Κάπνισμα, γήρανση και το δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής

Εδώ που τα λέμε, το κάπνισμα είναι ένας τρόπος να μη γεράσουμε ποτέ. Όλες οι στατιστικές συμφωνούν: οι περισσότεροι καπνιστές πεθαίνουν προτού φτάσουν στο γήρας. Το προσδόκιμο επιβίωσής τους είναι τουλάχιστον 10 χρόνια λιγότερο από εκείνο των μη καπνιστών. Διπλό το κέρδος λοιπόν: Απόλαυση στη γεύση και την μυρωδιά και σιγουριά ότι θα σας θυμούνται οι δικοί σας στο άνθος της νιότης σας. Βέβαια καμία μέθοδος δεν είναι αλάνθαστη, εξ ου και το γνωστό επιχείρημα «εμένα ο παππούς μου κάπνιζε σαν φουγάρο και απόθανε στα 89», κάτι που όντως μπορεί να συμβεί όπως συμβαίνει και το εξής: «έπεσε από το μπαλκόνι του δευτέρου ορόφου και ούτε γρατσουνιά, βρε παιδί μου… άγγελο είχε». Αυτό το τελευταίο βέβαια δεν πείθει κανέναν να πηδάει κάθε πρωί από το μπαλκόνι: ο κόσμος προτιμάει να παίρνει τις σκάλες ή το ασανσέρ. Αλλά με το τσιγάρο τα πράγματα διαφέρουν διότι μπαίνει στη μέση η απόλαυση στη γεύση και στη μυρωδιά... Αν και, για να είμαστε ακριβείς, καθώς ο καπνιστής χάνει σιγά-σιγά τη γεύση και την όσφρηση (αποδεδειγμένες επιπτώσεις του καπνίσματος) είναι ο μόνος που δεν αντιλαμβάνεται την τόσο ιδιαίτερη μυρωδιά που αναδίδει όταν στις 8 το πρωί μπαίνει στο μετρό μετά τα δύο πρωινά τσιγάρα. 

Οι καπνιστές καταφεύγουν σε πολλά σωστά επιχειρήματα όπως π.χ. «έτσι κι αλλιώς το άγχος μάς σκοτώνει, όχι το τσιγάρο» — πράγματι, το άγχος σκοτώνει. Είναι επίσης αλήθεια ότι ο καπνιστής όταν έχει τα νεύρα του και το πακέτο είναι άδειο, αλίμονο στην/στον σύζυγό ή όποιον άλλον βρίσκεται δίπλα του, ιδιαίτερα αν το περίπτερο της γειτονιάς είναι κλειστό. Αυτό στη φαρμακολογία και στην καθημερινή ζωή ονομάζεται εθισμός και εξάρτηση· στην περίπτωση του καπνίσματος, το σενάριο είναι παρόμοιο με εκείνο που αφορά τους χρήστες άλλων ναρκωτικών. Η μοναδική διαφορά είναι ότι για καθαρά οικονομικούς λόγους τα κράτη δεν απαγορεύουν το ναρκωτικό «καπνός».

Αλλά ας επιστρέψουμε στο επιχείρημα «έτσι κι αλλιώς το άγχος μάς σκοτώνει, όχι το τσιγάρο».

Οι στατιστικές που έχουν δείξει παντού στον κόσμο ότι:

• Οι άνδρες που καπνίζουν αυξάνουν τον κίνδυνο θανάτου από βρογχίτιδα και εμφύσημα κατά 17 φορές, από καρκίνο της τραχείας, του πνεύμονα και του βρόγχου κατά 23 φορές και τον κίνδυνο θανάτου από στεφανιαία νόσο στους μεσήλικες κατά 4 φορές.
• Οι γυναίκες που καπνίζουν αυξάνουν τον κίνδυνο θανάτου από βρογχίτιδα και εμφύσημα κατά 12 φορές, από καρκίνο της τραχείας, του πνεύμονα και του βρόγχου κατά 12 φορές και τον κίνδυνο θανάτου από στεφανιαία νόσο κατά 5 φορές.

Οι απλοί αριθμοί δεν αποδεικνύουν την ενοχή του τσιγάρου αλλά υπογραμμίζουν το ότι οι καπνιστές είναι πιο αγχωμένοι κι αυτό πράγματι τους σκοτώνει. Το ψεγάδι αυτής της επιχειρηματολογίας είναι ότι δεν μπορεί να εξηγήσει το απόλυτα επιβεβαιωμένο γεγονός ότι από τις ίδιες αυτές παθήσεις πεθαίνουν και οι παθητικοί καπνιστές —ας πούμε όσοι μοιράζονται το ίδιο γραφείο η δωμάτιο με έναν καπνιστή— και το ότι αν κάποιος κόψει το τσιγάρο σε σχετικά νεαρή ηλικία, μειώνει την πιθανότητα θανάτου από ασθένειες που σχετίζονται με το κάπνισμα κατά 90%.

Σίγουρα, η πλειονότητα των καλοπροαίρετων καπνιστών παραδέχεται ότι το τσιγάρο είναι βλαβερό για την υγεία αλλά διεκδικεί το δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής: «Δικιά μου είναι η ζωή, ό,τι θέλω την κάνω». Σωστό. Μάλιστα πρέπει να παραδεχτούμε κι εμείς από την πλευρά μας ότι οι καπνιστές έχουν φιλανθρωπικές τάσεις αφού βοηθάνε οικονομικά πολλές κατηγορίες συνανθρώπων τους: τους περιπτερούχους, τους καπνοπαραγωγούς και τους καπνοβιομηχάνους, τους καρδιολόγους και πνευμονολόγους και άλλους ιατρούς. Δουλίτσα να υπάρχει. Προπάντων, βοηθάνε την οικονομία της χώρας που εισπράττει άφθονο χρήμα από τους δασμούς των πωλήσεων των σιγαρέτων. Από την άλλη πλευρά, οι καπνιστές επιβαρύνουν το σύστημα υγείας με όλες αυτές τις ασθένειές τους αλλά ας τους το συγχωρήσουμε, η προσφορά τους στην οικονομία και στην κοινωνία είναι γενικά θετική. Βέβαια το κίνητρο αυτής της κατηγορίας των καπνιστών δεν είναι μόνον η συνεισφορά τους στο κοινωνικό σύνολο, αλλά και η προσωπική απόλαυση — απόλυτα θεμιτό κι αυτό: «δεν θέλω να ζήσω αιώνια. Ας ζήσω λιγότερο αλλά να απολαύσω τις λίγες χαρές της ζωής, μία από τις οποίες είναι για μένα το τσιγάρο». Το μόνο πρόβλημα που βλέπω είναι ότι αν στις απολαύσεις συμπεριλαμβάνονται και κάποια αλλά πράγματα πέρα από το τσιγάρο π.χ. το περπάτημα, τα σπορ, το σεξ, το καλό φαγητό, οι κοινωνικές δραστηριότητες κλπ., τότε η υπόθεση περιπλέκεται.

Ας αναφέρουμε μερικά παραδείγματα:

Α. Σεξ

Στυτική δυσλειτουργία: οι άνδρες που καπνίζουν πάνω από 20 τσιγάρα την ημέρα έχουν 60% υψηλότερο κίνδυνο στυτικής δυσλειτουργίας από τους μη καπνιστές. Ο μηχανισμός είναι απόλυτα γνωστός. Πολλές από τις ουσίες που περιέχει το τσιγάρο καταστρέφουν τα αγγεία που είναι ζωτικής σημασίας στη διαδικασία της στύσης (και δυστυχώς το Viagra δεν κάνει τίποτα αν τα αγγεία έχουν υποστεί σοβαρές βλάβες). Ευτυχώς, αν το κάπνισμα διακοπεί εγκαίρως, η στυτική λειτουργία μπορεί να βελτιωθεί, εν μέρει, σε ένα χρόνο μετά τη διακοπή.

Libido: H νικοτίνη μπορεί να μειώσει σημαντικά την libido και στα δύο φύλα. Μια τυχαιοποιημένη μελέτη έδειξε ότι οι γυναίκες που είχαν 6 mg νικοτίνης 40 λεπτά προτού δουν μια ερωτική ταινία παρουσίασαν 30% μείωση στη φυσιολογική σεξουαλική διέγερση συγκριτικά με τις γυναίκες χωρίς νικοτίνη. Το κάπνισμα είναι επιβλαβές για τις σεξουαλικές ορμόνες (ανδρογόνα και οιστρογόνα), οι οποίες επίσης έχουν ως αποτέλεσμα την άμβλυνση της σεξουαλικής απόκρισης και, για τις γυναίκες, τη μείωση της κολπικής λίπανσης. Τέλος, η μειωμένη ροή αίματος στα γεννητικά όργανα που προκαλείται από κατεστραμμένα αιμοφόρα αγγεία μπορεί να μειώσει την ευαισθησία τους και να βλάψει περαιτέρω τη σεξουαλική απόκριση. (Μερικοί καπνιστές αποφεύγουν να αγοράζουν τις μάρκες που γράφουν πάνω στο πακέτο. «Προσοχή, προκαλεί σεξουαλική ανικανότητα».)

Β. Περπάτημα και άλλες σωματικές δραστηριότητες

Νομίζω ότι όλοι γνωρίζουμε ότι γι’ αυτές τις δραστηριότητες έχουμε ανάγκη από την καλή λειτουργικότητα της καρδιάς, των πνευμόνων και των μυών, των κάτω άκρων κυρίως. Το κάπνισμα είναι η πρώτη αιτία αγγειακής νόσου των κάτω άκρων με αποτέλεσμα τη δυσκολία ή και την αδυναμία βάδισης στις μέτριες μορφές (συχνό στους καπνιστές) και βέβαια ακρωτηριασμού στις βαριές μορφές (αυτό συμβαίνει σπανιότερα). Οι πνεύμονες ενός ατόμου με πάνω από 20ετή θητεία στο κάπνισμα έχουν στην καλύτερη περίπτωση μετρίου βαθμού χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια και εμφύσημα (φούσκωμα στο περπάτημα και βήχα με απόχρεμψη αρκετές φορές τον χρόνο) και στην χειρότερη, βαριά χρόνια αναπνευστική ανεπάρκεια (όπου χρειάζεται κανείς εκείνο το μηχάνημα με την μπουκάλα οξυγόνου και τη μάσκα που το σέρνουμε όταν μετακινούμαστε).  Όσο για την καρδιά με τα εμφράγματά της είναι αλήθεια ότι η ιατρική επιστήμη έχει κάνει μεγάλη πρόοδο τα τελευταία 30 χρόνια και έτσι σπάνια πεθαίνει κανείς αμέσως μετά το έμφραγμα. Συνήθως, ο εμφραγματίας ζει αρκετά χρόνια με κάμποσα επιπλέον φάρμακα κάθε μέρα και με κάποια καρδιακή ανεπάρκεια που απαιτεί κι άλλα φάρμακα τα οποία του δίνουν την δυνατότητα να διατηρήσει ίσως και πάνω από 50% της καρδιακής του λειτουργίας. 

Γ. Μνήμη

Οι βλάβες στα αγγεία του εγκεφάλου που προκαλούνται από το κάπνισμα, εκτός των εγκεφαλικών επεισοδίων που είναι η πιο βαριά οξεία επιπλοκή, προκαλούν πολλαπλές μικρές βλάβες που αρχικά περνούν απαρατήρητες και μετά από κάποια ηλικία (συνήθως μετά τα 75) προκαλούν νοητική έκπτωση (συχνότατο), αγγειακή άνοια (αρκετά συχνά) αλλά και νόσο Αλτχάιμερ (επίσης αρκετά συχνά). Tο καλό νέο για τους μανιακούς καπνιστές είναι ότι οι περισσότεροι αποβιώνουν πριν από τα 75 και ως εκ τούτου αποφεύγουν αυτά τα προβλήματα.

Δ. Εξωτερική εμφάνιση: δέρμα και δόντια

Οι 50άρηδες καπνιστές έχουν κατά μέσο όρο όσες ρυτίδες έχουν οι μη καπνιστές που είναι 60 ετών και άνω. Η αιτία της πρόωρης γήρανσης του δέρματος έχει σχέση με το κολλαγόνο, την πρωτεΐνη του δέρματος που είναι υπεύθυνη για την ελαστικότητά του. Το κάπνισμα οδηγεί σε αυξημένη παραγωγή ενός ενζύμου που διασπά και καταστρέφει το κολλαγόνο· έτσι, μειώνει την ελαστικότητα του δέρματός και το κάνει να φαίνεται πιο γερασμένο, χαλαρό και ρυτιδωμένο. Οι καπνιστές έχουν χαρακτηριστικά μοτίβα ρυτίδων του δέρματος, συμπεριλαμβανομένων των γραμμών γύρω από το στόμα και των «ποδιών της χήνας» γύρω από τα μάτια. Με άλλα λόγια, στην πραγματικότητα ο καπνιστής και η καπνίστρια δείχνουν πολύ πιο ηλικιωμένοι από ότι αναγράφει η αστυνομική τους ταυτότητα. Τέλος, το κάπνισμα εκθέτει τα δόντια τόσο στον καπνό όσο και στη νικοτίνη, με αποτέλεσμα, μαζί με τη δύσοσμη αναπνοή, να εμφανίζονται λεκέδες και κιτρινίλα.

Σταματώ εδώ το κουραστικό αντικαπνιστικό κήρυγμα και τη λίστα των επιπτώσεων του καπνίσματος. Ας αφήσουμε ήσυχους τους καπνιστές που τόσο ταλαιπωρούμε με όλα τούτα. Ας αναλογιστούμε όλα όσα έχασαν τις τελευταίες τρεις δεκαετίες: θεαματικές διαφημίσεις με αρρενωπούς καβαλάρηδες και σικ κυρίες που γοήτευαν τους πάντες ξεφυσώντας τον καπνό τους, εκείνο το μοναδικό κόκκινο κουτί της μάρκας τσιγάρων «Santé» με τη μοιραία ξανθιά επάνω (το να ονομάζεται μια μάρκα τσιγάρων «Υγεία» μόνο στην Ελλάδα θα μπορούσε να συμβεί), τη δυνατότητα να διώχνει κανείς το άγχος του καπνίζοντας παντού και πάντα, μέσα στα τρένα και λεωφορεία, στα μαγαζιά, στις δημόσιες υπηρεσίες, ακόμα και στα νοσοκομεία. Δυστυχώς, όλα αυτά χάθηκαν, μπήκαμε και εμείς οι Έλληνες στο λούκι· ακόμα και το τελευταίο «φρούριο της ελληνικής αντίστασης», τα νυχτερινά κέντρα, έπεσε. Βρέθηκα προχθές στην Ιερά Οδό σε μια πολύ ωραία μουσική παράσταση, και για πρώτη φορά έτριβα τα μάτια μου όχι λόγω κάπνας αλλά λόγω της έλλειψής της. Ωστόσο, οι τελευταίες στατιστικές δείχνουν ότι τα ποσοστά καπνιστών ανεβαίνουν και πάλι, ιδίως στους νέους. Ίσως πρόκειται για αντίδραση στις απαγορεύσεις· για «cool» συμπεριφορά. Οι καπνοβιομήχανοι μπορούν λοιπόν να συνεχίσουν να κοιμούνται ήσυχοι. Οι λογιστές του κράτους επίσης. Μ’ εμάς τους υπολοίπους δεν ξέρω τι θα γίνει.