COVID vs. AIDS: Ομοιότητες και διαφορές δύο μεγάλων κρίσεων

COVID vs. AIDS. Ο δημοσιογράφος Michael Musto της Village Voice, έχοντας βιώσει τόσο την εμφάνιση και την εξάπλωση του AIDS όσο και την πανδημία της COVID, συγκρίνει τις συμπεριφορές, τη διαχείριση και τις συνωμοσίες που αναπτύχτηκαν γύρω από τις δύο ασθένειες. Και οι συσχετισμοί του είναι ανατριχιαστικοί. Τελικά δεν μαθαίνουμε και πολλά, ούτε αλλάζουμε, μετά από μια μεγάλη κρίση. «Μπορώ να σας διαβεβαιώσω πως, ενώ οι καταστάσεις είναι δραματικά διαφορετικές, οι παραλληλισμοί είναι τόσο εντυπωσιακοί που βασικά αποτελούν déjà vu» λέει στην αρχή του άρθρου του. 

Οι διαφορές που επισημαίνει είναι οι πολλές:

• Είναι δύσκολο να κολλήσεις AIDS, αφού απαιτείται ανταλλαγή σωματικών υγρών. Αντιθέτως, η μεταδοτικότητα του COVID είναι υψηλή: μπορείς να κολλήσεις στο σούπερ μάρκετ, στη δουλειά ή το ασανσέρ. Εξού και τα lockdown, που τάραξαν την κανονικότητα του τρόπου ζωής του πλανήτη. Αντιθέτως, στα χρόνια του AIDS, ακόμα και στις πιο σκοτεινές μέρες του, η ζωή συνεχίστηκε απρόσκοπτα. Σε lockdown, λόγω άγνοιας και προκαταλήψεων, βρισκόταν η σεξουαλική ζωή, η ευπρέπεια και οι επιλογές των ανθρώπων. 
• Η νόσηση με AIDS τη δεκαετία του ’80 ισοδυναμούσε με βέβαιο θάνατο, κάτι που δεν συμβαίνει με τον κορωνοϊό στα 20s, ειδικά μετά την ανάπτυξη του εμβολίου. Το AIDS αρχικά έπληττε τους ομοφυλόφιλους και τους χρήστες ναρκωτικών. Κι ενώ η queer κοινότητα και οι ακτιβιστές σύμμαχοί της πάλευαν για την επιβίωση ή τη χρηματοδότηση ερευνών, ο υπόλοιπος κόσμος δεν έδινε την παραμικρή σημασία στο πρόβλημα, ενώ οι φανατικοί θρησκευόμενοι έκαναν λόγο για τα «οψώνια της αμαρτίας». Την ίδια στιγμή η αμερικανική τηλεόραση επέλεγε να προβάλει την περίπτωση του Ράιαν Γουάιτ, ενός 13χρονου που είχε προσβληθεί από τον ιό HIV από μετάγγιση αίματος, καθώς και διαφόρων μωρών, ως τα «αθώα θύματα» της ιστορίας, υπονοώντας πως οι υπόλοιποι νοσούντες ήταν «ένοχοι» για «βρόμικες» επιλογές. Μέσα σε αυτό το κλίμα, οι οροθετικοί ή οι νοσούντες επέλεγαν τη σιωπή και την κρυψίνοια. Ακόμα και η αποκάλυψη του δημοφιλούς ηθοποιού Ροκ Χάτσον ότι πάσχει από AIDS δεν ήταν αρκετή για να αποστιγματοποιήσει τη νόσο, να ταρακουνήσει το κοινό και να παρακινήσει τους διάσημους να μιλήσουν ανοιχτά για το πρόβλημά τους. Σήμερα δεν υπάρχει το παραμικρό στίγμα. Οι άνθρωποι στέκονται φανερά σε ουρές για τεστ όταν έχουν ύποπτα συμπτώματα και δεν διστάζουν να μοιραστούν ακόμα και στα social media ότι νοσούν από COVID. Το ίδιο κάνουν και οι celebrities. Πρώτος ο Τομ Χανκς, στις 12 Μαρτίου του 2020, ανακοίνωσε μέσω instagram και twitter ότι τόσο ο ίδιος όσο και η σύζυγός του Ρίτα Γουίλσον διαγνώστηκαν θετικοί στον κορωνοϊό. Η ειλικρίνεια του Τομ Χανκς εξαφάνισε κάθε ντροπή από την παραδοχή ότι κάποιος νοσεί με COVID. Ήταν όμως μια πολύ εύκολη κίνηση σε σχέση με τα 80s και την προκατάληψη απέναντι σε μια «γκέι ασθένεια».  
• Πέρα από ελάχιστες εξαιρέσεις, τα ΜΜΕ αντιμετώπισαν το AIDS με εκκωφαντική σιωπή θεωρώντας ότι αφορά το περιθώριο. Οι άνθρωποι ενημερώθηκαν σταδιακά για τις εξελίξεις και τελικά έμαθαν και αποδέχτηκαν ότι το σεξ, ακόμα και το περιστασιακό, με προφυλακτικό είναι ασφαλές σεξ. Από το 2020 τα παραδοσιακά και τα διαδικτυακά ΜΜΕ κάλυπταν το θέμα του COVID 24 ώρες το 24ωρο θεωρώντας ότι αφορά τους πάντες, αν και λίγο περισσότερο τους ηλικιωμένους. Με πολύ περισσότερους τόπους αλληλεπίδρασης μεταξύ των ανθρώπων από ό,τι τη δεκαετία του ’80, υπήρχαν διαθέσιμες διαρκώς νέες πληροφορίες και ενημέρωση, καθώς και παραπληροφόρηση, συνωμοσιολογία και διατυπώσεις τύπου «ο ιός είναι ψέμα» ή ότι «ο ιός υπάρχει αλλά το εμβόλιο είναι ψέμα». Με τον COVID κάθε δημοσιευμένη ιατρική έρευνα δημιουργούσε στο διαδίκτυο και μια αντίθετη, μια κομπογιαννίτικη απόδειξη τύπου «έκανα τη δική μου έρευνα».
• Τα τεστ για την ανίχνευση του COVID μπήκαν στο παιχνίδι πολύ νωρίς, σε αντίθεση με τον HIV που το τεστ εμφανίστηκε το 1985, αρκετά χρόνια μετά την εμφάνιση της νόσου. Επίσης να σημειωθεί πως εμβόλιο για το AIDS δεν υπάρχει ακόμα. Αντιθέτως, αν και το εγκεκριμμένο εμβόλιο για τον COVID είναι εδώ και αποδεικνύεται αποτελεσματικό, οι αρνητές του χαρακτηρίζουν τους εμβολιασμένους «πρόβατα», ενώ την ίδια στιγμή είναι πρόθυμοι να δοκιμάσουν τη θεραπεία με ιβερμεκτίνη, ένα αντιπαρασιτικό φάρμακο για μουλάρια και γενικώς ζώα. Στην πραγματικότητα, οι Αμερικανοί, λέει ο δημοσιογράφος της Village Voice, και ο κόσμος όλος λέμε εμείς, έχουν χωριστεί σε δύο στρατόπεδα φανατικών: Υπάρχουν οι μισοί θαμώνες του Facebook που ουρλιάζουν για έναν υπάλληλο που δεν φοράει σωστά τη μάσκα του, και οι άλλοι μισοί που αποκαλούν όσους φορούν μάσκα φοβισμένους losers. 
• Αν και οι δύο πληγές γέννησαν έντονο ακτιβισμό, στην πραγματικότητα τα δικαιώματα για τα οποία αγωνίζονταν οι ακτιβιστές του τότε και του τώρα δεν θα μπορούσαν να είναι περισσότερο αντίθετα. Το 1987, ο Larry Kramer συνίδρυσε την ομάδα ακτιβιστών ACT UP για να απαιτήσει περισσότερη προσοχή στο AIDS από την κυβέρνηση και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Οι σημερινοί διαδηλωτές μάχονται κατά της μάσκας ή των εμβολίων, τις λύσεις δηλαδή απέναντι στην πανδημία, με το πρόσχημα της καταπάτησης πολιτικών δικαιωμάτων. «Η υπεράσπιση των “πολιτικών δικαιωμάτων” θα ήταν λίγο πιο πειστική αν αυτοί οι ίδιοι άνθρωποι δεν είχαν ψηφίσει κατά των πραγματικών πολιτικών δικαιωμάτων —για queers, γυναίκες, έγχρωμους ανθρώπους— σε κάθε βήμα» σημειώνει χαρακτηριστικά ο Michael Musto.
• Ο Δρ. Anthony Fauci, ο οποίος από το 1984 είναι διευθυντής του Εθνικού Ινστιτούτου Αλλεργιών και Λοιμωδών Νοσημάτων, έχει δεχτεί επιθέσεις και στις δύο κρίσεις, αλλά για εντελώς αντίθετους λόγους. Το 1988, ο Larry Kramer τον αποκάλεσε «δολοφόνο» και «μαστροπό των χαπιών» επειδή θεωρούσε πως οι ενέργειές του απέναντι στο AIDS ήταν άστοχες, αργές και ελάχιστες. Την εποχή του κορωνοϊού ο Fauci δέχθηκε απειλές θανάτου από το πλήθος των αρνητών της μάσκας και του εμβολίου, με το επιχείρημα ότι αντέδρασε καθ’ υπερβολή απέναντι στον COVID. Ο Anthony Fauci είναι ένας σάκος του μποξ που δεν πρόκειται ποτέ να αναδειχτεί νικητής του αγώνα.

Αν και οι διαφορές που επισημαίνονται ανάμεσα στις κρίσεις του HIV και του COVID είναι αρκετές, δεν είναι λίγες και οι ομοιότητες, γεγονός μάλλον περίεργο. Θα υπέθετε κανείς πως ένας ιός που δεν αφορά τους γκέι και τους χρήστες ναρκωτικών αλλά όλους δεν θα είχε πολιτικοποιηθεί ή δεν θα είχε γεννήσει μίσος. Κι όμως. 

• Και στις δύο περιπτώσεις, εμφανίστηκαν «έγκυρες οδηγίες» από κομπογιαννίτες. Για το AIDS ήταν το «Don't use Poppers», ένα εισπνεόμενο χημικό που χαλαρώνει τον σφιγκτήρα, για το COVID «πιείτε χλωρίνη» ή «αλειφτείτε με μέλι». 
• Και οι δύο ασθένειες προκάλεσαν φανατισμό και ρατσιστικές συμπεριφορές: το AIDS τροφοδοτούσε όχι μόνο την ομοφοβία αλλά και το αντιαφρικανισμό (το «Ξεκίνησε στην Αφρική» ήταν δημοφιλέστατη φράση τότε), και ο COVID ενίσχυσε το αντιασιατικό μίσος, κυρίως εξαιτίας της επιμονής του Τραμπ να αποκαλεί τον ιό «the Wuhan flu» ή «kung flu».
• Και τις δύο ασθένειες στην Αμερική κλήθηκαν να τις αντιμετωπίσουν ρεπουμπλικανικές κυβερνήσεις, του Ρίγκαν και του Τραμπ συγκεκριμένα. Όταν το 1982 τα κρούσματα και οι θάνατοι από AIDS ήταν περίπου 600, ο εκπρόσωπος Τύπου του Ρίγκαν σε σχετική ερώτηση χλεύασε το θέμα κάνοντας λόγο για γκέι πανικό. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ μπήκε στον κόπο να αναφερθεί δημόσια στο πρόβλημα το 1985 μετά την αποκάλυψη και τον θάνατο του Ροκ Χάτσον. Ο Τραμπ με τη σειρά του αντιμετώπισε τον κορωνοϊό ως ένα γεγονός που θα αμαύρωνε τη θητεία του. Ενδεχομένως να είχε επανεκλεγεί, εκτιμά ο αρθρογράφος, αν είχε αντιμετωπίσει την κρίση με μεγαλύτερη σοβαρότητα. Ο Τραμπ δεν αποσιώπησε το πρόβλημα όπως ο Ρίγκαν, αλλά είπε τόσο πολλά λάθος πράγματα, που θα ήταν καλύτερο να μείνει σιωπηλός. Βιάστηκε να «εξαφανίσει» τον ιό πολλές φορές, δαιμονοποίησε πολιτείες, ζήτησε από δημοσιογράφο να βγάλει τη μάσκα του, προέτρεπε τους λοιμωξιολόγους σε μείωση των τεστ: «Κάνοντας περισσότερα τεστ, έχουμε περισσότερα κρούσματα» έλεγε. «Σε 90 ημέρες ή λιγότερο, οι αριθμοί σας θα είναι πολύ καλοί» καυχήθηκε στις 11 Αυγούστου 2020. Τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς τέσσερα εκατομμύρια κρούσματα έσπαγαν τα ρεκόρ. Σε γενικές γραμμές φαίνεται πως ο Τραμπ ενδιαφερόταν πολύ περισσότερο για την εικόνα του, λόγω προεκλογικής περιόδου, παρά για την πραγματική υγεία και ασφάλεια του λαού. Όσο για τη στάση του απέναντι στο εμβόλιο, παραδέχτηκε ότι εμβολιάστηκε μόλις τον Δεκέμβριο του 2021, δηλαδή μετά την εκλογή του Μπάιντεν, μια παραδοχή που αποδοκιμάστηκε από τους οπαδούς του. 
• Επιπλέον ο Τραμπ όρισε τον Αντιπρόεδρο Μάικλ Πενς ως τσάρο στην αντιμετώπιση του COVID. Η κίνησή του σόκαρε όσους θυμήθηκαν πως το 2015, ως κυβερνήτης της Ιντιάνα, ο Πενς κλήθηκε να αντιμετωπίσει μια επείγουσα κατάσταση σχετική με τον ιό HIV. Όταν μολύνθηκαν πάνω από 200 άτομα στην πόλη Όστιν, ο αντιπρόεδρος απέτυχε στην αντιμετώπιση του προβλήματος καθυστερώντας την εφαρμογή μέτρων για τη δημόσια υγεία. Η περίπτωση της Ιντιάνα θεωρείται αποτυχία ανταπόκρισης του κράτους σε μια κρίση και αποτελεί παράδειγμα του πώς μια κακή πολιτική ηγεσία μπορεί πραγματικά να επιδεινώσει τα πράγματα.
• Τόσο το AIDS όσο και ο COVID έχουν δημιουργήσει κοινωνικά «τέρατα», ας τους αποκαλέσουμε haters, που επιχαίρουν με τους θανάτους. Όπως κάποτε οι οπαδοί της Βίβλου ενθουσιάζονταν με τους θανάτους από AIDS κραυγάζοντας «το άξιζες», έτσι και σήμερα οι θάνατοι αρνητών και αντιεμβολιαστών προκαλούν αντίστοιχους ανατριχιαστικούς ενθουσιασμούς. Όμως εδώ υπάρχει μια σημαντική διαφορά ανάμεσα στους θανόντες από τις δύο ασθένειες. Οι σημερινοί αντιεμβολιαστές είναι πεισματικά και ενσυνείδητα παραπληροφορημένοι και δυνητικά επικίνδυνοι για τον εαυτό τους και την κοινωνία. Αντίθετα, όσοι έφυγαν από AIDS τη δεκαετία του ’80 μολύνθηκαν πριν καν μάθουν την ύπαρξη του ιού. Και αν υπήρχε εμβόλιο, είναι σχεδόν βέβαιο πως θα το επέλεγαν και δεν θα το θεωρούσαν «κυβερνητικό έλεγχο» και «τσιπάκι». 
• Στα μέσα της δεκαετίας του ’80 κάποιοι φιλελεύθεροι ομοφυλόφιλοι έγειραν ζήτημα στέρησης «δικαιωμάτων» όταν έκλεισαν σάουνες και μεγάλα κλαμπ για τον περιορισμό μετάδοσης του AIDS. Εκείνη την εποχή άνοιξαν συζητήσεις για την ανάγκη να εξισορροπηθούν οι ανησυχίες για τη δημόσια υγεία με τις ελευθερίες των πολιτών. Άρα οι σημερινοί «πολεμιστές των δικαιωμάτων» κατά του lockdown δεν είναι ένα εντελώς νέο φαινόμενο. Επίσης, τα ΜΜΕ ανέφεραν και τότε περιπτώσεις «κυνηγών του ιού», με την έννοια ότι κάποιοι ήθελαν να κολλήσουν AIDS, για τον οποιονδήποτε δικό τους τραγικό λόγο. Ωστόσο, αυτές ήταν ενσυνείδητες αυτοκτονίες, δεν ήταν περιπτώσεις ανθρώπων που πίστευαν πως ο ιός ήταν φάρσα ή ότι έτσι θα εξασφάλιζαν ένα πιστοποιητικό εισόδου στους καφενέδες.
• «Όλα είναι ένα μεγάλο μπέρδεμα» καταλήγει ο αρθρογράφος, «διαφορετικό, αλλά και ίδιο. Κάθε κρίση γεννά και μια ξεχωριστή επιδημία θανατηφόρας προπαγάνδας. Δεδομένου ότι δεν μαθαίνουμε και πολλά από πανδημία σε πανδημία, το μόνο που μπορώ να ελπίζω είναι ότι ο καθένας κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί για να παραμείνει ασφαλής, ώστε όλοι να είμαστε παρόντες για να πολεμήσουμε την επόμενη». 

Ο Michael Musto είναι ο αρθρογράφος της στήλης «La Dolce Musto» της Village Voice από το 1984. Είναι συγγραφέας τεσσάρων βιβλίων και στη λίστα των 100 πιο επιδραστικών μελών της LGBTQs κοινότητας.

Επιμέλεια: Λίνα Μανδράκου