Τραύμα, μετά-τραυματικό στρες, αυτοδιαχείριση και θεραπεία

Τραύμα σημαίνει πληγή στα ελληνικά. Πονάει όταν είναι ανοιχτό. Και μετά από αυτό δεν νιώθουμε το ίδιο ασφαλείς καθώς βλέπουμε τον κόσμο επικίνδυνο, απειλητικό, εχθρικό. 

To τραύμα είναι αποτέλεσμα μιας απειλητικής ή ακραίας εμπειρίας που δεν μπορούσαμε να αποφύγουμε ή να χειριστούμε. Το τραύμα είναι το αποτέλεσμα αυτού που έγινε ή που δεν έγινε, όπως ένα ατύχημα ή η στέρηση φροντίδας και προσοχής σε ένα παιδί. Τραύμα δεν είναι μόνο αυτό που έχει συμβεί, αλλά αυτό που συνέβη μέσα μας εξαιτίας αυτού, αυτό που κρατάμε μέσα μας από την απουσία των άλλων κατά την διάρκεια ενός γεγονότος. 

Το τραύμα έχει να κάνει με αυτό που φοβόμαστε, που ντρεπόμαστε ή που δεν μπορούμε να θυμηθούμε πια. Συχνά, δεν συνειδητοποιούμε καν ότι αυτό που βιώσαμε ήταν τραυματικό πέρα από ανατρεπτικό για την ζωή μας μέχρι να περάσουν εβδομάδες, μήνες ή και χρόνια. Η επίδρασή του μπορεί να είναι αθόρυβη και βαθιά.

Τα συμπτώματα του τραύματος

Το τραύμα αντικατοπτρίζεται στην φυσιολογία μας, στο σώμα μας, στο νευρικό μας σύστημα, στον τρόπο που αναπνέουμε, που στεκόμαστε, που σκεφτόμαστε, που θυμόμαστε. Μπορεί να έχουμε την αίσθηση μιας συνεχής απειλής, περιορισμένη αναπνευστική ικανότητα, και να κάνουμε καταστροφικές επιλογές για να ναρκώσουμε τον πόνο από το τραύμα, για να κάνουμε το ανυπόφορο υποφερτό.

Το τραύμα φέρνει αποσύνδεση από το σώμα μας και από τους άλλους. Αυτή η αποσύνδεση με το σώμα μας ειδικά όταν το τραύμα πήρε μέρος στο σώμα μας, αποτελεί έναν προστατευτικό τρόπο για να αποφύγουμε τον πόνο όταν πονάμε μόνοι μας. Αυτή η αποσύνδεση αποτελεί την σοφία του σώματος να κάνει το αφόρητο, διαχειρίσιμο.

Αυτή η αποσύνδεση από το σώμα μας, μας κάνει να ζούμε στο μυαλό μας, με τις σκέψεις μας. Ταυτόχρονα όμως προκαλεί απώλεια σύνδεσης με εμάς, με τους άλλους, με τις δυνατότητές μας, με την πνευματικότητά μας. Αφαιρεί την αίσθηση του ανήκειν.

Το τραύμα παίρνει την ελευθερία από εμάς, την ελευθερία να σκεφτόμαστε καθαρά. Όσο νιώθουμε τραυματισμένοι, νιώθουμε μόνοι, χωρίς υποστήριξη ή ακόμα και μίσος, από ανθρώπους που μπορεί να αισθάνονται επίσης μόνοι, χωρίς υποστήριξη, μισητοί ή ακόμα και πολύ απασχολημένοι με τη ζωή τους. Αυτό προκαλεί τις περισσότερες φορές κατάθλιψη. Τεράστια ποσότητα ενέργειας ξοδεύεται για να σπρώξει κανείς τα συναισθήματα που γεννιούνται από το τραυματικό γεγονός.

Τραυματικά γεγονότα

Τα τραυματικά γεγονότα μπορεί να είναι συλλογικά ή προσωπικά, μικρά ή μεγάλα όπως ένας πόλεμος, ένα τροχαίο ατύχημα, μια σεξουαλική ή σωματική κακοποίηση, μια παραμέληση, μια μαρτυρία βίας, πτώσεις, ασθένειες, μια δύσκολη γέννα και επεμβατικές ιατρικές διαδικασίες.

Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (PTSD)

Οι περισσότεροι μετά από ένα τραυματικό γεγονός αρχικά αναπτύσσουμε συμπτώματα μετατραυματικού στρες. Και οι περισσότεροι αναρρώνουμε με τον καιρό. Αυτός είναι εν μέρει ο λόγος για τον οποίο η διάρκεια της διαταραχής -τουλάχιστον 1 μήνα - αποτελεί βασικό στοιχείο διάγνωσης.

Για τη διάγνωση της διαταραχής του μετατραυματικού στρες πρέπει να έχει υπάρξει τραυματικό γεγονός και 4 ομάδες συμπτωμάτων. Τα συμπτώματα πρέπει να είναι παρόντα για περισσότερο από ένα μήνα και να προκαλούν κλινικά σημαντική δυσφορία και μείωση της λειτουργικότητας. Τα συμπτώματα δεν πρέπει επίσης να αποδίδονται σε φυσιολογικές επιδράσεις ουσιών ή άλλου θέματος υγείας.

Τα συμπτώματα είναι:

1. Επαναλαμβανόμενες εικόνες, αναδρομές σχετικές με το τραυματικό γεγονός. Μπορεί να ξεκινούν από τις σκέψεις και τα συναισθήματα του ίδιου του ατόμου αλλά και λέξεις, αντικείμενα ή καταστάσεις που θυμίζουν συνέχεια ή συχνά το γεγονός.
2. Συμπτώματα αποφυγής. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την αποφυγή συζήτησης για το τραυματικό γεγονός συμπεριλαμβανομένων και σχετικών με αυτό δραστηριοτήτων, τόπων ή ανθρώπων.
3. Αρνητικές αλλοιώσεις στον τρόπο σκέψης και τη διάθεση. Αρνητική εκτίμηση για τον εαυτό για τους άλλους ή τον κόσμο, ενοχές, φόβο, απελπισία. Απώλεια ενδιαφέροντος για σημαντικές δραστηριότητες ή απομάκρυνση από τους άλλους.
4. Υπερδιέγερση και αντιδραστικότητα. Αυτά τα συμπτώματα μπορεί να κάνουν το άτομο να αισθάνεται άγχος και θυμό, ένταση ή «στα άκρα».

Αν και το 74% των γυναικών και το 81% των ανδρών, θα βιώσει τουλάχιστον ένα τραυματικό γεγονός στη ζωή μας, το 11% των γυναικών και το 6% των ανδρών θα αναπτύξουν διαταραχή μετατραυματικού στρες μετά από τραυματικό γεγονός. Ο τύπος του τραύματος, οι ήδη υπάρχουσες ψυχολογικές διαταραχές, η έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης καθώς και περαιτέρω αγχωτικά γεγονότα αποτελούν σημαντικούς παράγοντες για την διατήρηση της διαταραχής σε χρόνια. 

Σε περίπτωση ανάπτυξης της Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες, η θεραπεία σε εξειδικευμένο ψυχοθεραπευτή για 6-12 εβδομάδες μπορεί να αποβεί καταλυτική, καθώς εστιάζεται στην αλλαγή του τρόπου σκέψης, όπως στην εμμονή της απειλής και τη υπερδιέγερση αλλά και στην κατακερματισμένη φύση της μνήμης του τραύματός της, ώστε να νιώσουμε ασφαλείς. 

Αυτοδιαχείριση

Το χρόνιο άγχος και τα τραύματα έχουν αναγνωριστεί ως παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη και τη διατήρηση των περισσότερων ψυχικών διαταραχών. Ωστόσο, οι περισσότεροι άνθρωποι παραμένουμε υγιείς μετά από έκθεση σε στρεσογόνα ή τραυματικά γεγονότα, λόγω της ανθεκτικότητας, της εγγενής ικανότητας αυτοδιαχείρισης για την επιβίωση μας.

Η ψυχική ανθεκτικότητα μπορεί να οριστεί ευρέως ως η ικανότητα ενός ατόμου να αντιμετωπίζει προσαρμοστικά τα στρεσογόνα και τραυματικά γεγονότα της ζωής. Είναι πολύ προσωπικό το επίπεδο του στρες και το μέγεθος του τραύματος το οποίο μπορεί κανείς να διαχειριστεί και να συνεχίζει να σκέφτεται καθαρά.

Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι πολύπλοκη και πολυδιάστατη και έχει συνδεθεί με πολλούς βιολογικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες. Η γενετική, η επιγενετική και οι αλληλεπιδράσεις γονιδίου-περιβάλλοντος παίζουν ρόλο. Όσο πιο ασφαλείς, αγαπητοί, φροντισμένοι έχουμε νιώσει στην ζωή μας και δη στην παιδική μας ηλικία, τόσο πιο ανθεκτικοί είμαστε και λιγότερο δύσκολα μπορούμε να αυτό-διαχειριστούμε το τραύμα.

Μετατοπίζοντας την προσοχή μας σε οτιδήποτε θετικό κι επιλέγοντας τις ευχάριστες αναμνήσεις από τις επώδυνες ενισχύουμε την ψυχικής μας αντοχή. Τα θετικά συναισθήματα όπως αισιοδοξία, χιούμορ, ευγνωμοσύνη, αλτρουισμός και γνωστική ευελιξία καθώς και η κοινωνική και οικογενειακή υποστήριξη έχουν αναγνωριστεί ως παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά.

Το να έχουμε την αίσθηση ότι ανήκουμε, να ταυτιζόμαστε με άτομα που μοιράζονται κοινές εμπειρίες, με άτομα που βρέθηκαν ή βρίσκονται στην ίδια σελίδα, ειδικά στην περίπτωση συλλογικού τραύματος βοηθάει πολύ να διαχειριστούμε καλύτερα το τραύμα. Οι πληγές πρέπει να γίνονται μάρτυρες για να επουλωθούν, ας μοιραστούμε και η γαλήνη θα ακολουθήσει.

Η ικανότητα ενός ατόμου να διατηρεί αξίες και σκοπούς στη ζωή παρά τα τραύματα της ζωής και η υποστήριξη μέσω της καλλιέργειας της συμπόνοιας, της πίστης, της πνευματικότητας, του διαλογισμού είναι πρόσθετοι παράγοντες που υποστηρίζουν την ψυχικής μας αντοχή και ως αποτέλεσμα την αυτοδιαχείριση του τραύματος.

Ας αναπνεύσουμε βαθιά και αργά νιώθοντας την ανάσα μας.

Μέσω της βαθιάς και αργής αναπνοής, ειδικά στα μέρη του σώματος που περιορίζεται η αναπνοή, μέσω της επαφής με το σώμα και κίνησης επέρχεται η επανασύνδεση με το σώμα, η σταδιακή αλλαγής της στάσης του σώματος και η βελτίωση της διάθεσης μέσω της παραγωγής των ενδορφίνων, των ορμονών που μας κάνουν να νιώθουμε καλύτερα.

Μέσω της αργής αναπνοής, της καθοδηγούμενης χαλάρωσης, της ήπιας κίνησης, μειώνεται και ισορροπεί η υπερδραστηριότητα του συμπαθητικού νευρικού συστήματος και η λειτουργία του άξονα του στρες (υπόφυσης, επινεφριδίων και υποθαλάμου), και ενεργοποιείται το πνευμονογαστρικό νεύρο του παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος με αποτέλεσμα την καλύτερη διάθεση, την χαλάρωση, την αίσθηση της ασφάλειας και του καλύτερου ύπνου.

Ας θυμηθούμε πως είμαστε κάτι περισσότερο από το τραυματικό γεγονός.

Ο τρόπος που μπορεί να νιώθουμε αυτή τη στιγμή δεν καθορίζει αυτό που είμαστε, ούτε αυτό που μπορεί να είμαστε ή να νιώθουμε στο μέλλον.

Μπορούμε να αλλάξουμε οτιδήποτε αντιμετωπίζουμε ή τουλάχιστον μπορούμε να αλλάξουμε τον τρόπο που το βλέπουμε και που νιώθουμε. Δεν μπορούμε να το αλλάξουμε, αν δεν το δούμε, αν δεν το αντικρύσουμε, αν δεν το αντιμετωπίσουμε.

Οι μνήμες είναι απόλυτα υποκειμενικές - αλλάζουν ανάλογα την διάθεση μας - και μπορούμε να τις επιλέγουμε. 

Μα ακόμα κι αν δεν κάνουμε τίποτα από αυτά που μπορούν να μας δώσουν την αίσθηση μιας νέα θετικής εμπειρίας, ασφάλειας, αυτοπεποίθησης, συμπόνιας, σύνδεσης, χαράς, ας κοιτάξουμε τον ουρανό, ας νιώσουμε τον ήλιο και τον αέρα στο πρόσωπο μας κι ας νιώσουμε ευγνωμοσύνη που μπορούμε κάποια στιγμή τουλάχιστον να νιώσουμε καλύτερα.

Γιατί θα νιώσουμε καλύτερα. Τα πάντα ρει.