρόνια της κρίσης –και άρχισε το σύστημα να παρακμάζει– ερχόμαστε με την τεχνολογία, με την αλλαγή των διοικήσεων, που δεν θα είναι πια κομματικές, με την ενίσχυση του προσωπικού, με την ενίσχυση τη μισθολογική, αλλά και με την αλλαγή της οργάνωσης της δουλειάς του γιατρού, την οργάνωση στο νοσοκομείο, να τα αλλάξουμε».

«Διότι όταν είσαι σε ένα αδόμητο περιβάλλον, όσο κόπο κι αν καταβάλεις, νιώθεις ότι η δουλειά σου δεν έχει νόημα. Αν το περιβάλλον είναι οργανωμένο και γίνει και αυτή η συστημική αλλαγή που ανέφερα με τη διασύνδεση πρωτοβάθμιας-δευτεροβάθμιας, τότε η δουλειά των γιατρών θα είναι πιο συγκεκριμένη και πιο οριοθετημένος ο ρόλος τους και πιο αποδοτικός ο χρόνος τους», προσθέτει.

Σημειώνει ότι σε 10 χρόνια μπορεί να μην είναι καν εδώ, αλλά «όλα αυτά έχουμε υποχρέωση να τα κάνουμε, δεν έχουν γίνει ποτέ στη χώρα και θεωρώ σημαντικό να βλέπουμε και πέρα από τον ορίζοντα της τετραετίας. Να θεμελιώνουμε πράγματα που χρειάζεται η κοινωνία και μπορούν να υποστηριχθούν. Να δώσουν αποτελέσματα σε βάθος χρόνου. Όχι να βλέπουμε μόνο το άμεσο, διότι έτσι κινηθήκαμε τις προηγούμενες τετραετίες και είδαμε ότι δεν υπάρχει αποτέλεσμα σε επίπεδο βελτίωσης δεικτών υγείας του πληθυσμού». 

Να μηδενίσουμε τους θανάτους από τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας

Της ζητώ να μου απαριθμήσει μερικά μακροπρόθεσμα σχέδια της κυβέρνησης στον τομέα της υγείας. «Η ολιστική αλλαγή που φέρνουμε στο μοντέλο της πρωτοβάθμιας, η μείωση της παχυσαρκίας, των καρδιαγγειακών, η μείωση των θανάτων. Η μείωση των δεικτών θνητότητας από μια σειρά νοσημάτων είναι μέχρι το 2030 ένας στόχος».

Κατόπιν αναφέρει έναν φιλόδοξο στόχο, που η χώρα έχει υιοθετήσει σε σχέση με την εξάλειψη των περιπτώσεων καρκίνου του τραχήλου της μήτρας που οφείλονται στον ιό HPV.

«Εκτός από το πρόγραμμα για την πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας με τις εξετάσεις, υπάρχει το εμβόλιο έναντι του ιού HPV για κορίτσια και αγόρια. Θα συνεχίσει η αποζημίωση του και το 2024 και το 2025, έτσι ώστε το 2030 να μην έχουμε παρά ελάχιστες σε σχέση με το σήμερα περιπτώσεις καρκίνου του τραχήλου της μήτρας που να οφείλονται στον ιό HPV. Μπορούμε πρακτικά σχεδόν να μηδενίσουμε τις περιπτώσεις. Με 2 μέτρα, προληπτικές εξετάσεις και εμβόλιο, σε 10 χρόνια από τώρα η χώρα θα μπορεί να έχει σχεδόν μηδενίσει τους θανάτους από αυτό το νόσημα». 

Θα αλλάξουμε το περιβάλλον που οδηγεί στην παιδική παχυσαρκία

Τι περιλαμβάνει το πρόγραμμα για την παιδική παχυσαρκία; «Η χώρα μας βρίσκεται στις πρώτες θέσεις και μάλιστα σε μικρές ηλικίες. Στα παιδιά 0-5 ετών έχουμε υπέρβαρα ή παχύσαρκα παιδιά σχεδόν 14%, έχουμε παιδάκια 5ης ή 6ης δημοτικού που έχουν υπέρταση ή διαβήτη λόγω της παιδικής παχυσαρκίας. Είναι ένα πρόβλημα το οποίο εντοπίζεται με μεγαλύτερη ένταση στα φτωχότερα νοικοκυριά, οφείλεται στις κοινωνικές ανισότητες στην υγεία. Φτωχότερες οικογένειες έχουν λιγότερες δυνατότητες για άθληση, για τέτοιου τύπου έξοδα και βέβαια συνήθως καταφεύγουν στα ανθυγιεινά τρόφιμα, που είναι φθηνότερα».

«Τι ερχόμαστε να κάνουμε: Στη χώρα μας έχουμε μια παλαιά νοοτροπία, για κάθε τι που συμβαίνει, υπεύθυνο είναι το άτομο, αυτό είναι λάθος. Υπάρχει ένα περιβάλλον που οδηγεί να έχει παχυσαρκία ένα παιδί. Δεν ερχόμαστε λοιπόν απλά να αλλάξουμε τις ατομικές συνήθειες ενός παιδιού, αλλά να αλλάξουμε το περιβάλλον που οδηγεί εν τέλει να εκδηλώσει παχυσαρκία ένα παιδί. Γι' αυτό πάμε σε επίπεδο κοινότητας.

»Έχουμε ένα μεγάλο πρόγραμμα που θα υλοποιηθεί στα σχολεία, με μαθήματα δεξιοτήτων μέσα στις τάξεις με υγιεινή διατροφή, μαγειρικές δεξιότητες – πάμε να κάνουμε μία υγιεινή επιλογή, διασκεδαστική για τα παιδιά. Επίσης, δωρεάν προγράμματα άθλησης σε διάφορα αθλήματα για όλα τα παιδιά και δωρεάν επισκέψεις σε ιατρούς και διατροφολόγους. Το πρόγραμμα στοχεύει σε όλα τα παιδιά ηλικίας 0-17 ετών, άρα ερχόμαστε να παρέμβουμε με διαφορετικά εργαλεία. Θέλουμε να βάλουμε την Ελλάδα σε κίνηση». 

Η σφραγίδα της Ειρήνης Αγαπηδάκη

Λίγο πριν κλείσουμε, ρωτάω για το ποια είναι η σφραγίδα που θέλει να βάλει από τη θέση της στο υπουργείο Υγείας. «Έχω πάθος με τη δημόσια υγεία, υπηρετώ αυτό το αντικείμενο και πριν εμπλακώ με την πολιτική, επιστημονικά. Έχω περάσει αρκετά χρόνια προσπαθώντας να προτείνω στο Yπουργείο Υγείας πράγματα που πρέπει να γίνουν, άρα δεν διανοούμαι ότι θα φύγω από εδώ και δεν θα έχουν γίνει τα προγράμματα πρόληψης. Θεωρώ πάρα πολύ σημαντικό το ότι κατάφερε η χώρα να εφαρμόσει το πρόγραμμα “Φώφη Γεννηματά” και ξέρουμε ότι σώθηκαν γυναίκες και θα σωθούν κι άλλοι άνθρωποι με τα υπόλοιπα προγράμματα».

«Το δεύτερο κομμάτι, που θεωρώ πολύ σημαντικό και το ενσωματώνω σε κάθε διάσταση, είναι οι κοινωνικές ανισότητες στην υγεία – να μην πεθαίνουν νωρίτερα και να μη ζουν χειρότερη ζωή οι άνθρωποι που έτυχε να γεννηθούν σε φτωχές οικογένειες. Όπως είχα πει και προεκλογικά, να μην γίνεται η καταγωγή μας μοίρα. Είναι σημαντικό στη δημόσια υγεία, που ασχολείται με τις κοινωνικές ανισότητες. Για να καταλάβουμε τι σημαίνει αυτό, ένα παιδί που οι γονείς του είναι απόφοιτοι δημοτικού, όταν γεννιέται, έχει χαμηλότερο προσδόκιμο ζωής. Όπως έχουν δείξει έρευνες, εκτιμάται ότι θα ζήσει 5 χρόνια λιγότερο σε σχέση με τα παιδιά που οι γονείς τους έχουν τελειώσει ΑΕΙ. Η δημόσια υγεία έρχεται να το αντιστρέψει αυτό. Πρόκειται για κάτι που δεν μπορώ να το κάνω σε 4 χρόνια, θέλω όμως να θέσω τις βάσεις και να βρεθούν άνθρωποι να το συνεχίσουν, διότι στην πολιτική τα πράγματα είναι μια σκυτάλη. Θέλω πολύ να μάθει ο κόσμος τι είναι δημόσια υγεία, να μάθει τι είναι οι κοινωνικές ανισότητες στην υγεία και να διεκδικεί περισσότερα από τους πολιτικούς στον τομέα αυτό».