Αθηροσκλήρωση: Υπάρχει ιδανική δίαιτα για την πρόληψη της;

Η μακρόχρονη δημιουργία και ανάπτυξη αθηρωματικών αλλοιώσεων και συσσώρευσης αθηρωματικών πλακών στα τοιχώματα των αρτηριών ονομάζεται αθηροσκληρωτική διαδικασία. Μπορεί να προληφθεί με σωστή διατροφή; «Έχει πλέον αποδειχτεί ότι αυτή η συσσώρευση πλάκας στα τοιχώματα των αρτηριών ξεκινάει πολύ νωρίς στη ζωή μας, εξελίσσεται με το πέρασμα του χρόνου και, εάν δεν σταματήσει, μπορεί τελικά να οδηγήσει σε επεισόδια αθηροσκληρωτικής καρδιαγγειακής νόσου (έμφραγμα μυοκαρδίου, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο κ.λπ.) κατά τη μέση ηλικία και μετά», τονίζουν οιδρ Ανδρέας Μελιδώνης, Συντονιστής Διευθυντής Διαβητολογικού - Καρδιομεταβολικού Κέντρου Metropolitan Hospital και Κάρολος Παπαλαζάρου Κλινικός Διαιτολόγος - Διατροφολόγος, Συνεργάτης του Νοσοκομείου, επισημαίνοντας το σημαντικό ρόλο της διατροφής στην πρόληψη της αθηροσκλήρωσης. 

Σε μεταθανάτιες νεκροτομικές εξετάσεις εφήβων και νεαρών ενηλίκων σε αναπτυγμένες χώρες, παρατηρήθηκαν αρκετά συχνά λιπώδεις ραβδώσεις και ινώδεις πλάκες στην αορτή και τις στεφανιαίες αρτηρίες, αλλοιώσεις που, προφανώς, είχαν αρχίσει να δημιουργούνται από την παιδική ηλικία, με την παιδική παχυσαρκία να αποτελεί τον σημαντικότερο παράγοντα κινδύνου για την εμφάνισή τους. Έχει επίσης παρατηρηθεί ότι υψηλά επίπεδα LDL χοληστερόλης, τριγλυκεριδίων, λιποπρωτεΐνης α και αρτηριακής πίεσης για μεγάλο χρονικό διάστημα αποτελούν επίσης παράγοντα κινδύνου εμφάνισης αθηροσκλήρωσης. 

Πρωτογενής πρόληψη της αθηροσκλήρωσης 

Η υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής από μικρή ηλικία αποτελεί το σημαντικότερο κομμάτι της πρωτογενούς πρόληψης (χωρίς ιστορικό καρδιαγγειακών επιπλοκών) της αθηροσκλήρωσης. Αυτός ο τρόπος περιλαμβάνει ένα υγιεινό διατροφικό πρότυπο, τακτική σωματική άσκηση, αποχή από το κάπνισμα, αποφυγή υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ, διαχείριση του στρες και επαρκή (7-9 ώρες τη μέρα) και ποιοτικό ύπνο. Όσον αφορά στο διατροφικό πρότυπο, υπάρχει μεγάλος όγκος ερευνητικών δεδομένων και γίνεται πολύ μεγάλη συζήτηση σχετικά με το ποιο είναι το καλύτερο για την πρόληψη της αθηροσκλήρωσης. 

Οι αμερικανικές επιστημονικές εταιρείες που ασχολούνται με το θέμα, τουλάχιστον τα τελευταία τρία χρόνια, προτείνουν ως καλύτερες τις εξής τρεις:

• Τη μεσογειακού τύπου διατροφή
• Τη δίαιτα Dash
• Τη χορτοφαγική δίαιτα (vegetarian style). 

Οι τρεις διαφορετικές διατροφικές προτάσεις έχουν κάποια κοινά στοιχεία τα οποία είναι:

• Η αντικατάσταση των τροφίμων υψηλής περιεκτικότητας σε κορεσμένα λιπαρά από τρόφιμα υψηλής περιεκτικότητας σε ακόρεστα λιπαρά
• Η μείωση της πρόσληψης αλατιού
• Η κατανάλωση τροφίμων πλούσιων σε φυτικές ίνες (δημητριακά ολικής άλεσης, φρούτα, λαχανικά, όσπρια, ξηροί καρποί)
• Η κατανάλωση ψαριών (κυρίως λιπαρών και αφρόψαρων)
• Η μείωση της κατανάλωσης επεξεργασμένων τροφίμων
• Η μείωση της κατανάλωσης ζάχαρης.

Οι πρόσφατες κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Καρδιολογίας για την πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων στην κλινική πράξη, συστήνουν κυρίως την υιοθέτηση της μεσογειακής διατροφής για τη μείωση του κινδύνου εμφάνισης αθηροσκληρωτικής καρδιαγγειακής νόσου. 

Γιατί όμως οι επιστήμονες επιμένουν τόσο πολύ στο μεσογειακό μοντέλο διατροφής τα τελευταία χρόνια; 

Σε σύγκριση με άλλους τύπους διατροφής (κετογονική, δίαιτα Dunkan κ.ά.) για τις οποίες δεν έχουμε αρκετά δεδομένα μελετών, δεν έχουν παρουσιάσει ενθαρρυντικά αποτελέσματα και σε αρκετές περιπτώσεις έχουν παρενέργειες, η μεσογειακή διατροφή και έχει μελετηθεί εκτεταμένα και έχει θαυμάσια αποτελέσματα.

Μια από τις μεγαλύτερες μέχρι τώρα μελέτες που επιβεβαιώνουν την καρδιοπροστατευτική δράση της μεσογειακής διατροφής είναι η PREDIMED, μια τυχαιοποιημένη κλινική δοκιμή με δείγμα από την Ισπανία, στο οποίο συμμετείχαν 7.447 άτομα ηλικίας 55-80 ετών.

Όσον αφορά στο σχεδιασμό της μελέτης υπήρχαν: μια ομάδα ελέγχου στην οποία η μόνη παρέμβαση ήταν συμβουλευτική και αφορούσε τον περιορισμό του λίπους στη διατροφή και δύο ομάδες παρέμβασης από τις οποίες η μία ακολούθησε μια συνήθη συμβατική «δυτική» δίαιτα και η άλλη ακολούθησε μεσογειακή διατροφή ή δίαιτα ενισχυμένη σε ελαιόλαδο (50ml την ημέρα/άτομο) και σε ξηρούς καρπούς (30g την ημέρα/άτομο: 15g καρύδια, 7,5g αμύγδαλα και 7,5g φουντούκια).

Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν σημαντική βελτίωση του λιπιδαιμικού προφίλ, των επιπέδων αρτηριακής πίεσης και του γλυκαιμικού ελέγχου, ήδη από τους πρώτους τρεις μήνες στην ομάδα που ακολούθησε μεσογειακή διατροφή. Στον πενταετή επανέλεγχο φάνηκε ότι, συγκριτικά με την ομάδα ελέγχου, η ομάδα παρέμβασης με τη μεσογειακή διατροφή είχε 30% μικρότερο κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακής νόσου, ενώ η ομάδα η ενισχυμένη με ελαιόλαδο είχε επιπλέον όφελος. 

Δευτερογενής πρόληψη της αθηροσκλήρωσης 

Σε μια σημαντική μελέτη δευτερογενούς πρόληψης (μελέτη σε ασθενείς με ιστορικό στεφανιαίας νόσου-εμφράγματος του μυοκαρδίου) με παρακολούθηση 7 ετών, τεκμηριώθηκε ότι οι ασθενείς που ακολούθησαν πρόγραμμα μεσογειακής διατροφής (κυρίως με αγνό παρθένο ελαιόλαδο και ξηρούς καρπούς), συγκριτικά με ασθενείς που ακολούθησαν πρόγραμμα διατροφής με χαμηλά λιπαρά (lowfatdiet), παρουσίασαν κατά 27% λιγότερα αγγειακά και θανατηφόρα επεισόδια, με τους άντρες της ομάδας να είναι περισσότερο ωφελημένοι (μείωση των καρδιαγγειακών επιπλοκών κατά 34%).

Από τα παραπάνω στοιχεία αλλά και από πολλές προοπτικές τυχαιοποιημένες μελέτες και μελέτες παρατήρησης καθίσταται αναμφίβολο ότι τα οφέλη της καρδιαγγειακής υγείας από τη μεσογειακή διατροφή και στην πρωτογενή (χωρίς ιστορικό καρδιαγγειακών επιπλοκών) και στη δευτερογενή (με ιστορικό καρδιαγγειακών επιπλοκών) πρόληψη είναι σαφή και σημαντικά. 

Αυτή η διαπίστωση σε συνδυασμό με τη γνώση ότι η αθηροσκληρωτική καρδιαγγειακή νόσος αρχίζει νωρίς στην πορεία της ζωής του ανθρώπου και εξελίσσεται για δεκαετίες μέχρι να υπάρξει καρδιαγγειακό συμβάν, καθιστά ιδιαίτερα και πολλαπλά σημαντική την υιοθέτηση και την τήρηση μιας υγιεινής διατροφής − κατά προτίμηση της μεσογειακής. Μιας διατροφής με έμφαση στην υψηλή πρόσληψη φρούτων, λαχανικών, ελαιόλαδου, ξηρών καρπών, οσπρίων, άπαχων πρωτεϊνών, και με περιορισμό των προϊόντων με ζάχαρη, των επεξεργασμένων δημητριακών και των επεξεργασμένων κρεάτων. 

Στη χώρα μας, μάλιστα έχουμε και επιπλέον λόγους για την υιοθέτηση της μεσογειακής διατροφής, καθώς αυτή «γεννήθηκε» και εξελίχθηκε στην Ελλάδα (ιδιαίτερα στην Κρήτη) και αυτήν ακολουθούσαν οι πρόγονοί μας. Ας αρχίσουμε λοιπόν, να την ακολουθούμε με συνέπεια και σύστημα, μιας και έχουμε τόσο θετικά στοιχεία για την αξία της και την πρωταγωνιστική της συμβολή στην αποτροπή των καρδιαγγειακών επιπλοκών.