Καρκίνος του Πνεύμονα: Μια παγκόσμια επιδημία

Ο Νοέμβριος έχει καθιερωθεί διεθνώς ως μήνας ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για τον καρκίνο του πνεύμονα. Κάθε χρόνο 2,2 εκατομμύρια άνθρωποι διαγιγνώσκονται παγκοσμίως με καρκίνο πνεύμονα, ενώ 1,8 εκατομμύρια άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους από τη νόσο.

Οι διαγνώσεις καρκίνου του πνεύμονα, δυστυχώς, έχουν σταθερά ανοδική πορεία που συμπορεύεται με τα υψηλά ποσοστά καπνιστών, τονίζει η κ.Έλενα Λινάρδου, MDPhD, Παθολόγος Ογκολόγος, Διδάκτωρ Imperial College London, Διευθύντρια Δ’ Ογκολογικής Κλινικής & Πρότυπου Κέντρου Κλινικών Μελετών Metropolitan Hospital. Μάλιστα, η Ελλάδα είναι πρώτη σε κατανάλωση τσιγάρων (37.6%) και δεύτερη σε κατανάλωση καπνού ανάμεσα στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης (2019), ενώ είναι πρώτη και στην κατανάλωση τσιγάρων σε ηλικίες <45 ετών. Μόλις το 2012 το 45% των Ελλήνων άνω των 15 ετών ήταν καπνιστές και 3 στα 4 παιδιά παθητικοί καπνιστές. Σήμερα τα νούμερα των καπνιστών μειώνονται σαφώς αλλά δυστυχώς σημαντικός αριθμός μαθητών γυμνασίου-λυκείου “ατμίζει” (1 στους 4 μαθητές), ενώ το 81% των εφήβων που καπνίζουν ξεκίνησαν με άτμισμα.

Καρκίνος του Πνεύμονα: Μια παγκόσμια επιδημία

Πρόληψη - Προσυμπτωματικός Έλεγχος - Έγκαιρη Διάγνωση

Ο καρκίνος του πνεύμονα κατά κανόνα διαγιγνώσκεται σε προχωρημένα στάδια (>70% των διαγνώσεων), με συμπτώματα όπως βήχας και δύσπνοια, αλλά και κόπωση ή θωρακικό άλγος, συμπτώματα που μπορεί να εμφανιστούν αργά ή που μπορεί να υποτιμηθούν σε έναν βαρύ καπνιστή. Το κάπνισμα είναι ένας αποδεδειγμένος πια αιτιολογικός παράγοντας για την εμφάνιση καρκίνου του πνεύμονα, όμως μπορεί να νοσήσουν και μη καπνιστές. Αυτό κάνει την πρόληψη και την έγκαιρη διάγνωση της νόσου περισσότερο από αναγκαία για όλους, αλλά κυρίως για τους καπνιστές. Άλλοι παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνουν την έκθεση σε παθητικό κάπνισμα, το οικογενειακό ιστορικό καρκίνου πνεύμονα, την προηγούμενη ακτινοθεραπεία στο θωρακικό τοίχωμα, και την έκθεση σε αμίαντο ή την επαγγελματική έκθεση σε χρώμιο, νικέλιο, αιθάλη, πίσσα ή ραδόνιο. Όταν το κάπνισμα συνδυάζεται και με άλλους επιβαρυντικούς παράγοντες, ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου πνεύμονα αυξάνει σημαντικά.

Οι στοχεύουσες θεραπείες και η ανοσοθεραπεία προσφέρουν σημαντικές ελπίδες για καλύτερη επιβίωση σε ασθενείς που μέχρι πρόσφατα είχαν περιορισμένες θεραπευτικές επιλογές

Τα τελευταία χρόνια το μοναδικό, αποδεδειγμένο εργαλείο για πρώιμη διάγνωση του καρκίνου του πνεύμονα είναι η χρήση της αξονικής τομογραφίας θώρακα με χαμηλή δόση ακτινοβολίας και χωρίς σκιαγραφικό (low-dose CT, LDCT), με περίπου το 1/3 της ακτινοβολίας μιας κλασικής αξονικής θώρακα.
Ο προσυμπτωματικός έλεγχος με την Αξονική Τομογραφία Χαμηλής Δόσης Ακτινοβολίας δεν αφορά όλο τον πληθυσμό. Η μέθοδος αυτή έχει εφαρμογή μόνο σε ομάδες υψηλού κινδύνου - έχει αποδειχθεί εξαιρετικά χρήσιμη ως διαγνωστικό μέσο εφόσον πραγματοποιείται ανά έτος σε άτομα υψηλού κινδύνου: ενήλικες άντρες και γυναίκες 50-80 ετών, βαριοί καπνιστές, που καπνίζουν τώρα ή διέκοψαν μέσα στα τελευταία 15 χρόνια και με ένα ιστορικό καπνίσματος τουλάχιστον  15-30 έτη.

Σε προληπτικό έλεγχο μπορεί να υποβληθούν ανεξάρτητα από το ιστορικό καπνίσματος και άτομα με βεβαρημένο οικογενειακό ιστορικό καρκίνου πνεύμονα. Το screening με Αξονική Τομογραφία Χαμηλής Δόσης Ακτινοβολίας είναι πλέον εγκεκριμένο για ομάδες υψηλού κινδύνου στις ΗΠΑ και σε άλλες χώρες ανά τον κόσμο, καθώς και σε χώρες της Ευρώπης. Στη χώρα μας, παρά τα πολύ υψηλά ποσοστά καπνιστών σε νεαρές ηλικίες, η συζήτηση για τον προσυμπτωματικό έλεγχο έχει μόλις πρόσφατα ξεκινήσει. Στα ολοκληρωμένα προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου εφαρμόζεται ανάκληση ανά έτος για screening στα άτομα με αρνητικά ευρήματα και εφόσον εξακολουθούν να είναι ενεργοί καπνιστές παρακολούθηση σε Ιατρεία Διακοπής Καπνίσματος. Το σημαντικό είναι σε περίπτωση παθολογικού ευρήματος στην αξονική τομογραφία, να ακολουθεί πλήρης διαγνωστική και θεραπευτική προσέγγιση των ασθενών στο συντομότερο δυνατόν διάστημα και σύμφωνα με τους παγκόσμια εφαρμοζόμενους διαγνωστικούς και θεραπευτικούς αλγορίθμους.

Στη διάγνωση και θεραπεία του καρκίνου του πνεύμονα εμπλέκεται διεπιστημονική ομάδα ειδικών, που συζητά αναλυτικά την κάθε περίπτωση σε ογκολογικό συμβούλιο και πρέπει οπωσδήποτε να περιλαμβάνει πνευμονολόγο, ακτινοδιαγνώστη, θωρακοχειρουργό, παθολογοανατόμο, μοριακό βιολόγο και παθολόγο-ογκολόγο και ακτινοθεραπευτή -ογκολόγο, ανάμεσα στις εμπλεκόμενες ειδικότητες. Η διάγνωση συνήθως ξεκινά με την αξονική τομογραφία θώρακος την οποία ακολουθούν πιο ειδικές απεικονιστικές εξετάσεις, όπως το PET-CT και η μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου, η παραπομπή στον ειδικό επεμβατικό πνευμονολόγο που μέσω βιοψίας στη βρογχοσκόπηση ή με υπερηχογραφικά καθοδηγούμενη βρογχοσκόπηση (EBUS) θα θέσει την ιστολογική διάγνωση του καρκίνου. Η ακριβής και έγκαιρη ιστολογική ταυτοποίηση του καρκίνου καθώς και οι εξειδικευμένες μοριακές εξετάσεις βιοδεικτών που πρέπει να ακολουθήσουν θα δώσουν την πλήρη ταυτότητα του όγκου, ένα βήμα απολύτως αναγκαίο για τον καθορισμό της θεραπευτικής στρατηγικής.

Αναγκαιότητα ύπαρξης ενός εθνικού προγράμματος προσυμπτωματικού ελέγχου για την έγκαιρη διάγνωση της νόσου

Θεραπευτική Προσέγγιση

Οι θεραπευτικές επιλογές για τους ασθενείς με καρκίνο πνεύμονα είναι σήμερα πολλές, με τις στοχεύουσες θεραπείες και την ανοσοθεραπεία να αλλάζουν τα θεραπευτικά δεδομένα, να ανοίγουν νέους ορίζοντες προσφέροντας σημαντικές ελπίδες για καλύτερη επιβίωση σε ασθενείς που μέχρι πρόσφατα είχαν περιορισμένες επιλογές θεραπείας. Καινοτόμοι παράγοντες και συνδυασμοί τους έρχονται να προστεθούν στη θεραπευτική μας φαρέτρα, με νέες εγκρίσεις, κάνοντας μας αισιόδοξους ότι η μακρόχρονη επιβίωση και για τους ασθενείς με καρκίνο πνεύμονα είναι εφικτή.

Οι κλινικές μελέτες είναι η μοναδική επιστημονικά αποδεδειγμένη στρατηγική για την ανάπτυξη νέων φαρμάκων

Ενημέρωση - Προσβασιμότητα- Προληπτικές Διαγνωστικές Εξετάσεις

Δυστυχώς όμως, στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα, υπάρχουν τεράστια κενά στην πληροφόρηση και στην πρόσβαση στην ενημέρωση, όπως ανέδειξε και πρόσφατη έρευνα του Global Lung Cancer Coalition για το 2023, στην οποία για πρώτη φορά συμμετείχε και η χώρα μας: τα ευρήματα της έρευνας για την Ελλάδα δείχνουν το ανησυχητικά χαμηλό επίπεδο ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για τον καρκίνο του πνεύμονα, με 37,8% των ερωτηθέντων να απαντούν ότι δεν γνωρίζουν κάποιο σύμπτωμα ενδεικτικό της νόσου, ενώ το στίγμα που βιώνουν οι ασθενείς εξαιτίας του συσχετισμού της νόσου με το κάπνισμα, είναι γεγονός και στην χώρα μας. Η συντριπτική πλειοψηφία των ερωτηθέντων (91,3%) συμφωνεί στην αναγκαιότητα ύπαρξης ενός εθνικού προγράμματος προσυμπτωματικού ελέγχου για την έγκαιρη διάγνωση της νόσου. Επιπλέον, υπάρχουν ακόμη σημαντικές ελλείψεις στην ισότιμη πρόσβαση σε διαγνωστικές εξετάσεις αλλά και σε καινοτόμες θεραπείες, καθώς η μη αποζημίωση αρκετών απαραίτητων βιοδεικτών επιβαρύνει με σημαντικό κόστος τον προϋπολογισμό του ογκολογικού ασθενούς και από την άλλη οδηγεί σε κοινωνικό αποκλεισμό, τους ασθενείς που, αν και μπορούν να επωφεληθούν από την εξατομικευμένη θεραπεία, δεν δύνανται να καλύψουν το κόστος της απαραίτητης εξέτασης βιοδείκτη.

Το κάπνισμα είναι ένας αποδεδειγμένος πια αιτιολογικός παράγοντας για την εμφάνιση καρκίνου του πνεύμονα, όμως μπορεί να νοσήσουν και μη καπνιστές

Κλινικές Μελέτες

Μια άλλη σημαντική έλλειψη είναι ο αριθμός των κλινικών μελετών που διεξάγονται στη χώρα μας για τον καρκίνο του πνεύμονα, στις οποίες ακόμη δυστυχώς υστερούμε σημαντικά σε σχέση με άλλες χώρες της Ευρώπης. Τη δεκαετία του ’90 είχαμε μόλις 3 εγκρίσεις νέων φαρμάκων για τον καρκίνο πνεύμονα, όμως τα τελευταία τρία μόνο χρόνια έχουμε 16 νέες εγκεκριμένες θεραπείες και πολλές ακόμη έρχονται. Οι κλινικές μελέτες είναι η μοναδική επιστημονικά αποδεδειγμένη στρατηγική για την ανάπτυξη νέων φαρμάκων. Κάθε θεραπεία που έχουμε σήμερα έχει εγκριθεί μέσω κλινικών μελετών. Η συμμετοχή σε μια κλινική μελέτη προσδίδει δωρεάν και πρώιμη πρόσβαση σε μια καινοτόμο θεραπεία με επιστημονική αξιοπιστία και ασφάλεια. Στην Ελλάδα, σήμερα, σημαντικές κλινικές μελέτες με νέα πρωτοπόρα φάρμακα για τον καρκίνο του πνεύμονα βρίσκονται σε εξέλιξη σε κέντρα αναφοράς για τη νόσο, και οι ερευνητές προσπαθούν ώστε όλο και μεγαλύτερος αριθμός κλινικών μελετών να έρχεται στη χώρα ώστε οι Έλληνες ασθενείς να έχουν πρόσβαση στην καινοτομία.

Σήμερα, με τις τεράστιες προόδους στην ογκολογική έρευνα, ο καρκίνος του πνεύμονα δεν είναι ανίκητος. Η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση για την πρόληψη, για τη διακοπή του καπνίσματος, τον προσυμπτωματικό έλεγχο με αξονική τομογραφία χαμηλής δόσης ακτινοβολίας αλλά και για τις νέες καινοτόμες θεραπευτικές επιλογές καθώς και τις πρωτοπόρες κλινικές μελέτες είναι πρωταρχικής σημασίας.