Ο Διδάκτορας Μοριακής Βιολογίας Γιάννης Πρασσάς απαντά στο ερώτημα «Πώς πρέπει να ετοιμαστούμε για την επόμενη πανδημία;»
Μολονότι εδώ και πάνω από ένα εξάμηνο είναι διαθέσιμα στους πάντες (τουλάχιστον στον Δυτικό κόσμο) μία σειρά από εξαιρετικά αποτελεσματικά εμβόλια κατά του κορωνοϊού, ακόμη βρισκόμαστε μάλλον νωρίς στην οριστική τιθάσευση της πανδημίας, κυρίως λόγω του μεγάλου αριθμού ανεμβολίαστων/αρνητών και των διαρκών μεταλλάξεων του ιού — το χειμωνιάτικο δίμηνο που έχουμε μπροστά μας είναι, δυστυχώς, απρόβλεπτο. Ωστόσο, η οριστική λύση (πιστεύουμε ότι) δεν θα αργήσει. Σε κάθε περίπτωση όμως, είναι απολύτως βέβαιο ότι το μέλλον θα έχει και άλλες πανδημίες. Πώς πρέπει, λοιπόν, να προετοιμαστούμε για την επόμενη πανδημία; Ή μήπως είναι άραγε νωρίς για κάτι τέτοιο; Θέσαμε αυτό το ερώτημα σε τέσσερις έγκριτους επιστήμονες, στον Γιώργο Καργιολάκη, τον Γιώργο Παππά, τη Μυρτάνη Πιερή και τον Γιάννη Πρασσά, τις σχεδόν καθημερινές παρεμβάσεις των οποίων παρακολουθούν χιλιάδες άνθρωποι στη χώρα μας —και τους ευχαριστούμε θερμά για αυτό—, και ιδού τι είχαν την καλοσύνη να μας απαντήσουν.
Οι πανδημίες λήγουν όταν πάψουν να απειλούνται με κατάρρευση τα δημόσια συστήματα Υγείας. Στην τρέχουσα πανδημία αυτό πιθανότατα θα έρθει με το επικείμενο πέρας του πρώτου (και πλέον εκρηκτικού) κύκλου της πανδημίας που αναμένεται να ολοκληρωθεί με (εκρηκτικό επιδημιολογικά) τρόπο τις επόμενες εβδομάδες. Ουσιαστικά δηλαδή μέχρι να χτίσει η πλειονότητα του κόσμου μια πρώτη στρώση ανοσίας (είτε μέσω του ασφαλούς εμβολιασμού, είτε μέσω τής εν δυνάμει επικίνδυνης φυσικής έκθεσης). Η συμβίωσή μας με τον ιό προφανώς θα συνεχιστεί εσαεί (άλλος ένας ιός θα προστεθεί στη λίστα με τους περίπου 200 αναπνευστικούς ιούς που συμβιώνουν ανοιχτά μαζί μας επιφέροντας σημαντικότατο ετήσιο κόστος σε υγεία και οικονομία), αλλά αυτή η συμβίωση θα είναι πιθανότατα πιο ομαλή και περισσότερο προβλέψιμη και διαχειρίσιμη (τουλάχιστον μέχρι να μας ξαναθυμίσει ο ιός ότι ποτέ δεν πρέπει να μιλάμε με βεβαιότητες για τη μελλοντική του εξελικτική πορεία).
Αλλά ας πάρουμε αυτό το «καλό» σενάριο. Ας πούμε ότι μπαίνουμε σε μια ζώνη λιγότερο εκρηκτικής ενδημικής συμβίωσης με τον ιό. Τι σημαίνει αυτό για την επόμενη μέρα όσον άφορα την προετοιμασία μας για την επόμενη πανδημία (που σίγουρα θα έρθει σε κάποια χρόνια); Ποια είναι τα λάθη που έγιναν και ποια είναι κάποια από τα κυρία μαθήματα που πρέπει να πάρει η Δημόσια Υγεία από τα λάθη αυτά ώστε να βγει σοφότερη από τη διαχείριση της τρέχουσας πανδημίας;
Μάθημα 1: Αποφυγή πολιτικοποίησης των μέτρων δημόσιας υγείας και προστασία των υγειονομικών θεσμών. Δυστυχώς στην τρέχουσα πανδημία η κομματική εργαλειοποίηση της πανδημίας σε πολλές χώρες της Δύσης (όπως πρωτίστως π.χ. στις ΗΠΑ) αποτέλεσε σημαντική τροχοπέδη στη συλλογική προσπάθεια αντιμετώπισης της κρίσης και κόστισε πολύ σε ανθρώπινες απώλειες.
Μάθημα 2: Αναγνώριση της κρισιμότητας της συνεργασίας κρατών, οργανισμών, φιλανθρωπικών ιδρυμάτων και εταιρειών (warp speed μοντέλο). Το παράδειγμα του «warp speed» εγχειρήματος, που οδήγησε στη δημιουργία νέων αποτελεσματικών εμβολίων σε χρόνο-ρεκόρ, αναδεικνύει με τον καλύτερο τρόπο την τεράστια άξια συνεργασίας όλων των εμπλεκόμενων θεσμών και φορέων για την επίτευξη κρίσιμων εργαλείων σε περιόδους κρίσης.
Μάθημα 3: Επένδυση στη σωστή και έγκαιρη επικοινωνία της επιστήμης (πριν και κατά την κρίση). Η επιστήμη ξεκινά από τον πάγκο και καταλήγει στην επικοινωνία της παραέξω. Ειδικά για θέματα Δημόσιας Υγείας η άρτια επικοινωνία της επιστήμης είναι κρισιμότατο μέτωπο. Εξίσου σημαντικό με την πρωτογενή παραγωγή νέας γνώσης.
Μάθημα 4: Ρυθμιστική προσαρμοστικότητα και ευελιξία σε περιόδους κρίσης. Η γραφειοκρατική/ρυθμιστική αδράνεια σε περιόδους κρίσεων έχει τεράστιο κόστος. Οι ρυθμιστικοί περιορισμοί πρέπει να μπορούν να ακολουθούν τις επιταγές της έκτακτης κατάστασης και να μη δημιουργούν ανυπέρβλητα εμπόδια, ωσάν να είμαστε σε μια κανονικότητα.
Μάθημα 5: Η μεγάλη άξια τής «εκ του ασφαλούς» δράσης στο ξέσπασμα μιας πανδημίας. Την πανδημία πρέπει να την πνίξεις στην αρχή. Αν σου ξεφύγει ο ιός, θα τον κληρονομήσεις για πάντα με τεράστιο κόστος. Προς αυτή την κατεύθυνση απαιτείται συνολική αναβάθμιση των μεθόδων τακτικής επιδημιολογικής και διαγνωστικής επιτήρησης (λυμάτων, δειγματοληπτικών ασθενών κ.λπ.).
Μάθημα 6: Η σημασία τής όσο το δυνατόν ευρύτερης συμμετοχής πολιτών στην κοινωνία της γνώσης. Για να μπορέσουμε την επόμενη φορά να κινηθούμε συντεταγμένα και συλλογικά, προέχει να μπορούμε όσο το δυνατόν περισσότεροι να αντιληφθούμε τις άξιες των αρχών Δημόσιας Υγείας και των εργαλείων της.
Μάθημα 7: Η ενίσχυση των εθνικών συστημάτων Υγείας και η συνολική αναβάθμιση εξαερισμών σε δημόσιους (νοσοκομεία, ΜΜΜ, σχολεία, εκκλησίες) και ιδιωτικούς χώρους συνωστισμού (μπαρ, κλαμπ, σούπερ μάρκετ κ.λπ.). Το μεγάλο crash test της τρέχουσας πανδημίας ανέδειξε με τον καλύτερο τρόπο την επιτακτική ανάγκη ενίσχυσης των εθνικών συστημάτων Υγείας και της συνολικής αναβάθμισης των μεθόδων καθαρισμού του αέρα σε όλους τους χώρους συγχρωτισμού.
Μάθημα 8: Η επιθετικότερη επένδυση στην έρευνα. Η ασφαλέστερη πυξίδα κατά τη διάρκεια μιας πανδημίας είναι η επιστήμη. Η ενίσχυση των κονδυλίων για έρευνα και ανάπτυξη (R&D) είναι η αποδοτικότερη επένδυση.
Μάθημα 9: Η πανδημία είναι μία και είναι παγκόσμια.
Μάθημα 10: Οι πανδημίες πάντοτε κάνουν τον κύκλο τους και περνούν.
Θα υπάρχουν και αλλά πολλά μαθήματα που προκύπτουν από μια τέτοια έντονη κρίση. Άλλωστε οι πανδημίες δεν αποτελούν αποκλειστικά υγειονομικές κρίσεις, αλλά άπτονται σχεδόν σε όλους τους τομείς και δραστηριότητες της ζωής μας. Η ιστορία μάς έχει δείξει, δυστυχώς, ότι ξεχνάμε εύκολα. Εύχομαι αυτή τη φορά έστω κάποια από τα παραπάνω μαθήματα να αποτελέσουν αφορμή για προληπτική δράση.
Τέλος, ελπίζω να κρατήσουμε καλά στη μνήμη μας ότι οι συλλογικές κρίσεις απαιτούν συλλογική δράση. Για να μας βρει περισσότερο μαζί η επόμενη κρίση, πρέπει να οριοθετήσουμε ως κεντρικό στόχο τη δημιουργία περισσότερο συμμετοχικών κοινοτήτων με βασικούς πυλώνες τη διαφάνεια, την εμπιστοσύνη, τον σεβασμό στους θεσμούς και την κοινωνική ενσυναίσθηση (ιδιαίτερα προς τους λιγότερο προνομιούχους συμπολίτες μας).
Ο Γιάννης Πρασσάς είναι Διδάκτορας Μοριακής Βιολογίας, μόνιμος ερευνητής στο Τμήμα Παθολογίας του Πανεπιστημίου του Τορόντο και υπεύθυνος Καινοτομίας στο Νοσοκομείο Μount Sinai
7°
