Κοντά σε mRNA εμβόλιο για τον ιό HIV

Ο Παναγιώτης Γαργαλιάνος είναι από τους Έλληνες γιατρούς που αντιμετώπισαν τα πρώτα περιστατικά HIV στη χώρα μας τη δεκαετία του 1980. Επί δέκα χρόνια πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης και Αντιμετώπισης του AIDS, τέως πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Λοιμώξεων και διευθυντής της Παθολογικής-Λοιμωξιολογικής Κλινικής του Ιατρικού Κέντρου Αθηνών, μιλάει στην ATHENS VOICE για τις μέρες του μεγάλου φόβου, για το στίγμα, για τις εξελίξεις στη θεραπεία και για τις μεγάλες ελπίδες να αποκτήσουμε εμβόλιο κατά του HIV.

Ήσασταν από τους πρώτους γιατρούς στην Ελλάδα που αντιμετωπίσατε περιστατικά HIV. Περιγράψτε μας λίγο εκείνη την πρώτη εποχή του HIV.
Το πρώτο περιστατικό στη χώρα μας ήταν ένας Αφρικανός, το 1983, και το διέγνωσε ο Ιωάννης Κοσμίδης, διευθυντής μου στο «Σισμανόγλειο» και μετά στο «Γεώργιος Γεννηματάς». Εγώ άρχισα να ασχολούμαι με τον HIV από το 1984 στο Λονδίνο και στο Μπέρμιγχαμ και από το 1986 στην Ελλάδα, στο νοσοκομείο «Γεώργιος Γεννηματάς». Τα πράγματα ήταν τελείως διαφορετικά τότε. Τη δύσκολη δεκαετία 1986-1996: αρχικά είχαμε μόνο το ΑΖΤ, αργότερα συνδυάζαμε δύο φάρμακα που κυκλοφορούσαν σταδιακά, ενώ  ξέραμε ότι είχαν μια περιορισμένη δράση και για μικρό χρονικό διάστημα. Εκείνη την εποχή πάνω από το 80% των ασθενών έχαναν τη ζωή τους μέσα σε περίπου 5 χρόνια από την ώρα που μολύνθηκαν. Προς το τέλος της δεκαετίας του 1980 βγήκαν και κάποια άλλα φάρμακα, τα οποία αρχίσαμε να συνδυάζουμε με ό,τι υπήρχε μέχρι τότε. Κερδίζαμε σε χρόνο ζωής αλλά είχαμε απώλειες. Το παιχνίδι, θα λέγαμε, άλλαξε το 1996 όταν βγήκαν τα πρώτα δραστικά φάρμακα, οι αναστολείς πρωτεάσης, τα οποία συνδυάστηκαν με τα υπάρχοντα. Από τότε ακολουθήθηκε μια τριπλή θεραπεία που άλλαξε τα πράγματα. Φανταστείτε, όμως, ότι τότε οι ασθενείς έπρεπε να παίρνουν έως και 18 χάπια την ημέρα. Άλλα από αυτά έπρεπε να διατηρούνται στο ψυγείο, άλλα να καταναλώνονται μαζί με 2-3 λίτρα νερό για να μην υπάρχουν ανεπιθύμητες παρενέργειες, άλλα έφερναν ζαλάδες, με αποτέλεσμα, λόγω των πολλών χαπιών, η συμμόρφωση στη θεραπεία να είναι πολύ χαμηλή. Ήταν μία νίκη αλλά με δυσκολίες.

Μιλήστε μας για το στίγμα που συνόδευε τους ασθενείς εκείνων των πρώτων χρόνων.
Ήταν άγριες εποχές. Ακόμη κι εμάς τους γιατρούς πολλοί απέφευγαν να μας χαιρετήσουν μην κολλήσουν από το χέρι μας. Ο φόβος ήταν μεγάλος, όπως και το στίγμα. Υπήρχε αποκλεισμός, περιπτώσεις εκδίωξης από το εργασιακό περιβάλλον, απόρριψη ακόμα και από την ίδια την οικογένεια. Να σημειώσω ότι ο πατέρας ήταν αυτός που απέρριπτε, καθώς η νόσος αρχικά είχε ονομαστεί σύνδρομο των ομοφυλοφίλων και αυτομάτως συνδεόταν με ομοφυλοφιλική συμπεριφορά. Η Ελληνίδα μάνα, όμως, στάθηκε όρθια και σε όλα εκείνα τα χρόνια μια φορά είδα μία μητέρα να απορρίπτει την κόρη της. Τότε, ο γιατρός έπρεπε να είναι ο κλινικός γιατρός που παρακολουθούσε τον ασθενή, ο ψυχολόγος, ο πατέρας, η μάνα, ο αδελφός του, ακόμα και ο πνευματικός του εάν είχε χριστιανικές ανησυχίες.

Πώς προχώρησε η θεραπεία στα χρόνια;
Η περίοδος 1996-2000 σηματοδοτήθηκε από την έλευση νέων φαρμάκων, κι έτσι από τα 18 χάπια ημερησίως πέσαμε στα 3-4 και από τις αρχές του 2000 σε 1-2, κάτι που έφερε πολύ υψηλή συμμόρφωση στη θεραπεία σε ποσοστό άνω του 90%. Και από το 2005 σταματήσαμε να λέμε ότι κάποιος είναι ασθενής αλλά ότι διαβιώνει με HIV, με το προσδόκιμο ζωής να διαμορφώνεται μόλις κατά 5 χρόνια λιγότερο σε σχέση με το μέσο όρο και με το άτομο να είναι απόλυτα λειτουργικό, εάν ακολουθεί τη θεραπεία του. Σήμερα πραγματικά ξέρουμε ότι αν κάποιος παίρνει τα φάρμακά του, που εξακολουθούν να είναι 1-2 χάπια την ημέρα, μπορεί να έχει μια απολύτως φυσιολογική ζωή. Κι επίσης έρχονται εξελίξεις και στη θεραπεία. Τόσο ο Ευρωπαϊκός όσο και ο Αμερικανικός Οργανισμός Φαρμάκων (EMA, FDA) έχουν εγκρίνει φάρμακα με μακροχρόνια δράση, δηλαδή μία ένεση το μήνα ή κάθε έξι μήνες, αντί της ημερήσιας λήψης χαπιών. 

Μπορεί κάποιος άνθρωπος με HIV να σταματήσει να είναι μεταδοτικός, εάν ακολουθεί τη θεραπεία του;
Ναι. Πρόκειται για το γνωστό U=U (Undetectable=Untransmittable) που σημαίνει ότι αν έχει μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο, κάτω από 50 αντίγραφα του ιού/ml δεν μεταδίδει τον ιό. Στην ίδια περίπτωση, σχεδόν μηδαμινή είναι η περίπτωση μετάδοσης του ιού από τη μητέρα στο παιδί που κυοφορεί.

Πείτε μας για τη θεραπεία σήμερα, ποια είναι η διαδικασία, πόσο στοιχίζουν τα φάρμακα, αν είναι προσβάσιμα για όλους.
Η Ελλάδα ήταν από τις πρώτες χώρες που χορήγησε δωρεάν τα φάρμακα για τους ασθενείς της. Και χορηγούνται σε όλους, είτε είναι ανασφάλιστοι, είτε άνθρωποι χωρίς «νομιμοποιητικά» έγγραφα. Συνήθως, στην αρχή, θέλουμε να βλέπουμε τον άνθρωπο με HIV μία φορά τον μήνα, να δούμε πώς πάει, στη συνέχεια αυτό γίνεται κάθε τρίμηνο και όταν σταθεροποιηθεί μία φορά το εξάμηνο ή και μία φορά ετησίως. Τα φάρμακα τα προμηθεύεται ο οροθετικός από τα φαρμακεία των νοσοκομείων μία φορά το μήνα και συνήθως η θεραπεία αφορά σε ένα με δύο χάπια την ημέρα. Είναι ακριβά φάρμακα, μια θεραπεία σήμερα κοστίζει περίπου 800 ευρώ ανά μήνα.

Πώς και τόσα χρόνια δεν έγινε εφικτό να φτιαχτεί ένα εμβόλιο;
Έχουν γίνει πολλές προσπάθειες και η αποτυχία τους οφείλεται σε δύο λόγους. Ο ένας γιατί πρόκειται για έναν ιό που κάνει συνεχείς μεταλλάξεις, και ο δεύτερος γιατί έχει την ιδιότητα να κατασκηνώνει σε περιοχές του σώματος που δεν μπορούν να διεισδύσουν τα φάρμακα. Υπάρχει, όμως, ένα καλό νέο, καθώς λόγω της μεγάλης έρευνας γύρω από το mRNA είναι πιθανόν να έχουμε σε προβλέψιμο χρόνο, σε μια διετία, εμβόλιο για τον HIV.

Τι είναι η προφυλακτική θεραπεία (PEP);
Εάν κάποιος πιστεύει ότι έχει εκτεθεί στον ιό, μέσω σεξουαλικής επαφής, από τρύπημα με κάποια βελόνα κ.λπ., μπορεί να πάει στο νοσοκομείο όπου θα του χορηγηθεί αντιρετροϊκή αγωγή. Θα πρέπει όμως να το κάνει εντός 48 ωρών και ιδανικά εντός 24 ωρών από την έκθεσή του.

Τι είναι το PrEP, ή αλλιώς προφύλαξη πριν από την έκθεση, και γιατί δεν χορηγείται στη χώρα μας;
Πρόκειται για προφυλακτική αγωγή υπό τη μορφή χαπιού, η οποία απευθύνεται κυρίως σε άτομα συχνά εκτεθειμένα στον ιό, π.χ. σε εκδιδόμενους/ες. Πράγματι, δεν χορηγείται στη χώρα μας, όπως και άλλες χώρες. Η κριτική στο PrEPείναι ο φόβος της χαλάρωσης σε μια επικίνδυνη συμπεριφορά, που μπορεί να γίνει lifestyle. Δεν μπορείς να λες, δηλαδή, μην πάρεις προφυλάξεις, πάρε ένα χάπι και κάνε ό,τι θέλεις.

Σήμερα υπάρχει στίγμα;
Είναι πολύ πιο περιορισμένο σε σχέση με τις πρώτες άγριες εποχές. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν κι εκείνοι οι οποίοι «ανθίστανται» να μην πιστεύουν αυτά που λέει η επιστήμη. Σε κάθε περίπτωση, η παρέμβαση της ιατρικής στο AIDS ήταν η πιο επιτυχημένη των τελευταίων χρόνων. Μια πανδημία που έχει προκαλέσει 40 εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως έχει γίνει, πλέον, διαχειρίσιμη.