Φωτιές στο δάσος: Πώς επηρεάζει το δέρμα ο καπνός

Σύμφωνα με τα ευρήματα ολοένα περισσότερων επιστημονικών μελετών οι φωτιές στο δάσος αυξάνονται σε συχνότητα, ένταση και έκταση, επιδεινώνοντας την ποιότητα του αέρα σε ολόκληρη τη χώρα, γεγονός που έχει σοβαρές συνέπειες (και) στο δέρμα μας. Ακόμα και όταν σβήσουν οι φωτιές, τα μικροσκοπικά σωματίδια που εκλύονται από τον καπνό μπορεί να αιωρούνται στην ατμόσφαιρα για ημέρες, εβδομάδες ή μήνες. Επομένως μπορεί να συνεχιστούν για πολύ καιρό οι επιπτώσεις τους στο πιο μεγάλο όργανο του σώματός μας. 

«Το δέρμα είναι η πρώτη γραμμή άμυνας του οργανισμού εναντίον της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Αναπόφευκτα γίνεται στόχος τοξικών σωματιδίων και μορίων, τα οποία μπορεί να εισδύσουν βαθιά στο εσωτερικό του, προκαλώντας την έντονη αντίδραση του ανοσοποιητικού», αναφέρει ο Δερματολόγος-Αφροδισιολόγος δρ Μάρκος Μιχελάκης, από τον ΕΔΟΕΑΠ. «Έχει βρεθεί πως οι άνθρωποι που εκτίθενται στον καπνό από τις φωτιές διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να εκδηλώσουν ατοπική δερματίτιδα (δηλαδή έκζεμα) και κνησμό. Ως φαίνεται κάποιες από τις τοξικές ουσίες του καπνού βλάπτουν τον δερματικό φραγμό, καθώς και το μικροβίωμα του δέρματος». 

Ο δερματικός φραγμός βρίσκεται στην επιφανειακή στοιβάδα του δέρματος. Αποτελείται από κερατίνη και έχει διπλή λειτουργία. Αφενός προστατεύει το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος από τους εξωτερικούς λοιμογόνους παράγοντες, τα χημικά, τις τοξικές ουσίες και τα αλλεργιογόνα. Αφετέρου συμβάλλει εσωτερικά στη διατήρηση της ισορροπίας των υγρών στον οργανισμό, προστατεύοντάς μας από την αφυδάτωση. Αντίστοιχα, το μικροβίωμα του δέρματος είναι αποικίες ωφέλιμων μικροοργανισμών που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην προστασία από παθογόνους παράγοντες και στην «εκπαίδευση» του ανοσοποιητικού συστήματος. 

Οτιδήποτε βλάπτει τον δερματικό φραγμό ή/και το μικροβίωμα του δέρματος μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρά δερματικά προβλήματα. Στην πραγματικότητα, τα τοξικά χημικά που περιέχει ο καπνός από τις φωτιές έχουν σχετιστεί και με εξάρσεις φλεγμονωδών δερματοπαθειών, όπως η ατοπική δερματίτιδα και η ψωρίαση. Επιπλέον, υποπροϊόντα του καπνού όπως το μονοξείδιο του άνθρακα και το διοξείδιο του θείου έχουν συσχετιστεί με πρόωρη γήρανση του δέρματος, η οποία οδηγεί σε περισσότερες ρυτίδες και δυσχρωμίες. 

Το 2021 δημοσιεύθηκε στο ιατρικό περιοδικό JAMA Dermatology μελέτη που έδειξε ότι κατά τη μεγάλη φωτιά στην Καλιφόρνια το Νοέμβριο του 2018, οι εβδομαδιαίες επισκέψεις παιδιών με ατοπική δερματίτιδα στους δερματολόγους ήταν κατά 49% περισσότερες απ' ό,τι τις εβδομάδες χωρίς φωτιά. Η αντίστοιχη αύξηση στους ενήλικες ήταν 15%. Ωστόσο η μελέτη εστιάστηκε στις ιατρικές επισκέψεις στο Σαν Φρανσίσκο, που απέχει 280 χιλιόμετρα από τα σημεία της φωτιάς! Είναι συνεπώς πιθανό οι αντίστοιχες αυξήσεις στις εγγύτερες περιοχές να ήταν πολύ περισσότερες.

Η μεγάλη φωτιά της Καλιφόρνια είχε διαρκέσει σχεδόν δύο εβδομάδες. Το 89% των ενηλίκων που απευθύνθηκαν στους γιατρούς με ατοπική δερματίτιδα και κνησμό δεν είχαν ξαναδιαγνωστεί με αυτήν. Οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν αν είχαν υποκλινικό (χωρίς συμπτώματα) έκζεμα που εκδηλώθηκε λόγω του καπνού ή αν το εκδήλωσαν εξαιτίας του. Ό,τι από τα δύο κι αν ισχύει, όμως, κάτι συνέβη όταν εκτέθηκαν στον καπνό από τις φωτιές και εκδηλώθηκε η δερματοπάθειά τους. 

Η ίδια ερευνητική ομάδα δημοσίευσε το 2022 στο περιοδικό JAMA Network Open μία άλλη μελέτη, που έδειξε πως η έκθεση στον καπνό της φωτιάς αυξάνει τις εξάρσεις της ατοπικής δερματίτιδας περισσότερο στους ηλικιωμένους (ηλικίες 65 ετών και άνω). 

Ωστόσο στους ασθενείς με δερματολογικά προβλήματα, οι εξάρσεις μπορεί να παρατηρηθούν και όψιμα. Όπως ανέφερε πρόσφατα η Αμερικανική Ακαδημία Δερματολογίας (AAD) σε ανακοίνωσή της, οι ασθενείς με ψωρίαση είναι πιθανότερο να χρειασθούν ιατρική φροντίδα πέντε έως εννέα εβδομάδες μετά τη φωτιά. Αντιθέτως, οι ασθενείς με ατοπική δερματίτιδα είναι πιθανότερο να παρουσιάσουν παρόξυνση στη διάρκειά της.

«Οι διαφορές αυτές πιθανώς είναι ενδεικτικές των ξεχωριστών βιολογικών μηχανισμών που προκαλούν την ατοπική δερματίτιδα και την ψωρίαση», εξηγεί ο κ. Μιχελάκης. «Το έκζεμα είναι κατά βάση αλλεργική κατάσταση, ενώ η ψωρίαση αυτοάνοση πάθηση. Ναι μεν και τα δύο οφείλονται σε αντίδραση του ανοσοποιητικού, αλλά η αντίδραση αυτή είναι εντελώς διαφορετική στις δύο περιπτώσεις». 

Μελέτες έχουν επίσης δείξει ότι στη διάρκεια των δασικών πυρκαγιών παρατηρείται σημαντική αύξηση στη συνταγογράφηση φαρμάκων για την ατοπική δερματίτιδα, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι εξάρσεις της από τον καπνό είναι πιο σοβαρές απ' ό,τι συνήθως. 

Στη διάρκεια των δασικών πυρκαγιών, εξάλλου, αυξάνονται και οι αναζητήσεις στο διαδίκτυο για δερματικά προβλήματα, όπως η ατοπική δερματίτιδα, ο κνησμός (φαγούρα), αλλά και η ακμή, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2022 στο Journal of the American Academy of Dermatology. Το μεγάλο ερώτημα είναι αν και τι μπορούμε να κάνουμε για να προστατευθούμε. «Τις ημέρες με κακή ποιότητα αέρα λόγω του καπνού, καλό είναι να φοράμε μπλούζες με μακριά μανίκια, μακριά παντελόνια και, αν είναι απαραίτητο, προστατευτική μάσκα», απαντά ο κ. Μιχελάκης. «Ίσως πιο αποτελεσματικό όμως θα ήταν να αποφεύγουμε τις μετακινήσεις, εάν δεν είναι απολύτως απαραίτητες. Δεν έχει γίνει ακόμα κάποια μελέτη που να δείχνει αν θα μπορούσε να βοηθήσουν πρόσθετα μέτρα όπως η πιο εντατική ενυδάτωση του δέρματος. Το σίγουρο είναι ότι οι επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή έχουν ήδη αρχίσει να γίνονται εμφανείς όχι μόνο στο περιβάλλον γύρω μας αλλά και στο ίδιο μας τον οργανισμό. Και αυτό πρέπει να εντείνει την περιβαλλοντική συνείδηση όλων μας» καταλήγει.