Ψάχνοντας την κυτταρική μας αλήθεια

Οι πρόγονοι του σύγχρονου ανθρώπου ξεχώρισαν από τον πίθηκο πριν από 4,5 εκατομμύρια χρόνια περίπου και ο ανατομικά σύγχρονος άνθρωπος εμφανίστηκε πριν 150.000 χρόνια. Τότε ο άνθρωπος ήταν κυνηγός και τροφοσυλλέκτης και επιβίωνε κυνηγώντας και μαζεύοντας ό,τι μπορούσε. Η γεωργία εμφανίστηκε τα τελευταία 10.000 χρόνια, όχι ταυτόχρονα. Στην Εγγύς Ανατολή το 8500 π.Χ., στην Κίνα το 7500 π.Χ. και στην Αμερική το 3500 π.Χ. Μολονότι καταλαβαίνουμε ότι ο άνθρωπος εξημέρωσε ζώα και φυτά, αυτό που μας διαφεύγει είναι το γιατί το έκανε. Αυτό το «μυστήριο» είναι όντως μυστήριο γιατί αυτή η μετάβαση δεν ωφέλησε τον άνθρωπο, ούτε διατροφικά ούτε γενικά, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι ανθρωπολόγοι. Κάποιοι ανθρωπολόγοι έχουν χαρακτηρίσει αυτή τη μετάβαση ως το μεγαλύτερο λάθος στην ιστορία του ανθρώπου. Το γιατί είναι ενδιαφέρον. Η ζωή του κυνηγού-τροφοσυλλέκτη ήταν πολύ πιο ευχάριστη από αυτή του γεωργού. Δούλευε 12-14 ώρες την εβδομάδα. Παλιότερα πιστεύαμε ότι η μετάβαση από κυνηγός-τροφοσυλλέκτης σε γεωργό απελευθέρωσε τον άνθρωπο από τη σκληρή ζωή. Στην πραγματικότητα συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Είναι λιγότερο παραγωγική, αν υπολογίσει κανείς την ποσότητα τροφής που παράγεται ανά ώρα εργασίας. Άρα η γεωργία απαιτεί μεγάλο κόπο. Οι θεωρίες για τα αίτια της μετάβασης είναι πολλές. Πρέπει να ήταν αποτέλεσμα συνδυασμού παραγόντων.

Ένας από τους βασικούς φαίνεται να ήταν η κλιματική αλλαγή. Γύρω στο 9500 π.Χ. το κλίμα έγινε θερμότερο και πιο σταθερό, κάτι που επέδρασε στην ανάπτυξη της γεωργίας. Όμως αυτό ήταν μια αιτία γιατί, αν εξαρτιόταν από το κλίμα η εμφάνιση της γεωργίας, θα είχε αναπτυχθεί παντού ταυτόχρονα. Άλλη αιτία φαίνεται να ήταν η μείωση των μεγαλόσωμων θηραμάτων. Σε κάθε περίπτωση έχει φανεί ότι ο άνθρωπος κυνηγός-τροφοσυλλέκτης είχε καλύτερη υγεία από τον γεωργό γιατί είχε καλύτερη φυσική κατάσταση σε γενικές γραμμές.

Η ικανότητα να νηστεύεις είναι μια εξελικτική προσαρμογή στις κλιματικές συνθήκες του πλανήτη. Στη δική μας κλιματική ζώνη, είμαστε προνομιούχοι στο να ζούμε μέσα από τις διαφορετικές εποχές. Ας φανταστούμε τη ζωή μας πριν την ανακάλυψη του καταψύκτη και της τεχνολογίας συντήρησης τροφίμων: το καλοκαίρι ο ήλιος επιτρέπει την ανάπτυξη φρούτων, φρέσκων λαχανικών και πολλών άλλων τροφίμων. Το φθινόπωρο είναι η εποχή συγκομιδής φρούτων και σιτηρών, οι άνθρωποι και τα ζώα τρώνε περισσότερο απ’ όσο χρειάζονται και χτίζουν λιπώδη ιστό. Μετά, η θερμοκρασία σταδιακά πέφτει μέχρι να έρθει ο χειμώνας. Μόνο ένας περιορισμένος αριθμός μη ευπαθών τροφίμων, που σταδιακά εξαφανίζονται κατά τους χειμερινούς μήνες, είναι διαθέσιμα στους ανθρώπους και τα ζώα. Το θερμιδικό έλλειμμα εξισορροπείται από τις αποθήκες του οργανισμού, κυρίως από τα λιποκύτταρα. Καθώς η φύση βγαίνει από τη χειμερία νάρκη και τα λουλούδια και τα φύλλα ξεδιπλώνονται την άνοιξη, οι άνθρωποι τελειώνουν τη νηστεία και επιστρέφουν σε μια κανονική διατροφή. Αυτό οδηγεί σε μια ισχυρή ανοικοδόμηση καινούργιων πρωτεϊνικών δομών, που παρατηρείται μόνο σε παιδιά κατά τη διάρκεια περιόδων ανάπτυξης. Η ικανότητα να νηστεύεις κατά τη διάρκεια έλλειψης τροφής, όπως και ικανότητα να «παρατρώς» όταν υπάρχει πλεόνασμα τροφής, ήταν η μόνη ευκαιρία για τους ανθρώπους και τα ζώα να επιβιώσουν από την ακανόνιστη προσφορά τροφίμων του πλανήτη Γη. Στα ζώα, ανάλογα με την εποχή και τη διαθεσιμότητα τροφής, ο μεταβολισμός αλλάζει αυτόματα από την εξωτερική διατροφή στη διατροφή που λαμβάνεται από τα αποθέματα λίπους.

Όταν ο άνθρωπος δεν είχε τροφή, επειδή αναγκαζόταν να την μοιραστεί με τον άλλον, αυτό βοήθησε και στην ανάπτυξη της συντροφικότητάς του, όπως και άλλων συμπεριφορών. Επομένως για χιλιάδες χρόνια ήταν μαθημένος να νηστεύει τις περιόδους που δεν είχε τροφή.

Όταν υπάρχει περίσσεια τροφής, αυτή καίγεται αναερόβια, κάτι που δεν συμφέρει ενεργειακά. Και αυτό γίνεται γιατί ακριβώς υπάρχει περίσσεια. Όταν υπάρχει έλλειψη, τότε καίγεται αερόβια και συμφέρει ενεργειακά. Αυτή η πολύ σημαντική αλλαγή λέγεται στην βιολογία «μεταβολική αλλαγή» (metabolic shift) και δημιουργεί σημαντικά γεγονότα στον οργανισμό του ανθρώπου. Αυτή η στέρηση τροφής ηθελημένα στην εποχή μας (νηστεία), μπορεί να μην έχει σχέση με την έλλειψη τροφής που παρατηρείτο στον άνθρωπο παλιά λόγω έλλειψης, αλλά ακολουθεί ακριβώς τους ίδιους βιοχημικούς δρόμους. Δηλαδή μιμείται την έλλειψη τροφής. Οι σύγχρονες μελέτες δείχνουν και σε ζώα και σε ανθρώπους ότι η σωστά δομημένη νηστεία όπως η διαλλειματική νηστεία, επαναπρογραμματίζει τον ανθρώπινο μεταβολισμό, αλλάζει τη γονιδιακή ρύθμιση γονιδίων που έχουν σχέση με τη φλεγμονή, την γήρανση, το οξειδωτικό στρες και γενικά μετατοπίζει την ισορροπία προς την μεταβολική υγεία.

Ένα μεγάλο θέμα είναι πώς αποφασίζει κάποιος να ξεκινήσει να νηστεύει και για ποιο λόγο.

Μα για ποιον άλλο λόγο πέρα από το γεγονός ότι αυτή είναι η Αλήθεια του; Α-λήθεια, δηλαδή α-λήθη. Δηλαδή η γνώση που είχαμε, αλλά την ξεχάσαμε.

Την έχουμε ακόμη, η γνώση δεν φεύγει, δεν χάνεται. Είναι εκεί, μέσα μας. Απλά, μέσα στο χρόνο την ξεχάσαμε. Και την αφήσαμε να θαφτεί κάτω από ένα σωρό καινούργιων δεδομένων, νέων συνθηκών, νέων δυνατοτήτων που κάποια στιγμή μας προσφέρθηκαν. Κάτω από ένα σωρό αλλαγών και ακόμη διαστρεβλώσεων στη ζωή μας.

Η γνώση όμως αυτή, που υπάρχει, που είναι εδραιωμένη μέσα μας, στο ίδιο μας το DNA, ζητάει κάποτε τη δικαίωσή της. Ζητάει να ξαναβγεί στην επιφάνεια, να ξαναλάμψει το φως της.

Το πότε θα έρθει αυτό το «κάποτε» ποικίλει από άνθρωπο σε άνθρωπο. Είναι διαφορετική η χρονική στιγμή για τον καθένα. Και είναι πάντα η κατάλληλη για εκείνον. Για εκείνον που είναι διατεθειμένος να την ψάξει κι έπειτα να τη δεχτεί.

Όταν φτάνει, φτάνει συνήθως με ένταση. Είναι τόσο ξεκάθαρη και τόσο φανερή η γνώση που αναδύεται από τη λήθη, που δεν μπορούμε να την αρνηθούμε, δεν μπορούμε να προσποιηθούμε πια πως δεν τη βλέπουμε. Αντίθετα, τη νιώθουμε και την ακούμε. Και ένα μόνο θέλουμε: να την ακολουθήσουμε.

Αν ψάξουμε να βρούμε ένα κοινό στοιχείο που να χαρακτηρίζει όσους επιλέγουν να ακολουθήσουν τη νηστεία, είναι αυτό: την ενστερνίζονται ως φιλοσοφία κι όχι ως δίαιτα ή πρόγραμμα διατροφής. Μέσα σε λίγο καιρό από την εφαρμογή της την έχουν πια υιοθετήσει ως τρόπο ζωής. Γιατί; Μα γιατί διαπιστώνουν καθαρά πως χάρη σε αυτήν ζουν πλέον μια άλλη ζωή.

Μια ζωή που τους δίνει χαρά, που τους έχει περισσότερο παρόντες στις στιγμές και στις δραστηριότητές τους, μια ζωή που τους κάνει πιο ανθρώπινους. Που τους επιστρέφει στη ζεστασιά και τη σιγουριά της φύσης τους.

Η αποχή από την τροφή είναι στη φύση μας. Ό,τι κι αν κάνουμε, το να αρνούμαστε τη φύση μας σ' εμάς οδυνηρά επιστρέφει.

Σαν να βρίσκουν τον δρόμο προς την αρμονία λοιπόν όσοι επιλέγουν τη νηστεία, σαν να ξαναβρίσκουν την ισορροπία με τον πραγματικό τους εαυτό.

---

Πηγές

• An edible history of humanity, Tom Standage, 2009. (mrrangel.weebly.com)
• The origins of Agricultural Societies, P. Bellwood, 2005
• The genetics of maize evolution. Annual Rev. Genetics, J. Doebley, 2004.