Γιατί μερικοί άνθρωποι νιώθουν νεότεροι από την ηλικία τους;

Ενώ όλοι μεγαλώνουμε, δεν νιώθουμε με τον ίδιο τρόπο το βάρος της ηλικίας μας. Μια πρόσφατη μελέτη διαπιστώνει ότι η «υποκειμενική ηλικία» μπορεί να αντανακλά το στάδιο της γήρανσης του εγκεφάλου. Αλλά μπορεί και όχι: υπάρχουν άτομα που αρνούνται την ηλικία τους εξαιτίας ενός αμυντικού μηχανισμού.

Χρησιμοποιώντας μαγνητικές τομογραφίες, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι πολλοί ηλικιωμένοι που αισθάνονται νεότεροι από την ηλικία τους παρουσιάζουν λιγότερα σημάδια γήρανσης του εγκεφάλου, σε σύγκριση με εκείνους που αισθάνονται «στην ηλικία τους» ή μεγαλύτεροι από αυτή. Τα αποτελέσματα της έρευνας, που δημοσιεύτηκαν στο «Frontiers in Aging Neuroscience», υποδεικνύουν ότι οι ηλικιωμένοι που αισθάνονται μεγαλύτεροι από την ηλικία τους θα πρέπει να φροντίσουν την υγεία του εγκεφάλου τους: η διανοητική διαύγεια και η διανοητική έκπτωση δεν είναι αναπόδραστη μοίρα.

Τα χρόνια που περνούν επηρεάζουν τον καθένα από μας με διαφορετικό τρόπο. Όπως λέει η Δρ Jeanyung Chey του Εθνικού Πανεπιστημίου της Σεούλ (Ν. Κορέα), «οι καταθλιπτικές καταστάσεις, οι διαφορές της προσωπικότητας και η σωματική υγεία είναι παράγοντες πρόσληψης της υποκειμενικής ηλικίας. Ωστόσο, ο μείζων παράγοντας είναι η ίδια η διαδικασία γήρανσης του εγκεφάλου». Οι άνθρωποι εμφανίζουν συχνά κάποια γνωστική εξασθένηση καθώς γερνούν· είναι σχεδόν αναπόφευκτο: ο εγκέφαλος υφίσταται μια ποικιλία αλλαγών που σχετίζονται με την ηλικία οι οποίες αντανακλούν τη φθίνουσα νευρολογική υγεία, συμπεριλαμβανομένων των μειώσεων στον όγκο της φαιάς ουσίας. Οι τεχνικές που αναπτύχθηκαν πρόσφατα μπορούν να βοηθήσουν τους ερευνητές να εντοπίσουν τα χαρακτηριστικά του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη γήρανση, ώστε να παρέχουν μια εκτιμώμενη ηλικία του εγκεφάλου. Η Chey και οι συνεργάτες της έκαναν μαγνητικές τομογραφίες εγκεφάλου σε 68 υγιείς ανθρώπους από 59-84 ετών και εξέτασαν τους όγκους της φαιάς ουσίας σε διάφορες περιοχές του εγκεφάλου. Οι συμμετέχοντες ολοκλήρωσαν επίσης μια έρευνα η οποία περιελάμβανε ερωτήσεις για το αν ένιωθαν μεγαλύτεροι ή νεότεροι από την ηλικία τους και ερωτήσεις που αξιολογούσαν τις γνωστικές τους ικανότητες και τις αντιλήψεις για τη συνολική τους υγεία.

Οι άνθρωποι που ένιωθαν νεότεροι από την ηλικία τους είχαν περισσότερες πιθανότητες να σημειώσουν υψηλότερη βαθμολογία σε τεστ μνήμης, θεωρούσαν την υγεία τους καλύτερη και είχαν λιγότερα συμπτώματα κατάθλιψης. Αυτοί είχαν αυξημένο όγκο φαιάς ουσίας σε βασικές περιοχές του εγκεφάλου, δηλαδή παρουσίαζαν δομικά χαρακτηριστικά νεότερου εγκεφάλου. Όπως ξέρουμε, η απώλεια της φαιάς ουσίας δυσχεραίνει τις γνωστικές διεργασίες πράγμα που επηρεάζει την αντίληψη του ατόμου για την ηλικία του· ωστόσο οι παράγοντες που εμποδίζουν τη μεγάλη απώλεια φαιάς ουσίας —άρα και τη γεροντική άνοια— είναι αρκετά περίπλοκοι και περιλαμβάνουν όλο το ιστορικό της ζωής: για παράδειγμα, η εγκυμοσύνη, η μεγάλη διάρκεια αναπαραγωγικής φάσης —η εμμηνόπαυση σε μεγαλύτερη ηλικία— συνδέονται με χαμηλότερο κίνδυνο άνοιας στις γυναίκες, ενώ, αντιστρόφως, η υστερεκτομή και η μικρότερη ηλικία πρώτης γέννας ευνοούν την εγκεφαλική γήρανση. Επίσης, το DNA ατόμων που έχουν βιώσει κακοποίηση ή κατάθλιψη ως παιδιά γερνά γρηγορότερα από εκείνο των «καλοζωισμένων» ατόμων.

Οι άνθρωποι που αισθάνονται νεότεροι έχουν συχνότερα το αίσθημα της ευεξίας, καλύτερη γνωστική λειτουργία, λιγότερες φλεγμονές, χαμηλότερο κίνδυνο νοσηλείας και ζουν περισσότερο από τους συνομηλίκους τους που αισθάνονται γηραιότεροι. Σε τέτοιες περιπτώσεις, αντί το γήρας να είναι ναυάγιο, η ζωή βελτιώνεται με την ηλικία. Αν και αυτή η διανοητική διαφορά ηλικίας συχνά ρομαντικοποιείται με διάφορα κλισέ —«είσαι όσο μεγάλος αισθάνεσαι»— είναι αμφίβολο ότι το αίσθημα της νεανικότητας παίζει ρόλο στην παράτασή της.

Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο «Psychonomic Bulletin & Review» δείχνει ότι το 70% των ενηλίκων αισθάνονται νεότεροι από την πραγματική τους ηλικία. Πριν από τα είκοσι πέντε, πολλοί άνθρωποι αισθάνονται μεγαλύτεροι από ό,τι είναι· μετά τα είκοσι πέντε, συμβαίνει το αντίστροφο και οι άνθρωποι αρχίζουν να νιώθουν νεότεροι από την ηλικία τους, ιδιαίτερα αφού κλείσουν τα σαράντα. Ίσως αυτό οφείλεται σε μια αμυντική νοοτροπία άρνησης ηλικίας και στο στίγμα που υπάρχει εναντίον των ηλικιωμένων. Αλλά ίσως οφείλεται και στο ότι όταν είμαστε παιδιά περιμένουμε να μεγαλώσουμε και να γίνουμε σοφοί. Με το πέρασμα του χρόνου, διαπιστώνουμε όμως ότι η σοφία μάς διαφεύγει, ότι παραμένουμε επιρρεπείς σε λάθη και κακές εκτιμήσεις. Δεν υπάρχει μαγική εποχή για τη φώτιση και σίγουρα δεν εξελισσόμαστε όλοι σε ώριμα και συνετά άτομα: η ενηλικίωση φαίνεται συχνά απογοητευτική. Εξάλλου, το 60% των ενηλίκων έχουν μια χρόνια ασθένεια, ένα «κουσούρι», που επηρεάζει την καθημερινή τους ζωή κι αυτό συμβάλλει στην άρνηση της ηλικίας: πολλοί άνθρωποι νιώθουν «νέοι» επειδή νιώθουν ανώριμοι και επειδή πιστεύουν ότι ο χρόνος θα βελτιώσει τις ικανότητές τους. Με λίγα λόγια, ένας παράγοντας άρνησης της ηλικίας είναι η υπερεκτιμημένη ενηλικίωση, όχι η υπερεκτιμημένη νεανική ηλικία.