Ευάγγελος Γιαμαρέλλος-Μπουρμπούλης: Η θεραπεία με το Kineret

Στα δύο χρόνια τις πανδημίας έχουν κατατεθεί προς αδειοδότηση στην Επιτροπή Φαρμάκων για Ανθρώπινη Χρήση (CHMP) του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΜΑ) 7.500 κλινικές μελέτες για τη θεραπεία των ασθενών από Covid-19. Από όλες αυτές μόνο τέσσερις πήραν την έγκριση να εφαρμόζονται στα νοσοκομεία. Η μία φέρει ελληνική σφραγίδα και υλοποιήθηκε από την πανεπιστημιακή ομάδα του Νοσοκομείου Αττικόν υπό την αιγίδα του καθηγητή Παθολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Ευάγγελου Γιαμαρέλλου-Μπουρμπούλη. Το Kineret (Anakinra) έχει αδειοδοτηθεί από τις 16 Δεκεμβρίου από τον ΕΜΑ με ελληνικό συντονισμό και σχεδιασμό που βελτιώνει κατά 64% την κατάσταση των ασθενών με πνευμονία από Covid-19 και μειώνει κατά 54% τους θανάτους από κορωνοϊό. Μιλήσαμε με τον καθηγητή και την επιστημονική του ομάδα για να μάθουμε περισσότερα για το συγκεκριμένο φάρμακο και τη θεραπευτική αντιμετώπιση του κορωνοϊού.

Συγχαρητήρια καταρχάς για την επιστημονική σας επιτυχία. Η έγκριση που πήρε το φάρμακο Kineret προκάλεσε υπερηφάνεια σε ολόκληρη την ελληνική ιατρική κοινότητα. Είστε ικανοποιημένος από τη χορήγησή του στα νοσοκομεία της χώρας, έχει επικοινωνηθεί επαρκώς η σημαντικότητά του;
Ευχαριστώ την Athens Voice για τη δυνατότητα της συνέντευξης, δυστυχώς η ενημέρωση ειδικά του κοινού δεν είναι όσο θα θέλαμε επαρκής. Θα ήθελα, πρώτα από όλα, να εξηγήσω τι σημαίνει αδειοδότηση. Όλοι μας έχει χρειαστεί να πάρουμε φάρμακα. Εντός κάθε φαρμάκου υπάρχει ένα μικρό φυλλάδιο που ονομάζεται «Περίληψη Χαρακτηριστικών». Εκεί μπορούμε να διαβάσουμε τις ενδείξεις και τις αντενδείξεις του. Η αδειοδότηση αυτών των ενδείξεων είναι μια επίπονη και εξαιρετικά χρονοβόρος διαδικασία, που στην Ευρωπαϊκή Ένωση υλοποιείται μέσα από μια κοινοπραξία όλων των κρατών-μελών, σε ειδική επιτροπή στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΜΑ), η οποία και αποφασίζει. Η επιτροπή αυτή ενέκρινε τη θεραπεία της πνευμονίας Covid-19 με το φάρμακο Kineret στις 16/12/2021. Η δυσκολία της αδειοδότησης γίνεται εύκολα αντιληπτή από τους αριθμούς: από την αρχή της πανδημίας έχουν γίνει παγκοσμίως πάνω από 7.500 κλινικές μελέτες, και μόνο τέσσερα, τελικά, φάρμακα αδειοδοτηθήκαν για τη θεραπεία των νοσηλευμένων ασθενών. Πρόκειται για ένα μεγάλο επίτευγμα για την ελληνική ιατρική κοινότητα όταν ένα από αυτά που εγκρίθηκαν προήλθε από Έλληνες επιστήμονες και Έλληνες ερευνητές!

 Γνωρίζετε εάν η θεραπεία εφαρμόζεται στα νοσοκομεία της χώρας;
Όταν συμβεί κάτι τόσο επιστημονικά σημαντικό και όταν υπάρχει μία τόσο μεγάλη επιτυχία, δεν είναι κάτι συνηθισμένο στην ελληνική πραγματικότητά, και αιφνιδιάζει και εμάς τους ίδιους. Ακόμη δεν έχουμε συνειδητοποιήσει την εμβέλεια της επιτυχίας. Η αδειοδότηση των φαρμάκων για τα νοσήματα προέρχεται κατά κανόνα είτε από τις ενέργειες των φαρμακευτικών εταιρειών, είτε από ερευνητές των ΗΠΑ, είτε από τις χώρες της Βόρειας Ευρώπης. Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία της Ιατρικής που κάτι τέτοιο επιτυγχάνεται από χώρες του Νότου. Το φάρμακο αδειοθοτήθηκε για να χορηγείται ελεύθερα από όλα τα νοσοκομειακά φαρμακεία των κρατών-μελών. Συνεπώς, εφόσον η Ελλάδα είναι κράτος-μέλος, είναι αυτονόητη και απαραίτητη η χορήγηση του φαρμάκου, όταν αυτή κρίνεται αναγκαία από τον νοσοκομειακό ιατρό.

Το υπουργείο Υγείας, από την πλευρά του, έχει επικοινωνήσει επαρκώς αυτή τη μεγάλη ιατρική επιτυχία της επιστημονικής σας ομάδας στην ιατρική κοινότητα αλλά και στους απλούς πολίτες;
Γνωρίζω ότι η επιτροπή του ΕΟΔΥ από τις 27 Δεκεμβρίου επικαιροποίησε τις θεραπευτικές οδηγίες εισάγοντας το φάρμακο Kineret στον φαρμακευτικό αλγόριθμο των ασθενών που αντιμετωπίζονται ενδονοσοκομειακά.

Πρωτοστατούμε σε θανάτους στην Ευρώπη, γεγονός που δεν μας επιτρέπει να προχωρούμε βραδέως, χρειάζεται «τρέξιμο», και αυτό το επιστημονικό επίτευγμα είναι ένα ισχυρό όπλο στα χέρια των ιατρών για να σώσει ζωές. Χρησιμοποιείται όταν χρειάζεται;
Πράγματι, το να έχει κανείς στα χέρια του το συγκεκριμένο φάρμακο είναι ένα μεγάλο όπλο. Εγώ δεν έχω τη δυνατότητα και την εποπτεία να μπορώ να γνωρίζω τι γίνεται στο σύνολο των νοσοκομείων της χώρας. Εκείνο όμως το οποίο γνωρίζω είναι ότι από τη μία πλευρά μιλάμε για αριθμό θανάτων και από την άλλη πλευρά δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς φάρμακα χορηγούνται, καθώς δεν καταγράφονται ούτως ώστε να αξιολογείται πώς θεραπεύτηκαν οι ασθενείς και αν οι θάνατοι που συμβαίνουν θα μπορούσαν να είναι λιγότεροι αν είχε δοθεί η σωστή θεραπεία.

Γνωρίζουμε για την υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού και την αναγκαιότητα της πρόληψης, όχι όμως για τα φαρμακευτικά σκευάσματα και τις θεραπευτικές ενέργειες που διαθέτουμε, αν τελικά αρρωστήσουμε.
 Το κομμάτι της πρόληψης αφορά ολόκληρο τον πληθυσμό του πλανήτη, και είναι γεγονός ότι πρέπει να δοθεί πρωτεύον βάρος από την πλευρά των κυβερνήσεων των κρατών. Η πανδημία δημιουργεί σε παγκόσμιο επίπεδο αγωνία και ανασφάλεια. Πολύ σωστά, οι κυβερνήσεις επιμένουν ότι ο κόσμος πρέπει να εμβολιαστεί, αλλά δυστυχώς το υπερβολικό άγχος της πανδημίας έχει οδηγήσει μερίδα συμπολιτών μας στην άρνηση. Σε κάθε περίπτωση, όλοι μας οφείλουμε να εμβολιαστούμε, και το επιχείρημα υπέρ του εμβολιασμού είναι απλό: αντιμετωπίζουμε μία πανδημία που προκαλεί θανάτους, και η πιθανότητα κάποιος που θα εμβολιαστεί να προστατευτεί είναι απείρως μεγαλύτερη από τον κίνδυνο που αντιμετωπίζει o ανεμβολίαστος. Στο νοσοκομείο, το ιατρικό σώμα οφείλει πρωτίστως να γνωρίζει τις θεραπευτικές ενέργειες που πρέπει να γίνουν, αλλά πρέπει και οι ασθενείς να γνωρίζουν ότι υπάρχουν κατάλληλες θεραπευτικές αγωγές, ώστε αν τελικά αρρωστήσουν να μην έχουν πανικό και άγχος, αλλά να πηγαίνουν στο νοσοκομείο με την αυτοπεποίθηση ότι υπάρχουν φάρμακα μέσω των οποίων θα μπορέσουν να γίνουν καλά.

Οι δύο κλινικές μελέτες πάνω στο φάρμακο Kineret ξεκίνησαν η πρώτη τον Απρίλιο του 2020 και η δεύτερη τον Δεκέμβριο. Πόσοι ασθενείς συμμετείχαν, με τι όριο ηλικίας; Υπήρξε συνεργασία με άλλες χώρες του εξωτερικού;
Πράγματι, υλοποιήθηκαν δύο μελέτες, η πρώτη ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2020, έγινε αποκλειστικά στην Ελλάδα σε 28 διαφορετικά νοσοκομεία και στη μελέτη αυτή συμμετείχαν περίπου 1.000 Έλληνες ασθενείς όλων των ηλικιακών ομάδων. Οι ασθενείς ανήκαν και στα δύο φύλα και αποδείχθηκε, από την ανάλυση των δεδομένων, ότι όλα τα στελέχη του ιού καλύπτονται με την ίδια αποτελεσματικότητα. Τον Νοέμβριο του 2020 παρουσιάσαμε τα αποτελέσματά μας στην ειδική συμβουλευτική επιτροπή του ΕΜΑ (European Medicines Agency), λαμβάνοντας οδηγίες για τον σχεδιασμό του επόμενου βήματος, δηλαδή μιας δεύτερης μελέτης, που στην Ιατρική περιγράφεται με τον όρο «διπλά-τυφλή». Σε αυτή τη δεύτερη μελέτη συμμετείχαν 37 συνολικά κέντρα μελέτης, 29 από την Ελλάδα, 8 από την Ιταλία, ενώ υπήρξε και ερευνητική συνεργασία με κέντρο της Ολλανδίας.

Οι ασθενείς που συμμετείχαν στις μελέτες ήταν εμβολιασμένοι;
Αντιλαμβάνεστε ότι στην πρώτη φάση μελέτης δεν υπήρχαν εμβόλια, άρα δεν υπήρχαν εμβολιασμένοι, αλλά στη δεύτερη μελέτη, που ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2020 και ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του 2021, έλαβαν μέρος και εμβολιασμένοι.

Η θεραπεία με το φάρμακο Kineret μειώνει κατά 54% τον κίνδυνο θανάτου ή νοσηλείας στη ΜΕΘ

Τι απέδειξαν οι δύο μελέτες; Ποια είναι η αποτελεσματικότητα του φαρμάκου; Παίζει ρόλο στα ποσοστά της αποτελεσματικότητας εάν ο ασθενής είναι εμβολιασμένος η όχι;
Η αποτελεσματικότητα κάθε φαρμάκου κρίνεται ανάλογα με την εξέλιξη του νοσήματος μετά από 28 ημέρες. Κατόπιν, είτε ο ασθενής μπορεί να μην έχει κανένα σύμπτωμα και να μπορεί να επιστρέψει στην καθημερινότητά του, είτε να βρίσκεται νοσηλευόμενος στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, ή δυστυχώς να έχει πεθάνει. Οι ασθενείς λοιπόν που φθάνουν στο νοσοκομείο πρέπει να υποβληθούν σε μία εξέταση αίματος η οποία ανιχνεύει με ακρίβεια την πιθανότητα να χρειαστεί να φτάσουν στη ΜΕΘ  ή/και να πεθάνουν. Σύμφωνα με τα ευρήματά μας, αν η εξέταση αίματος είναι θετική και ανιχνεύσει κίνδυνο, πρέπει να ξεκινήσουμε άμεσα θεραπεία για δέκα ημέρες. Η θεραπεία με το φάρμακο Kineret (Αnakinra) αυξάνει κατά 64% την πιθανότητα να γίνει κάποιος απόλυτα καλά και μειώνει κατά 54% τον κίνδυνο θανάτου ή νοσηλείας στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας.

Η χορήγηση του Kineret στον ασθενή γίνεται όταν διαπιστωθεί υποξεία;
Πράγματι, η ένδειξη που εγκρίθηκε από τον ΕΜΑ είναι για ασθενείς ενηλίκους που νοσηλεύονται και οι οποίοι χρειάζονται συμπληρωματικό οξυγόνο, δηλαδή οξυγόνο που χορηγείται στον ασθενή με μάσκα, είτε δίνεται από τη μύτη είτε με τη μορφή του οξυγόνου υψηλής ροής.

Σε ποιους ασθενείς μπορεί να δοθεί το φάρμακο, δύναται να χορηγηθεί σε καρκινοπαθείς, νεφροπαθείς, διαβητικούς, σε εγκύους ή σε παιδιά;
Χορηγείται μόνο σε ενήλικες, επίσης σε όλους τους ασθενείς με υποκείμενα νοσήματα μπορεί να χορηγηθεί με ασφάλεια. Δεν χορηγείται σε εγκύους, καθώς δεν έχει δοκιμασθεί στην εγκυμοσύνη.

Οικονομικά καλύπτεται από το ΕΣΥ, εφαρμόζεται σε ιδιωτικές κλινικές και πόσο στοιχίζει;
 Όλα τα φάρμακα προς νοσοκομειακή χρήση για τη λοίμωξη από τον κορωνοϊό, εφόσον έχουν αδειοδοτηθεί, οικονομικά καλύπτονται από την ασφάλεια των ασθενών, και έχει υπάρξει μάλιστα σχετική πρόνοια εκ μέρους του υπουργείου Υγείας. Αναφορικά με το κόστος, η διάρκεια της θεραπείας είναι 10 ημέρες και για το σύνολο των συγκεκριμένων ημερών το ποσό κυμαίνεται ανάμεσα στα 160 και 180 ευρώ κάνοντας τη θεραπεία την πιο φθηνή από όλες τις διαθέσιμες που χορηγούνται αυτή τη στιγμή!

Από πόσα άτομα απαρτίζεται η επιστημονική σας ομάδα στο Αττικόν και πόσα άτομα συνεργάστηκαν για τις δύο μελέτες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό;
Στο Νοσοκομείο Αττικόν εργαζόμαστε καθημερινά πάνω από 50 επιστήμονες. Το σύνολο όμως των επιστημόνων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό που συστρατεύτηκαν σε αυτή την προσπάθεια τα τελευταία δύο χρόνια ήταν πάνω από 1.000.

Ανεξάρτητα από τη δική σας έρευνα, τα δεδομένα ανατρέπονται με την έγκριση που πήρε το Paxlovid, τo χάπι της Pfizer ή της Merck όσον αφορά το Kineret;
Ανάλογα με το στάδιο του νοσήματος, το φάρμακο που πρέπει να πάρει ο ασθενής είναι εντελώς διαφορετικό. Φάρμακα όπως τα καινούργια πόσιμα χάπια ή τα μονοκλωνικά αντισώματα έχουν ως στόχο να δοθούν στην αρχή των συμπτωμάτων, δηλαδή τις πρώτες ημέρες, όταν ο ασθενής έχει ελαφρά συμπτώματα πολύ πριν χρειαστεί  να νοσηλευτεί. Το σημαντικό εδώ είναι ότι το φάρμακο Kineret και τα άλλα τρία φάρμακα που έχουν αδειοδοτηθεί είναι απαραίτητα όταν ο άρρωστος ήδη νοσηλεύεται και χρειάζεται να του χορηγηθεί οξυγόνο.

Κλείνοντας, θα ήθελα να σας ρωτήσω εάν αυτό το ιατρικό σας επίτευγμα έχει πάρει τα εύσημα από την κυβέρνηση, την ηγεσία του υπουργείου Υγείας, από τον Πανελλήνιο Ιατρικό Σύλλογο και από το Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας Τεχνολογίας και Καινοτομίας.
Όπως ήδη σας ανέφερα, είναι σύνηθες να απαιτείται αρκετός χρόνος για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος μιας επιστημονικής επιτυχίας με διεθνή απήχηση. Είμαι αισιόδοξος ότι η αναγνώριση της επιτυχίας θα έρθει από την ελληνική κοινωνία.