Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS: Οι μύθοι ακόμη μας κυνηγούν

Η 1η Δεκεμβρίου καθιερώθηκε ως Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS το 1988, με απόφαση της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (ΠΟΥ) και στη συνέχεια της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ.

Το AIDS είναι μία από τις φονικότερες επιδημίες στην παγκόσμια ιστορία. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΠΟΥ, από το 1981 που παρατηρήθηκε κλινικά στις ΗΠΑ, περί τα 75 εκατ. άνθρωποι έχουν προσβληθεί από το ιό HIV και πάνω από 32 εκατ. άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους μέχρι σήμερα. 

Σε μια έκθεση, ο ΟΗΕ αναφέρει πως η παγκόσμια απάντηση στο HIV/AIDS βρίσκεται σε «επισφαλές σημείο», προσθέτοντας πως, ενώ τα ποσοστά θεραπείας αυξάνονται και ο αριθμός των θανάτων μειώνεται, «η επιτυχία στο να σώζουμε ζωές δεν συνδυάσθηκε με ίση επιτυχία στη μείωση των νέων μολύνσεων από τον HIV».

Ο HIV και το AIDS στην Ελλάδα - Αυξάνονται τα κρούσματα

Η πρώτη διάγνωση HIV στη χώρα μας καταγράφηκε το 1981. Την επόμενη χρονιά υπήρξαν δύο διαγνώσεις, το 1983 ήταν 14, το 1985 έφτασαν στις 70 και το 1986 στις 106. Ο συνολικός αριθμός των HIV διαγνώσεων (συμπεριλαμβανομένων των περιπτώσεων AIDS) στην Ελλάδα ως τις 31/12/2020 ήταν 18.710, εκ των οποίων το 82,5% άνδρες και το 17,3% γυναίκες (για 41 άτομα το φύλο δεν δηλώθηκε). Το 74,6% αφορούσε σε άτομα ελληνικής εθνικότητας.

Τους πρώτους δέκα μήνες του 2022 τα περισσότερα περιστατικά που διαγνώστηκαν και δηλώθηκαν στον ΕΟΔΥ αφορούσαν σε άτομα που μολύνθηκαν μέσω της απροφύλακτης σεξουαλικής επαφής, κυρίως μεταξύ ανδρών. Ειδικότερα:

• 202 (46,98%) νέες HIV διαγνώσεις αφορούν σε άνδρες που είχαν απροφύλακτες σεξουαλικές επαφές με άνδρες (ΑΣΑ)
• οι 94 (21,80%) αφορούν σε άτομα που μολύνθηκαν μέσω της απροφύλακτης ετεροφυλοφιλικής σεξουαλικής επαφής.
• Η ενέσιμη κοινή χρήση ενδοφλέβιων εξαρτησιογόνων ουσιών (ΧΕΝ) δηλώθηκε ως πιθανός τρόπος μόλυνσης για 52 (12.09%) νέα περιστατικά.
• 5 περιστατικά κάθετης μετάδοσης του ιού.

Πριν από λίγες μέρες εκφράστηκε η ανησυχία για το ενδεχόμενο να υπάρξουν καταγραφές αυξημένων νέων κρουσμάτων της λοίμωξης HIV/AIDS στα αμέσως προσεχή έτη, και ιδιαιτέρως σε μετανάστες, χρήστες ενεσίμων Ναρκωτικών (ΧΕΝ), ετεροφυλόφιλους άνδρες και σε γυναίκες, εξαιτίας της μεγάλης αναστάτωσης και των σχετικών ανατροπών, τις οποίες προκάλεσε η πανδημία κορωνοϊού στη λειτουργία των μονάδων ειδικών λοιμώξεων (ΜΕΛ) των νοσοκομείων του ΕΣΥ στην Ελλάδα.

Αυτό ανέφεραν μεταξύ άλλων την Τρίτη (22/11) σε συνέντευξη Τύπου, ο πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης και Αντιμετώπισης του AIDS (ΕΕΜΑΑ), Γιώργος Λαζανάς, ο καθηγητής Παθολογίας Λοιμώξεων της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών και μέλος των Δ.Σ. της Ελληνικής Εταιρείας Λοιμώξεων (ΕΕΛ) και του Εθνικού Οργανισμού Δημοσίας Υγείας (ΕΟΔΥ), Χαράλαμπος Γώγος, καθώς και η καθηγήτρια Βιοστατιστικής και Επιδημιολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώτα Τουλούμη, με αφορμή την πραγματοποίηση του 34ου Πανελληνίου Συνεδρίου AIDS, το οποίο πραγματοποιήθηκε στις 25 - 27 Νοεμβρίου, στην Αθήνα.

ΗΙV: Πως μεταδίδεται το AIDS - Μύθοι και πραγματικότητα

Ο HIV (Human Immunodeficiency Virus – Ιός Ανοσοανεπάρκειας του Ανθρώπου) είναι ο ιός που προκαλεί το Σύνδρομο της Επίκτητης Ανοσολογικής Ανεπάρκειας (Acquired Immune Deficiency Syndrome – AIDS). Δρα καταστρέφοντας κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, τα CD4+ T λεμφοκύτταρα, τα οποία διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην προστασία του οργανισμού από λοιμώξεις και άλλα νοσήματα. Μπορεί να μεταδοθεί μέσω:

1. Της χωρίς προφυλακτικό σεξουαλικής επαφής (πρωκτική, κολπική, στοματική),
2. μέσω της από κοινού χρήσης αιχμηρών αντικειμένων (ξυραφάκια, βελόνες, σύριγγες) με HIV οροθετικό άτομο,
3. από μία HIV οροθετική μητέρα στο νεογνό κατά τη διάρκεια της κύησης, του τοκετού και του θηλασμού.

Ο ιός δεν μεταδίδεται μέσω της καθημερινής κοινωνικής επαφής (χειραψία, αγκαλιά, φιλί στο μάγουλο), των κουνουπιών ή άλλων εντόμων, της από κοινού χρήσης οικιακών σκευών, του σάλιου, των δακρύων, του ιδρώτα, του αέρα ή του νερού.

Ο όρος AIDS αναφέρεται στο τελευταίο στάδιο της HIV λοίμωξης, κατά το οποίο το ανοσοποιητικό σύστημα έχει αποδυναμωθεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε το HIV οροθετικό άτομο είναι επιρρεπές σε διάφορα νοσήματα και συγκεκριμένους τύπους καρκίνου.

Ο χρόνος μεταξύ μόλυνσης από τον ιό και εκδήλωσης του AIDS ποικίλει από άτομο σε άτομο, ενώ η έγκαιρη χορήγηση συνδυασμού αντιρετροϊκών φαρμάκων υψηλής δραστικότητας (Highly Active Antiretroviral Therapy – HAART), επιβραδύνει σημαντικά την εξέλιξη του νοσήματος και μειώνει σε μεγάλο βαθμό τη θνητότητα. Σήμερα, η HIV λοίμωξη θεωρείται χρόνια νόσος, υπό την προϋπόθεση ότι ο/η ασθενής λαμβάνει συστηματικά τη θεραπεία του.

Έως τώρα δεν έχει βρεθεί αποτελεσματικό προφυλακτικό εμβόλιο έναντι του HIV. Ωστόσο, επειδή η HAART μειώνει τη συγκέντρωση του ιού στα μολυσματικά βιολογικά υγρά και συνεπώς ελαττώνει την πιθανότητα μετάδοσής του, δίνεται πλέον μεγάλη σημασία στον ρόλο που διαδραματίζει η χορήγηση της αντιρετροϊκής θεραπείας στον τομέα της πρόληψης.

Hμερομηνίες - σταθμοί στην ιστορία του AIDS

Τον Ιούνιο του 1981, πριν 40 χρόνια, εντοπίστηκαν στις ΗΠΑ τα πρώτα κρούσματα του AIDS, μιας άγνωστης μέχρι τότε ασθένειας. Ακολουθούν οι βασικές ημερομηνίες της επιδημίας του AIDS, από την εμφάνισή του ως τις ελπίδες για την εξάλειψή του.

• 1981: Πρώτος συναγερμός
   
  Στις 5 Ιουνίου 1981 τα αμερικανικά Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών (CDC) ανακοίνωσαν τον εντοπισμό μιας σπάνιας πνευμονίας σε ομοφυλόφιλους στην Καλιφόρνια. Αυτά ήταν τα πρώτα κρούσματα του AIDS. Τότε οι επιστήμονες αγνοούσαν εντελώς την ασθένεια αυτή, η οποία δεν είχε ακόμη όνομα. Οι υγειονομικές αρχές ανέφεραν την εμφάνιση «σπάνιων μολύνσεων» σε χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών (στα τέλη του 1981), σε αιμοφιλικούς που έκαναν μεταγγίσεις αίματος (στα μέσα του 1982) και σε Αϊτινούς που ζούσαν στις ΗΠΑ (στα μέσα του 1982). Ο όρος AIDS (σύνδρομο επίκτητης ανοσολογικής ανεπάρκειας) εμφανίστηκε το 1982.

• 1983: Ανακάλυψη του ιού

Τον Ιανουάριο του 1983 οι ερευνητές Φρανσουάζ Μπαρέ- Σινουσί και Ζαν- Κλοντ Σερμάν, μέλη της ομάδας του Λικ Μοντανιέ στο ινστιτούτο Παστέρ στο Παρίσι, ανακάλυψαν έναν νέο ιό τον οποίο ονόμασαν LAV, ο όποιος «ενδέχεται να συνδέεται με το AIDS». Στις 23 Απριλίου 1984 ο Αμερικανός ειδικός στους ρετροϊούς Ρόμπερτ Γκάλο ανακοίνωσε ότι βρήκε «την πιθανή» αιτία του AIDS, έναν ρετροϊό που ονόμασε HTLV-III.Οι δύο ιοί αποδείχθηκε ότι ήταν οι ίδιοι και το 1986 ονομάστηκαν HIV (ιός ανοσοεπάρκειας του ανθρώπου).

• 1987: Πρώτη θεραπεία

Τον Μάρτιο του 1987 η πρώτη αντιρετροϊκή θεραπεία AZT εγκρίθηκε στις ΗΠΑ. Ήταν πολύ ακριβή και με σοβαρές παρενέργειες. Στις 31 Μαρτίου υπεγράφη συμφωνία μεταξύ της Γαλλίας και των ΗΠΑ για να τερματιστεί η διαμάχη για την πατέντα της ανακάλυψης του HIV. Το 2008 η Μπαρέ- Σινουσί και ο Μοντανιέ τιμήθηκαν με το Νόμπελ Ιατρικής για την ανακάλυψή τους. Ο Αμερικανός ηθοποιός Ροκ Χάντσον είναι το πρώτο διάσημο θύμα του AIDS τον Οκτώβριο του 1985. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 πολλά αστέρια πεθαίνουν λόγω της ασθένειας: ο Φρέντι Μέρκιουρι τον Νοέμβριο του 1991 και ο Ρούντολφ Νουρέγιεφ τον Ιανουάριο του 1993. Το 1994 το AIDS ήταν η πρώτη αιτία θανάτου για τους Αμερικανούς ηλικίας 25 με 44 ετών.

• 1991: Ο «Μάτζικ» ανακοινώνει ότι είναι φορέας του AIDS

Στις 7 Νοεμβρίου 1991 ο θρύλος των Λος Άντζελες Λέικερς ο Έρβιν Μάτζικ Τζόνσον «παγώνει» την μπασκετική υφήλιο, ανακοινώνοντας ότι αποσύρεται από την ενεργό δράση, καθώς βρέθηκε θετικός στον ιό HIV, που προκαλεί το AIDS.

• 1995-1996: Συνδυασμένες θεραπείες

Τα χρόνια αυτά άρχισαν να χρησιμοποιούνται δύο νέου τύπου φάρμακα, αλλάζοντας την πορεία της νόσου: οι αναστολείς πρωτεάσης και οι μη νουκλεοσιδικοί αναστολείς της ανάστροφης μεταγραφάσης. Αυτή ήταν η αρχή της χρήσης διάφορων αντιρετροϊκών φαρμάκων τα οποία αποδείχθηκαν πολύ αποτελεσματικά στην καταπολέμηση του ιού. Το 1996 στις ΗΠΑ για πρώτη φορά μειώνεται ο αριθμός των νεκρών από AIDS.

• 1999: 50 εκατομμύρια

Έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) UNAIDS (η υπηρεσία του ΟΗΕ για το AIDS) που δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο του 1999 εκτίμησε σε 50 εκατομμύρια τους ανθρώπους που είχαν προσβληθεί από τον ιό HIV από την αρχή της πανδημίας, από τους οποίους 16 εκατομμύρια πέθαναν. Η Αφρική ήταν η ήπειρος που είχε πληγεί περισσότερο, με 12,2 εκατομμύρια οροθετικούς.

• 2001: Γενόσημα
   
  Μετά τη συμφωνία που υπέγραψε το 2000 η UNAIDS με πέντε μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες για τη διανομή φθηνών φαρμάκων στις φτωχές χώρες, στις 13 Νοεμβρίου 2001 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ) υπέγραψε συμφωνία με την οποία επετράπη στις αναπτυσσόμενες χώρες να παράγουν γενόσημα.

• 2012: Πρώτη προληπτική θεραπεία

Στις 16 Ιουλίου 2012 εγκρίθηκε στις ΗΠΑ η πρώτη προληπτική θεραπεία με το αντιρετροϊκό κοκτέιλ Truvada. Έκτοτε, αυτού του είδους η θεραπεία αποδεικνύεται αποτελεσματική και έχει επιτρέψει σε άτομα υψηλού κινδύνου να προστατευθούν λαμβάνοντάς το προληπτικά.

• 2017: το 50% των ασθενών λαμβάνουν θεραπεία

Το 2017 για πρώτη φορά περισσότεροι από τους μισούς φορείς του HIV λαμβάνουν αντιρετροϊκή θεραπεία. Σήμερα το ποσοστό αυτό πλησιάζει τα τρία τέταρτα: 27,5 εκατομμύρια άνθρωποι λαμβάνουν θεραπεία σε σύνολο 37,7 εκατομμυρίων φορέων, σύμφωνα με τη UNAIDS.

• 2020-2021: οι επιπτώσεις της covid-19

Η πανδημία της covid-19 έθεσε σε κίνδυνο τον στόχο της UNAIDS: «να τερματιστεί το AIDS ως απειλή για τη δημόσια υγεία ως το 2030». Η επιδημία εγείρει εξάλλου εμπόδια στην πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας, στα διαγνωστικά τεστ και τη θεραπεία, γεγονός που καθυστερεί την εξάλειψη του AIDS, από το οποίο τα τελευταία 40 χρόνια έχουν πεθάνει 36,3 εκατομμύρια άνθρωποι.

• 2022: Τέταρτος ασθενής θεραπεύεται πλήρως από το AIDS

Ένας 66χρονος άνδρας έγινε ο κατά σειρά τέταρτος ασθενής στα χρονικά, και ο μέχρι σήμερα μεγαλύτερος σε ηλικία, που θεραπεύεται από τον ιό HIV. Ο 66χρονος, που πάσχει επίσης από λευχαιμία τα τελευταία περίπου πέντε χρόνια, υπεβλήθη σε μεταμόσχευση βλαστοκυττάρων. Ενώ όμως αυτή η μεταμόσχευση σχεδιαζόταν για τη θεραπεία της λευχαιμίας, οι γιατροί βρήκαν δότη που ήταν ανθεκτικός στον ιό που προκαλεί AIDS (λόγω του γονιδίου CCR5 μία μετάλλαξή του οποίου προστατεύει τον οργανισμό από τη λοίμωξη με HIV). Ο 66χρονος, που θέλει να διατηρήσει την ανωνυμία του, νοσηλευόταν σε κλινική στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ. Ο ίδιος είχε διαγνωστεί με HIV ήδη από το 1988, όπερ σημαίνει πως δεν είναι μόνο ο μεγαλύτερος σε ηλικία που θεραπεύεται αλλά και εκείνος που έφερε τον ιό για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα μεταξύ όσων έχουν μέχρι στιγμής θεραπευτεί.

Κάθε χρόνο την 1η Δεκεμβρίου με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS έρχονται στην επικαιρότητα πλήθος ιστορίων δύναμης ατόμων με HIV. Στην Ελλάδα το ΚΕΕΛΠΝΟ ενεργοποιεί κινητά κλιμάκια σε πόλεις της χώρας για την ενημέρωση των νέων σχετικά με τον HIV.