Άρνηση ή απλώς «σκασιαρχείο» η σχολική φοβία;

Η έντονη αντίδραση του παιδιού που εκφράζει άρνηση ή φόβο να πάει σχολείο, καθώς και άγχος να αποχωριστεί το σπίτι του και τους γονείς του ορίζεται ως σχολική φοβία. Οι επιδημιολογικές έρευνες δείχνουν πώς το πρόβλημα αυτό εμφανίζεται εξίσου σε αγόρια και κορίτσια μεταξύ των ηλικιών 5-17 ανεξαρτήτως το κοινωνικό-οικονομικό τους υπόβαθρο. 

«Έχει όμως παρατηρηθεί ότι συνηθέστερα η σχολική φοβία εμφανίζεται σε μεταβατικές περιόδους των παιδιών, στις ηλικίες μεταξύ 5-6 και 10-14 ετών. Η σχολική φοβία αποτελεί πηγή συναισθηματικής φόρτισης όχι μόνο για το παιδί αλλά και για το οικογενειακό περιβάλλον και το προσωπικό του σχολείου. Συνιστάται ιδιαίτερη προσοχή στον προσδιορισμό, στην αντιμετώπιση αλλά και στην πρόληψη του προβλήματος διότι συνδέεται με σημαντικές βραχυχρόνιες και μακροχρόνιες επιπτώσεις στην κοινωνική, μαθησιακή και συναισθηματική εξέλιξη του παιδιού» επισημαίνει η κ. Άννα Χατζηδημητρίου, ΒΑ, MSc Ψυχολόγος Υγείας, Ειδικευμένη στην Ψυχο-ογκολογία και στον Χρόνιο Πόνο, St Thomas & Guy's Hospital, UK, Διευθύντρια Τμήματος Ψυχολογίας Ιατρικού Κέντρου Αθηνών, Ιδρύτρια Κέντρου Ψυχολογίας και Προαγωγής της Υγείας «Live Well – Be Well». 

Ποια είναι τα αίτια για την δημιουργία της σχολικής φοβίας; 

Η άρνηση του σχολείου μπορεί να έχει ποικίλους τρόπους εκδήλωσης ανάλογα με την προσωπικότητα και την ηλικία του παιδιού όπως επίσης πολλά και διαφορετικά αίτια που πιθανά πυροδοτούν την έναρξη της. Το ίδιο παιδί μπορεί να εκδηλώνει άρνηση προς το σχολείο για παραπάνω από ένα συγκεκριμένο αίτιο. Τα συνηθέστερα αίτια που έχουν επιστημονικώς καταγραφεί και πρέπει να αξιολογηθούν με προσοχή είναι τα παρακάτω:

• Φόβος για ερεθίσματα/γεγονότα που συνδέονται με το σχολείο (π.χ. μεταφορά με το σχολικό, εξετάσεις, συμπεριφορές καθηγητών, κοινωνική πίεση από τους συμμαθητές, έλλειψη αυτοπεποίθησης για τις ικανότητες τους, μαθησιακές δυσκολίες κλπ)
• Άγχος αποχωρισμού (άγχος του παιδιού να αποχωριστεί τους γονείς και το σπίτι του)
• Φόβος της απώλειας του γονιού (ανησυχία του παιδιού ότι σε κάποιον από τους γονείς του θα συμβεί κάτι βλαβερό όσο εκείνο είναι στο σχολείο: πιθανός θάνατος, αρρώστια, εγκατάλειψη της οικογενειακής εστίας)
• Αγχογόνο γεγονός που βίωσε στη ζωή του (διαζύγιο γονιών, οικονομικά προβλήματα, αλλαγή περιβάλλοντος)
• Έλλειψη προσαρμοστικότητας (μετά από μεγάλο διάστημα διακοπής του σχολικού προγράμματος λόγω αρρώστιας, διακοπών, αλλαγής σχολείου ή οικίας)
• Αναζήτηση της γονικής προσοχής (Η αντίδραση και ή άρνηση για το σχολείο ενισχύεται από την ικανοποίηση που εισπράττει το παιδί μένοντας σπίτι κάνοντας τις ασχολίες που το ευχαριστούν). 

Πώς μπορεί ο γονιός να εντοπίσει έγκαιρα το πρόβλημα; 

Τα παιδιά που εκδηλώνουν έντονη και συστηματική άρνηση για το σχολείο σε τακτικά χρονικά διαστήματα, εκδηλώνουν μερικά από κάποια σωματικά συμπτώματα όπως:  πονοκέφαλο, ξηροστομία, γαστρεντερικό άλγος, ζάλη-ναυτία, ταχυπαλμία, δύσπνοια κλπ.

«Συχνά στα παιδιά με συστηματική ανησυχία για το σχολείο παρατηρείται αλλαγή στην συμπεριφορά τους και στη συναισθηματική του ισορροπία όπως: προσκόλληση στους γονείς, φόβος και ανασφάλεια για το δωμάτιο τους, ανησυχία μην πάθουν κάτι οι γονείς τους όσο είναι στο σπίτι, δυσκολία στον ύπνο, βλέπουν εφιάλτες, εκφράζουν φόβο για το σκοτάδι» τονίζει η κ. Χατζηδημητρίου. Αν τα παραπάνω έχουν παρατηρηθεί συχνά μέσα σ’ ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα στο παιδί, το πρόβλημα αποκτάει μεγαλύτερη διάσταση από ότι θα ήταν εάν το παιδί έκανε απλά «σκασιαρχείο». 

Πως μπορούν οι γονείς να βοηθήσουν; 

«Είναι πολύ σημαντικό το παιδί να επιστρέψει στο σχολείο το συντομότερο δυνατόν, διότι όσο το αποφεύγει τόσο δυσκολότερο θα είναι να πάει στο μέλλον. Προσπαθήστε να αντιμετωπίσετε την αιτία εφόσον καταφέρετε να την εντοπίσετε με την βοήθεια των παραπάνω αιτιολογιών» εξηγεί η ειδικός.

Μερικές άλλες συμπεριφορές που μπορείτε να δοκιμάσετε ανάλογα με την αιτία είναι οι παρακάτω:

• Επισκεφτείτε έναν γιατρό για να συμβουλευτείτε για την φύση των συμπτωμάτων που σας αναφέρει το παιδί στη προσπάθεια του να αποφύγει το σχολείο.
• Επικοινωνήστε με την/τον δασκάλα/ο για να μάθετε περισσότερα για την συμπεριφορά του στο σχολείο.
• Πρέπει να πιστέψετε ότι το παιδί σας θα ξεπεράσει το πρόβλημα και να του δώσετε να καταλάβει ότι πιστεύετε σε αυτό, προσπαθήστε να μην δείχνετε ότι είστε ανήσυχοι.
• Ακούστε το παιδί σας και δείξτε του ότι καταλαβαίνετε πως αισθάνεται.
• Μην κοροϊδεύετε τα αισθήματα του και μην του λέτε ότι τα μεγάλα παιδιά δεν φοβούνται, όλοι μας φοβόμαστε κάποιες φορές.
• Δώστε στο παιδί σας τον έλεγχο της κατάστασης, ρωτήστε το τι πιστεύει ότι μπορεί να το βοηθήσει και ακολουθήστε τις προτάσεις του.
• Αν μένει σπίτι ενθαρρύνεται τα παιδιά να ασχοληθούν με τα μαθήματά που χάνουν ή άλλες τους υποχρεώσεις και όχι μόνο με παιχνίδι ή πράγματα που τα ευχαριστούν. 

Σε μικρότερες ηλικίες που συνήθως το Άγχος αποχωρισμού είναι πιο έντονο:

• Σιγουρευτείτε ότι το παιδί σας ξέρει ότι πάντα θα γυρνάτε να το πάρετε από το σχολείο, με απλά παραδείγματα εξηγήστε του τον χρόνο που θα λείπει και τι θα μεσολαβήσει στην αλλαγή.
• Να είστε συνεπείς και στην ώρα σας όταν το παίρνετε από το σχολείο. Να έχετε εναλλακτικό σχέδιο όταν θα πρέπει αναγκαστικά να καθυστερήσετε.
• Συνομιλώντας με δασκάλα/δάσκαλο που το παιδί γνωρίζει καλά, στην αρχή της σχολικής ημέρας μερικές φορές μπορεί να βοηθήσει. Θα απομακρύνει για λίγο το μυαλό του/της από τις ανησυχίες του.
• Μπορείτε να βοηθήσετε παραμένοντας στο σχολείο για άλλες δραστηριότητες. Αντίθετα αν η παραμονή σας δεν βοηθάει στην προσαρμογή και εντείνει τις αντιδράσεις διαμαρτυρίας επιλέξτε να φύγετε γρήγορα και όχι σταδιακά.
• Μπορεί το παιδί σας να έχει κάτι δικό σας μαζί του για να απασχολεί το μυαλό του (δεν χρειάζεται να είναι κάτι πολύτιμο αλλά θα πρέπει να ξέρει ότι δεν πρέπει να το χάσει). 

Αν το πρόβλημα επιμείνει και βλέπετε ότι το παιδί σας και εσείς είστε σε αναστάτωση και έχετε κουραστεί και οι δύο η γνώμη ενός ειδικού θα βοηθήσει. 

Πώς μπορεί ένας ειδικός να βοηθήσει; 

«Η σωστή αντιμετώπιση από τους γονείς όταν πρωτοεμφανιστεί το πρόβλημα είναι σημαντική διότι η πρόληψη πάντα είναι η καλύτερη θεραπεία. Όσο το πρόβλημα ενισχύεται και διαιωνίζεται είναι δυσκολότερο να υπάρξει θεραπευτικό αποτέλεσμα. Συνεπώς η  γρήγορη και άμεση αντιμετώπιση από έναν ειδικό όταν η αρνητική συμπεριφορά του παιδιού επιμένει είναι απαιτούμενη. Η σχολική φοβία επειδή οφείλεται σε πολλά και διαφορετικά αίτια, αντιμετωπίζεται με ποικίλες θεραπευτικές μεθόδους και απαιτεί συστημική προσέγγιση περιλαμβάνοντας την ενεργή συμμετοχή της οικογένειας και του σχολείου. Μέθοδοι όπως γνωσιακές συμπεριφορικές τεχνικές, ψυχο-εκπαιδευτική υποστηρικτική προσέγγιση, τεχνικές ενδυνάμωσης της αυτοπεποίθησης, διαχείριση του άγχους, συμβουλευτική οικογένειας, είναι μερικές από τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται» καταλήγει η ειδικός.