Η κρίση της έννοιας της υγείας ως δικαίωμα

Με βάση πρόσφατη δημοσίευση στους New York Times (*) όταν το αμερικανικό κράτος αποφάσισε να ελέγξει τα πεπραγμένα των δέκα μεγαλύτερων συμβεβλημένων παρόχων υγείας στο κρατικό πρόγραμμα Medicare, διαπίστωσε υπερ-χρεώσεις και απάτες κατ’ εξακολούθηση, δωροδοκίες και εκβιασμούς γιατρών ώστε να βεβαιώνουν ανύπαρκτες παθήσεις και να παρατείνουν νοσηλείες σε μη σοβαρά περιστατικά με ανεξέλεγκτα όρια. Και βέβαια ο προβληματισμός γύρω από την ιδιωτική υγεία αφορά τους Επιχειρηματικούς Ομίλους, και όχι τον ιδιώτη γιατρό που συχνά αγωνίζεται να διασώσει το ιατρείο του και που τελικά (και αυτός) θα είναι θύμα των Ιδιωτικών Ομίλων είτε με άμεση χρεωκοπία είτε με υποβάθμιση μέσω της μετατροπής του σε χαμηλής αμοιβής μισθωτό υπάλληλο Ιδιωτικών Ομίλων. Αυτό το γεγονός θα πρέπει να προβληματίσει σοβαρά κυρίως το κοινό που ανησυχεί για το μέλλον της υγείας του αλλά ιδιαίτερα τους neo-liberal θιασώτες της οικονομίας της αγοράς που παρουσιάζουν ως ιδανική μελλοντική λύση τις «συμπράξεις» ιδιωτικού και δημόσιου τομέα υγείας.

Σημαντική είναι και η μαρτυρία του σπουδαίου Αμερικανού ιστορικού Timothy Snyder ο οποίος αρρώστησε σοβαρά τον Δεκέμβριο του 2019 (λίγο πριν ξεσπάσει η πανδημία Covid) και μέσα από την προσωπική του περιπέτεια διαπίστωσε την ανεπάρκεια του αμερικανικού συστήματος παροχής -ανθρώπινων- υπηρεσιών υγείας. Κατέγραψε την εμπειρία του σε ένα συγκλονιστικό αφήγημα που κυκλοφόρησε και στην ελληνική γλώσσα με τίτλο «Η δική μας ασθένεια: μαθήματα ελευθερίας από ένα ημερολόγιο νοσηλείας» (εκδόσεις Στερέωμα). Το βιβλίο «Η δική μας ασθένεια» αποτελεί μια κραυγή αγωνίας αφού ο συγγραφέας δεν αναζητά απλά μια διέξοδο από την υγειονομική κακοδαιμονία των ΗΠΑ αλλά προσπαθεί να εξηγήσει πώς μπορεί να ανασταλεί (αν μπορέσει τελικά) ο κλιμακούμενος εκφυλισμός της έννοιας της υγείας σε ένα σύστημα που αποσκοπεί αποκλειστικά στο κέρδος και με ποιο τρόπο μπορεί να διασωθεί ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας της περίθαλψης. Ο Snyder τονίζει ότι η υγεία είναι ζήτημα δημοκρατίας και μόνον αν καταφέρουμε να εξασφαλίσουμε ότι μια δίκαια και ισότιμη περίθαλψη αποτελεί στοιχειώδες ανθρώπινο δικαίωμα οι μελλοντικές γενιές θα μπορέσουν να έχουν καλή υγεία. Τα δεδομένα δείχνουν, κατά τον Snyder, ότι η φθίνουσα υγεία των μιλένιαλ (πολύ χειρότερη από τους γονείς τους) προβλέπει δεκαετίες δυστυχέστερης ζωής για τους ίδιους, συντάξεις χαμηλότατου ύψους καθώς και λιγότερη ευημερία για τους πάντες. Η εμπορευματοποιημένη ιατρική που στοχεύει αποκλειστικά στο κέρδος έχει μάλιστα καταφέρει να μειώσει το κύρος του ιατρικού λειτουργήματος καθιστώντας τους γιατρούς απλά εργαλεία για την επίτευξη οικονομικών στόχων. Ο Snyder θεωρεί ότι με την αναγνώριση της ιατρικής γνώσης ως καθοδηγητικής αρχής και αναβαθμίζοντας το κύρος του ιατρικού λειτουργήματος μπορούμε να δημιουργήσουμε μια τελικά υγιή, ελεύθερη και πραγματικά δημοκρατική κοινωνία.

Στο σημαντικό του βιβλίο με τίτλο «The Spirit Level: Why Greater Equality Makes Societies Stronger» (2011) ο βρετανός καθηγητής Κοινωνικής Επιδημιολογίας Richard Wilkinson είχε αποδείξει ότι το μοναδικό κοινό στοιχείο που συνδέει εθνικές ομάδες και κράτη με υψηλό δείκτη καλής υγείας και κοινωνικής ευημερίας είναι ο βαθμός της ισότητας που υπάρχει ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις και ανάμεσα στα άτομα που ζουν στις κοινωνίες αυτές. Επίσης αποδεικνύει ότι ο κρατικός πλούτος, οι πλουτοπαραγωγικές πηγές, το κλίμα, η διατροφή και το σύστημα διακυβέρνησης δεν παίζουν τόσο σημαντικό ρόλο στην καλή υγεία και την ευτυχία που νιώθουν οι λαοί όσο η κοινωνική-οικονομική ισότητα μεταξύ των μελών της κάθε κοινωνίας. Φαίνεται ξεκάθαρα από την έρευνα του Wilkinson (αφορά περισσότερα από 20 κράτη) ότι το άνοιγμα της οικονομικής ψαλίδας συνοδεύεται από αύξηση της συνολικής θνητότητας και ότι η μεγάλη ανισότητα είναι επιβαρυντική για την υγεία όχι μόνο των φτωχότερων στρωμάτων αλλά τελικά για ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο.

Σύμφωνα με τον Wilkinson ένα μωρό που θα γεννηθεί στην Ελλάδα (με δεδομένα βέβαια πριν από την οικονομική κρίση και πριν από την πανδημία) προβλέπεται ότι θα ζήσει πολύ περισσότερο από ένα μωρό που θα γεννηθεί στις ΗΠΑ, παρόλο που οι ΗΠΑ είναι από τα πλουσιότερα έθνη στον κόσμο και ξοδεύουν τεράστια ποσά στην υγεία. Οι πολύχρονες μελέτες του Wilkinson έδειξαν επίσης ότι χώρες οι οποίες πιστεύουν ακράδαντα στην άνευ όρων (έστω με αυξημένη κρατική φορολογία) διατήρηση ενός αξιόπιστου δημόσιου συστήματος εθνικής υγείας δημιουργούν συνολικά μια μελλοντική κοινωνία υγιών πολιτών.

Η πρόσφατη πανδημία επιβεβαίωσε ότι σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες για τη δημόσια υγεία αυτό που σώζει τελικά είναι ένα, «σαν έτοιμο από καιρό σα θαρραλέο» (βλ. Καβάφης), Δημόσιο Σύστημα παροχής ισότιμων υπηρεσιών υγείας. Αν πάρει φωτιά το φτωχό καλυβάκι του γείτονά μας, αν δεν νοιαστούμε προληπτικά για την υγεία των αναξιοπαθούντων, είναι βέβαιο ότι η φωτιά θα κάψει στη συνέχεια τις πλούσιες βίλες και τα πολυτελή διαμερίσματα των ευδαιμόνων συμπολιτών μας.

(*) New York Times (2022). The Cash Monster Was Insatiable: How Insurers Exploited Medicare for Billions.