Διατροφικές διαταραχές σε παιδιά και εφήβους: Όλα όσα πρέπει να ξέρεις για να αντιμετωπίσεις τη νόσο

Οι διατροφικές διαταραχές είναι πλέον, χωρίς υπερβολή, η νέα σιωπηλή πανδημία, με το 7-8% του γενικού πληθυσμού να υπολογίζεται ότι νοσεί. Τα πορίσματα πρόσφατων επιστημονικών ερευνών είναι άκρως ανησυχητικά, καθώς φανερώνουν πολύ μεγάλη αύξηση της νόσου σε παιδιά και εφήβους. Τα τελευταία δύο χρόνια μάλιστα τα ποσοστά νοσηλείας έχουν διπλασιαστεί, ενώ σύμφωνα με μελέτες σε Ευρώπη, Αμερική και Αυστραλία, η προσέλευση σε κέντρα θεραπείας έχει τριπλασιαστεί. Είναι σαφές ότι η πανδημία της COVID-19 και τα περιοριστικά μέτρα που εφαρμόστηκαν είχαν τεράστιες επιπτώσεις στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη παιδιών και εφήβων, πυροδοτώντας μια άνευ προηγουμένου έξαρση των διατροφικών διαταραχών. Μπορεί όλα τα παραπάνω στοιχεία να είναι αποκαρδιωτικά, ωστόσο τα νέα εργαλεία που επιστρατεύει η επιστημονική κοινότητα διεθνώς έρχονται να δώσουν ελπίδα για πλήρη ίαση.

Η έγκαιρη και έγκυρη ενημέρωση είναι πάντα το πρώτο βήμα προς τη λύση του προβλήματος. Για το λόγο αυτό το Ελληνικό Κέντρο Διατροφικών Διαταραχών, που φέτος συμπληρώνει 15 χρόνια στην πρώτη γραμμή της μάχης, οργανώνει ενημερωτική εκδήλωση με τίτλο «Μια νέα πανδημία σε εξέλιξη: διατροφικές διαταραχές σε παιδιά και εφήβους» και με επίσημη καλεσμένη τη διεθνώς αναγνωρισμένη καθηγήτρια Ψυχιατρικής, Dr. Laura Hill, στη Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά.

Ζητήσαμε από την πρόεδρο του Κέντρου, Δρ. Μαρία Τσιάκα να μας μιλήσει για αυτή τη νέα ασθένεια της εποχής.

Συνέντευξη με την Δρ. Μαρία Τσιάκα για τη διατροφική διαταραχή

Κα Τσιάκα, η διατροφική διαταραχή τελικά είναι νόσος; Τι είδους;

Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι η διατροφική διαταραχή είναι: μια συνεχής δίαιτα, ένα φαινόμενο της εποχής μας, το παθαίνουν τα κορίτσια και οι γυναίκες που θέλουν να μοιάζουν στα μοντέλα, είναι μια αντίδραση της εφηβείας ή ότι η οικογένεια το προκαλεί. Όλες οι παραπάνω αντιλήψεις απαρτίζουν τους πιο κοινούς μύθους γύρω από τις διατροφικές διαταραχές. Στην πραγματικότητα οι διατροφικές διαταραχές είναι πολύ σοβαρές και πολύπλοκες, καθώς είναι αποτέλεσμα γενετικών, βιολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Οι επιδημιολογικές έρευνες αναφέρουν ότι το 7-8 % του γενικού πληθυσμού νοσεί από διατροφικές διαταραχές παγκοσμίως. Οι διατροφικές διαταραχές έχουν τον υψηλότερο δείκτη θνησιμότητας από όλες τις ψυχικές νόσους, ξεπερνώντας την χρήση ουσιών και αλκοόλ, καθώς και να μεγαλύτερα ποσοστά αυτοκτονικότητας. Η αλήθεια είναι, λοιπόν, ότι πρόκειται για μια εγκεφαλικά  προσδιοριζόμενη ψυχική νόσο, καθώς περιοχές του εγκέφαλου πλήττονται σοβαρά με αποτέλεσμα να επηρεάζεται καταλυτικά η συμπεριφορά και η διάθεση των ασθενών.

Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να ιαθεί;

Οι διατροφικές διαταραχές είναι στο μεγαλύτερο ποσοστό τους ιάσιμες. Η ανάρρωση δεν έχει ηλικία! Παρόλο αυτά θα ήθελα να επισημάνω δυο βασικούς παράγοντες που καθορίζουν δραστικά τη διαδικασία της ίασης. Ο πρώτος αφορά στην διάρκεια της ασθένειας, δηλαδή όσο πιο πολλά χρόνια παραμένει ένας ασθενής στη νόσο τόσο μεγαλύτερη αρνητική επίπτωση έχει στην ποιότητα ζωής του, στην σωματική και ψυχική του υγεία. Οι διατροφικές διαταραχές στους ενήλικες έχουν πολύ συχνά παρατεταμένη διάρκεια (7 έτη κατά μέσο όρο για νευρική ανορεξία και 12 έτη για νευρική βουλιμία). Πάνω από το 50 % των ασθενών παραμένει χρόνια στη νόσο με αποτέλεσμα να επηρεάζεται καταλυτικά η δεύτερη και τρίτη δεκαετία της ζωής τους, δηλαδή η πιο δημιουργική και παραγωγική τους φάση. Ο δεύτερος παράγοντας είναι το υποστηρικτικό περιβάλλον, οικογένεια, φίλοι και σύντροφοι. Η εμπλοκή τους στη θεραπεία είναι βασική συνθήκη για ν’ αναρρώσει ένας ασθενής από μια ΔΔ. Η εκπαίδευση του υποστηρικτικού πλαισίου λειτουργεί καταλυτικά στη διαδικασία της ανάρρωσης. Χωρίς την εμπλοκή τους, η ανάρρωση είναι ανέφικτη! Η ευαισθητοποίηση, η αναγνώριση και η θεραπεία είναι τα κλειδιά για τη βελτίωση της ζωής του ασθενούς και της οικογένειάς του. Τα τελευταία χρόνια, οι επιστημονικές έρευνες έχουν φέρει νέες ελπιδοφόρες θεραπευτικές μεθόδους βασισμένες στην νευροβιολογία του εγκέφαλου, με πολύ υψηλά ποσοστά ανάρρωσης.

Θεωρείτε ότι η πανδημία γιγάντωσε τα προβλήματα διατροφικών διαταραχών όπως η βουλιμία και η ψυχογενής ανορεξία στους νέους;

Είναι ευρέως γνωστό πως η πανδημία του COVID‐19 και τα μέτρα που ελήφθησαν επέδρασαν αρνητικά στον νεανικό πληθυσμό. Το μέτρο της κοινωνικής πομόνωσης και απόστασης ενίσχυσε και συντέλεσε στη ραγδαία αύξηση της συμμετοχής των εφήβων σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης όπως Instagram και Tik-Tok. Αυτό είχε ως συνέπεια να αυξηθεί η σωματική έκθεση, οι πρακτικές ακραίου περιορισμού τροφής, έντονης άσκησης και υπερφαγικών επεισοδίων. Επιπλέον οι βιντεοκλήσεις αντικατέστησαν την προσωπική δια ζώσης επαφή και έτσι ο συνεχής και ενδελεχής έλεγχος του προσώπου και του σώματος εντατικοποιήθηκε. Το άγχος, ο φόβος, η ανασφάλεια και η κοινωνική αποστασιοποίηση επηρέασαν καθοριστικά τις διατροφικές συμπεριφορές εφήβων και η αρνητική εικόνα σώματος αυξήθηκε κατακόρυφα! Δυστυχώς, τα νέα δεδομένα μιλούν για μια νέα πανδημία, αυτή των ΔΔ στα παιδιά και τους εφήβους. Υπολογίζεται ότι περίπου 1 στους 3 εφήβους πάσχει από κάποια μορφή διατροφικής διαταραχής.

Εκτός από την πανδημία ποιοι άλλοι παράγοντες μπορεί να ευθύνονται γενικά για την έναρξη των διατροφικών διαταραχών σε παιδιά και εφήβους;

Οι διατροφικές διαταραχές είναι πολυπαραγοντικές και προκαλούνται από αλληλεπίδραση γονίδιων και περιβάλλοντος. Θα ήθελα να αναφέρω τους πιο σημαντικούς για την ενημέρωση του αναγνωστικού κοινού.

Βιολογικοί παράγοντες: Οι τελευταίες έρευνες δείχνουν ότι ο υποσιτισμός πλήττει σοβαρά τον εφηβικό εγκέφαλο που είναι σε ανάπτυξη, με αποτέλεσμα να πυροδοτείται ο φόβος των ασθενών απέναντι στην τροφή και στο σώμα. Αυτό οφείλεται κυρίως (α) σε μια βιολογική αλλαγή του τρόπου που επεξεργάζεται ο εγκέφαλος την διαδικασία της ανταμοιβής αλλά και (β) στην απορρύθμιση των συστημάτων παραγωγής και έκκρισης σεροτονίνης και ντοπαμίνης στον εγκέφαλο. Τα παραπάνω έχουν ως συνέπεια τη μεταβολή της συμπεριφοράς και της διάθεσης του εφήβου, να μεταβάλλεται η συμπεριφορά και η διάθεση του εφήβου, αυξάνοντας κατακόρυφα το άγχος και τα συμπτώματα κατάθλιψης.

Γεννητικοί (γονιδιακοί) παράγοντες: Η γενετική κληρονομικότητα μπορεί να αυξήσει κατά 50-80% τον κίνδυνο ανάπτυξης ΔΔ συμβάλλοντας έτσι στην πυροδότηση των νευροβιολογικων παραγόντων που ευθύνονται για την εμφάνιση της νόσου. Επίσης, έχουν ανακαλυφθεί φαινότυπα που συνδέονται με χαρακτηριστικά της προσωπικότητας τα ποια μεταφέρονται γονιδιακά, αυξάνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου. Αυτά τα χαρακτηριστικά περιλαμβάνουν κυρίως το άγχος, την αποφυγή βλάβης, την τελειομανία και τον ψυχαναγκασμό.

Έντονη δυσαρέσκεια για το σώμα: «Το σώμα μου δεν είναι τέλειο, χρειάζεται να κάνω κάτι για το αλλάξω», «αν ήμουν 50 κιλά θα ήμουνα πιο επιθυμητή και πιο ευτυχισμένη, αν ήμουνα πιο γραμμωμένος και με περισσότερη μυϊκή μάζα θα ήμουνα πιο δημοφιλής». Τέτοιου είδους σκέψεις πυροδοτούνται από τoν συνεχή καταιγισμό των social media για ένα τέλειο, αδύνατο και γραμμωμένο σώμα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να οδηγούνται πολύ συχνά νεαρά κορίτσια και αγόρια στην αναζήτηση γρήγορων και καταστροφικών μεθόδων για την άμεση απώλεια βάρους και κυρίως λίπους (για καλύτερη γράμμωση).

Έντονη ενασχόληση με Instagram: Παρακολουθώντας και παρατηρώντας τους άλλους (δηλ. μέσω μιμητισμού) οι έφηβοι τείνουν να ακολουθούν με ευλάβεια τις συμβουλές που προτείνουν τα social media για τη διατροφή και την άσκηση για το τέλειο και ιδανικό αποτέλεσμα. Να επισημάνω ότι έχει καταδειχθεί από την επιστημονική κοινότητα το θέμα της παράνομης  προώθησης προϊόντων, σκευασμάτων για απώλεια βάρους σε εφήβους.

Το αρνητικό ισοζύγιο ενέργειας μέσω περιορισμού της τροφής: Μια ακραία περιοριστική δίαιτα με άμεσο αποκλεισμό των υδατανθράκων και βασικών πηγών αμύλου και λιπαρών επηρεάζει άμεσα τον εγκέφαλο του νεαρού ατόμου (ο εγκέφαλος των παιδιών και των εφήβων είναι σε εξέλιξη από τα 11 έως τα 25 έτη). Έτσι μπορεί να ξεκινήσουν μια δίαιτα που είτε δεν θα τελειώσει ποτέ, είτε θα καταλήξει σε υπερφαγικά επεισόδια, με έντονη εμμονή γύρω από το σώμα και την τροφή.

Ιστορικό παιδικής παχυσαρκίας και bullying στο σχολείο και από το ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο: Τα παιδιά και οι έφηβοι που έχουν ιστορικό παχυσαρκίας και έχουν βιώσει έντονη κριτική και σχολιασμό για το βάρος και το σώμα τους έχουν συχνά την τάση να αξιολογούν τον εαυτό τους αποκλειστικά και μόνο γύρω από τον άξονα τροφή -βάρος- σώμα.

Αναπτυξιακό τραύμα: Αν ένα παιδί έχει βιώσει σωματική, σεξουαλική ή συναισθηματική βία, οι πιθανότητες να νοσήσει από διατροφική διαταραχή αυξάνονται κατακόρυφα καθώς η διατροφική διαταραχή λειτουργεί ως εξισορροπητικός παράγοντας απέναντι στη διαχείριση του τραύματος και όλων των οδυνηρών συναισθημάτων που προκύπτουν από αυτό.

Πώς μπορεί η οικογένεια να βοηθήσει στη διαχείριση και αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών; Τι θα συμβουλεύατε τους γονείς;

Τις δυο τελευταίες δεκαετίες, η οικογένεια θεωρείται βασικός πυλώνας στην ανάρρωση των ΔΔ. Πλέον, δε, γνωρίζουμε τις αρνητικές συνέπειες που έχει η ΔΔ στη ζωή μιας οικογένειας. Οι γονείς με παιδιά που αντιμετωπίζουν διατροφικές διαταραχες βιώνουν συχνά υψηλό άγχος υπό την απειλή της νόσου, με αποτέλεσμα να επηρεάζονται αρνητικά οι οικογενειακές σχέσεις λόγω της συνεχομένης έντασης κατά τη διάρκεια του γεύματος, το οποίο συχνά μετατρέπεται σε πεδίο μάχης. Πολύ συχνά οι εκβιασμοί που ασκούν οι ασθενείς είτε για την αποφυγή της τροφής είτε για τον έλεγχό της, οδηγούν την οικογένεια στο να ενδίδει σε απειλές υπό τον φόβο της σύγκρουσης ή θέλοντας να διασφαλίσει ότι η ασθενής τελικά θα έχει λιγότερο άγχος και ένταση.

Όσο πιο γρήγορα οι γονείς κινητοποιηθούν για βοήθεια στη διαχείριση της νόσου από εξειδικευμένους και εμπείρους ειδικούς στο οικογενειακό μοντέλο αντιμετώπισης των ΔΔ, τόσο πιο ανίσχυρος γίνεται ο «δαίμονας της ΔΔ» και φτάνουμε κοντά στη πολυπόθητη σωτηρία της ασθενούς. Όλοι μαζί, γονείς και ειδικοί μπορούμε να τα καταφέρουμε καλύτερα, να βοηθήσουμε τα παιδιά που είναι βυθισμένα στην απελπισία, στην εμμονή με τον έλεγχο της τροφής και γενικότερα ολόκληρης της ύπαρξής τους. Που κινδυνεύουν, χωρίς συχνά να το αντιλαμβάνονται, από θάνατο ή στην καλύτερη περίπτωση από μη αναστρέψιμες ασθένειες.

Η άθληση βοηθάει;

Οι τελευταίες έρευνες δείχνουν ότι η δομημένη και ελεγχόμενη φυσική δραστηριότητα σε συνδυασμό με δομημένα γεύματα και με εποπτεία των γονέων βοηθάει στην αποκατάσταση των νευρωνικών δικτύων που έχουν πληγεί από την ΔΔ. Γενικά η υπερβολική άσκηση λειτουργεί ως βασικό σύμπτωμα της ΔΔ και χρήζει προσοχής!

Τα συμπληρώματα διατροφής είναι μέρος της θεραπείας;

Σαφώς τα συμπληρώματα διατροφής είναι αναπόσπαστο μέρος της θεραπείας, καθώς οι ασθενείς έχουν τεράστιες ελλείψεις σε βιταμίνες, οι οποίες δυστυχώς δεν καλύπτονται από τα δομημένα γεύματα.

Ποιος είναι ο κατάλληλος άνθρωπος για να απευθυνθούν οι γονείς, παιδίατρος, παιδοψυχολόγος, διατροφολόγος;

Ο καταλληλότερος ειδικός είναι αυτός που είναι εξειδικευμένος στη νόσο, αλλά η ύπαρξη θεραπευτικής ομάδας που περιλαμβάνει όλες τις παραπάνω ειδικότητες είναι το ιδανικό. Δυστυχώς όμως στην χώρα μας οι εξειδικευμένοι είναι ελάχιστοι, ενώ οι ειδικοί που έχουν κάνει ένα σεμινάριο στις ΔΔ χωρίς να είναι εκπαιδευμένοι σε θεραπευτικά πρωτόκολλα αδυνατούν να παρέχουν αποτελεσματικές παρεμβάσεις λόγω έλλειψης κλινικής εκπαίδευσης.

Είστε πρόεδρος του Ελληνικό Κέντρο Διατροφικών Διαταραχών, που φέτος συμπληρώνει 15 χρόνια στην πρώτη γραμμή της μάχης κατά της νόσου. Ποιοι είναι οι στόχοι σας για την πιο αποτελεσματική διαχείριση της νόσου;

Μετά από 15 χρόνια λειτουργίας, το Ελληνικό Κέντρο Διατροφικών Διαταραχών ανακοινώνει το πλάνο επέκτασης του και σε άλλες περιοχές της επικράτειας. Σε αυτή την προσπάθεια έχουμε τη συνεισφορά εγκρίτων επιστημόνων από το Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ, οι οποίοι είναι βασικοί εκπαιδευτές (δημιουργοί επιστημονικών τεκμηριωμένων θεραπευτικών πρωτοκόλλων) στην μονοετή κλινική εκπαίδευση των υποψηφίων μελών της θεραπευτικής ομάδας του κέντρου μας. Η ανάπτυξη νέων μονάδων θεραπείας είναι επιτακτική ανάγκη καθώς η περιφέρεια παραμένει ακάλυπτη στη μεθοδική και εξειδικευμένη υποστήριξη ασθενών με διατροφικές διαταραχές και των οικογενειών τους. Αρχικά, προβλέπεται η δημιουργία δυο νέων Κέντρων, στο Ηράκλειο Κρήτης το 2024 και στη Θεσσαλονίκη το 2025, καθώς το ποσοστό των αιτημάτων από τις παραπάνω περιοχές είναι πολύ αυξημένο. Ιδίως στην Κρήτη, αφού παιδιά και έφηβοι παρουσιάζουν συμπτώματα διατροφικών διαταραχών σε οξεία φάση, κυρίως ανορεξία. Η παρούσα έκρυθμη συνθήκη μάς οδήγησε, επίσης, στην απόφαση για άμεση στήριξη της περιφέρειας. Ο πρωταρχικός μας στόχος είναι να διοργανώσουμε δράσεις ενημέρωσης σε όλη την χώρα, να ευαισθητοποιήσουμε και να ενδυναμώσουμε τόσο τους ειδικούς, όσο και τις οικογένειες, καθώς μπορεί όλα τα παραπάνω στοιχεία να είναι αποκαρδιωτικά, ωστόσο τα νέα εργαλεία που επιστρατεύει η επιστημονική κοινότητα διεθνώς έρχονται να δώσουν ελπίδα για πλήρη ίαση.

Πρόγραμμα Ενημερωτικής Ημερίδας «Μια νέα πανδημία σε εξέλιξη: Διατροφικές διαταραχές σε παιδιά και εφήβους»

17.00 -17.05: Χαιρετισμός της Δρ. Μαρίας Τσιάκα, Διευθύντρια Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών

17.05.-18.10: «Ποιοι παράγοντες ευθύνονται για την έναρξη αλλά και την πυροδότηση των Διατροφικών Διαταραχών σε παιδιά και εφήβους, τι πρέπει να γνωρίζουν ειδικοί, εκπαιδευτικοί και γονείς;» - Dr. Laura Hill, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ψυχιατρικής στο Ohio State University και Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τμήμα Ψυχιατρικής στο University of California, San Diego.

18.10 -18.45: «Ποιος ο ρόλος της οικογένειας στη διαχείριση και αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών, σε παιδιά και εφήβους» - Δρ. Μαρίας Τσιάκα, Διευθύντρια Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών

18.45-19.15: «Το μονοπάτι της ανάρρωσης, μια δύσβατη διαδρομή με αίσιο τέλος» Μαρτυρίες ασθενών που ανάρρωσαν από διατροφικές διαταραχές.

19.15-19.30: Διάλειμμα

19.30- 20.00: «Εφηβεία και διατροφικές διαταραχές, ο ρόλος των Social Media στην ανάπτυξη και πυροδότηση της νόσου κατά τη διάρκεια της πανδημίας» Κώστας Μπλέτσος, Ψυχολόγος Παιδοψυχιατρικής Μονάδας Σισμανογλείου Νοσοκομείου, συνεργάτης του Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών

20.00-20.20: «Πώς βοήθησα το παιδί μου να νικήσει την νόσο» - Μαρτυρίες γονιών με παιδιά που ανάρρωσαν από διατροφικές διαταραχές.

20.20-20.45: «Η τροφή ως θεραπευτική αγωγή , ποιος ο ρόλος των διαιτολόγων στην θεραπεία των διατροφικών διαταραχών» - Αλεξία Κατσαρού PhD, Διαιτολόγος και Ειρήνη Λυκουρέση MSc Διαιτολόγος, συνεργάτες του Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών.

20.45- 21.00: Ερωτήσεις -Συμπεράσματα -Κλείσιμο

ΙNFO: Παρασκευή 12 Μαΐου στις 17:00, στο αίθριο της Δημοτικής Πινακοθήκης Πειραιά (Παλαιό Ταχυδρομείο, Φίλωνος 29, Πειραιάς). Θα υπάρξουν μαρτυρίες ασθενών και των οικογενειών τους. Είσοδος ελεύθερη.

Συνδιοργάνωση: Ελληνικό Κέντρο Διατροφικών Διαταραχών, Διεύθυνση Παιδείας και Δια Βίου Μάθησης, Διεύθυνση Πολιτισμού του Δήμου Πειραιά, με την αρωγή των εκπαιδευτηρίων «Παιδαγωγική-Birds».