Διατροφικές διαταραχές: Τι είναι και πώς να τις αντιμετωπίσεις

«Κοιτάει τον εαυτό της στον καθρέφτη. Δεν της αρέσει. Αναρωτιέται γιατί δεν φαίνονται περισσότερο τα κόκκαλα της και το κενό ανάμεσα στα πόδια της. Στον καθρέφτη αντικατοπτρίζεται κάτι διαφορετικό. Κάτι που είναι ψευδές. Μια πλασματική εικόνα. Τύψεις. Αναθεματίζει την ώρα και τη στιγμή που έφαγε παραπάνω στο μεσημεριανό. Σφίγγει τα χείλη της και τα μάτια της βουρκώνουν. Σκέφτεται πόσο θα ήθελε να γυρνούσε τον χρόνο πίσω. “Μακάρι να μην έβαζες εκείνη την μπουκιά στο στόμα σου. Μακάρι να μην ήσουν αδύναμη” ψελλίζει στον εαυτό της. Τρέχει γρήγορα στο μπάνιο. “Τελευταία φορά”. Σιχαίνεται τον εαυτό της. “Τελευταία φορά”. Όταν μπεις σε αυτό το τρυπάκι, δύσκολα βγαίνεις».

Αλλά, βγαίνεις. Μπορείς να βγεις. Να βγεις πιό δυνατός. Η αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών, είναι μια διαδικασία δύσκολη, χρονοβόρα και επίπονη. Μια διαδικασία που πρέπει το ίδιο το άτομο που πάσχει από τη διατροφική διαταραχή, να μπορέσει να δει κατάματα ότι πάσχει από τη διαταραχή. Να ζητήσει βοήθεια από ειδικούς που θα το βοηθήσουν να εντοπίσει, να αναγνωρίσει, να διαχειρίζεται και τελικά, να απαλλαγεί από την “φωνή”. Τη “φωνή” της διατροφικής διαταραχής. 

Ο Ευάγγελος Ζουμπανέας, διατροφολόγος, ιδρυτής Επιστημονικής Ομάδας «Διατροφή» και διευθύνων σύμβουλος του Κέντρου Εκπαίδευσης & Αντιμετώπισης Διατροφικών Διαταραχών, εξηγεί πως η “φωνή” της διατροφικής διαταραχής είναι αυτή που κρατά το άτομο πίσω, με αποτέλεσμα, μόλις ξεκινήσει τη διαδικασία αντιμετώπισης, πολλές φορές να κάνει βήματα μπροστά και μετά να κάνει βήματα πίσω. «Χρειάζεται τουλάχιστον δύο χρόνια να κάνουμε μόνο βήματα μπροστά, για να μπορέσει το άτομο να απαλλαγεί από τη φωνή και ανάλογα με τη διαταραχή, το χρονικό διάστημα προς την θεραπεία, διαφέρει» επισημαίνει. 

Τι είναι οι διατροφικές διαταραχές; 

Ένα άτομο που έχει αναπτύξει ακραία συναισθήματα, σκέψεις και συμπεριφορές σχετικά με τη λήψη τροφής, πάσχει από κάποια διατροφική διαταραχή. Ουσιαστικά, το φαγητό και ότι σχετίζεται με αυτό, παίρνει μια κυρίαρχη και βαρυσήμαντη θέση στη ζωή του ατόμου, κατευθύνει τις κινήσεις του και μπορεί να το οδηγήσει σε επικίνδυνα μονοπάτια.

Οι πιο συνηθισμένες διαταραχές της διατροφής είναι η Ψυχογενής Ανορεξία, η Ψυχογενής Βουλιμία και η Ψυχαναγκαστική Υπερφαγία (ή Αδηφαγική Διαταραχή). Ακόμη, η Αμερικανική Ψυχιατρική Ομοσπονδία στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο κατατάσσει στις διατροφικές διαταραχές την Περιοριστική Διαταραχή Πρόσληψης Τροφής και τη Μη αλλιώς προσδιοριζόμενη Διατροφική Διαταραχή. Οι Διατροφικές Διαταραχές είναι πολύπλοκα ιατρικά και ψυχιατρικά νοσήματα.

Το άτομο αποκτά επικίνδυνες και μη λειτουργικές συμπεριφορές, όπως αυστηρές δίαιτες, υπεργυμναστική, εκκαθαριστικές μεθόδους ή υπερκατανάλωση τροφής.

Τα πρώτα επιδημιολογικά δεδομένα μιλούσαν για διαταραχές που αφορούσαν κυρίως σε νεαρά κορίτσια, ωστόσο τα τελευταία χρόνια, έχουν αυξηθεί τα περιστατικά σε παιδιά, ενήλικες και άντρες. Οι συγγενείς πρώτου βαθμού ανορεξικών ή βουλιμικών ασθενών έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να παρουσιάσουν και οι ίδιοι διαταραχή στην πρόσληψη της τροφής.

Οι αιτίες που συμβάλλουν στην εμφάνιση διατροφικών διαταραχών, είναι κυρίως κοινωνικοψυχολογικές ενώ μπορεί να είναι και γενετικές. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι ορμονικοί και νευροβιολογικοί παράγοντες πιθανώς να συμβάλλουν στην εξέλιξη των διαταραχών αυτών. Η δομή της οικογένειας, στοιχεία της προσωπικότητας, το στρες, η εφηβεία και κοινωνικο-πολιτισμικοί παράγοντες επίσης θεωρούνται επιβαρυντικοί παράγοντες.

Σύμφωνα με στοιχεία της Ακαδημίας για τις Διαταραχές της Διατροφής, τα κρούσματα διατροφικών διαταραχών έχουν αυξηθεί τα τελευταία 30-40 χρόνια. Περίπου 0,5 – 1% του συνόλου των εφήβων και ενήλικων γυναικών εμφανίζουν τα κριτήρια διάγνωσης της ψυχογενούς ανορεξίας, ενώ περίπου 1-2% είναι το αντίστοιχο ποσοστό για την ψυχογενή βουλιμία.Ωστόσο, σε μια δεδομένη χρονική στιγμή, περίπου το 10% των έφηβων και νέων γυναικών μπορεί να εμφανίσει συμπτώματα διατροφικών διαταραχών. 

Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποίησε πριν δύο χρόνια το ΚΕΑΔΔ στο πελατολόγιο γραφείων διατροφολόγων στην χώρα μας, διαπιστώθηκε πως ένα ποσοστό της τάξεως του 35% έπασχε από κάποιου είδους διατροφική διαταραχή. «Το εντυπωσιακό ήταν όμως, ότι από αυτούς που έπασχαν, το 50% δεν το γνώριζε. Αυτό σημαίνει πως ένα άτομο που έχει διαταραγμένη σχέση με το φαγητό, αν δεν βρει κάποιον κατάλληλο επαγγελματία υγείας, προκειμένου να γίνει η διάγνωση, τότε διαιωνίζει αυτό το πρόβλημα και συνεχίζει να έχει διαρκώς μια άσχημη εικόνα για το σώμα του και εξακολουθεί να παλεύει με το νούμερο της ζυγαριάς,που τα πάντα περιστρέφονται γύρω από αυτό» λέει ο κ. Ζουμπανέας. 

Νευρική Ανορεξία

Η Νευρική Ανορεξία χαρακτηρίζεται από σημαντική μείωση της πρόσληψης τροφής, με τα κύρια χαρακτηριστικά της νόσου να είναι η εκούσια μείωση του σωματικού βάρους με μείωση του δείκτη μάζας σώματος (BMI) κάτω του 17,5, ο έντονος φόβος για αύξηση του βάρους και παχυσαρκία, η διαταραγμένη εικόνα του σώματος, με αποτέλεσμα το άτομο, παρόλο που παραμένει ελλιποβαρές, να συνεχίζει τις προσπάθειες για απώλεια βάρους, ενώ παράλληλα αρνείται τη σοβαρότητα των επιπτώσεων του χαμηλού σωματικού του βάρους. Πολύ συχνά στις γυναίκες απουσιάζει η έμμηνος ρύση.

Τα αίτια που οδηγούν στην ανάπτυξη της Νευρικής Ανορεξίας είναι άγνωστα. Παρατηρείται ωστόσο, πως διαμορφώνονται ανάλογα το κοινωνικό, ψυχολογικό, θρησκευτικό και οικογενειακό περιβάλλον. Συνήθως συνυπάρχει με άλλα προβλήματα σωματικής και ψυχικής υγείας.

Η έγκαιρη διάγνωση των συμπτωμάτων, παίζει σημαντικό ρόλο και στην αντιμετώπιση της Νευρικής Ανορεξίας. Η διαταραχή αυτή έχει το υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας ανάμεσα σε όλες τις ψυχιατρικές ασθένειες που αγγίζει το 15%.

Ψυχογενής Βουλιμία

Πρόκειται για την πιό γνωστή διατροφική διαταραχή. Χαρακτηρίζεται από υπερβολική κατανάλωση τροφής και ακατάλληλες αντισταθμιστικές συμπεριφορές για τον έλεγχο του βάρους με δυνητικά επικίνδυνες συνέπειες.

Τα χαρακτηριστικά στοιχεία στη συμπεριφορά του ασθενούς με ψυχογενή βουλιμία είναι τα επανειλημμένα επεισόδια υπερφαγίας και η απώλεια αυτοέλεγχου κατά την κατανάλωση της τροφής. Προκειμένου να αποτραπεί η αύξηση του βάρους, ο ασθενής καταλήγει σε πρόκληση εμετού, λήψη καθαρτικών, διουρητικών ή άλλων φαρμακευτικών σκευασμάτων ή υπερβολική άσκηση.

Σε σύγκριση με τα άτομα που πάσχουν από ψυχογενή ανορεξία, οι ασθενείς με ψυχογενή βουλιμία τείνουν να παρουσιάζουν συχνότερα συναισθηματικές διαταραχές. Η μεταβολή του βάρους επηρεάζει την συμπεριφορά και την αυτοεκτίμησή του ασθενούς. Τα άτομα επιδίδονται σε έναν φαύλο κύκλο δίαιτας- υπερφαγίας και εκκαθάρισης, που είναι ιδιαίτερα ψυχοφθόρος.

Συνήθως, η βουλιμία ξεκινάει στην εφηβική ηλικία. Εμφανίζεται με μεγαλύτερη συχνότητα στις γυναίκες από ότι στους άντρες. Αξιοσημείωτο είναι πάντως, ότι πρόκειται για μια κρυφή ασθένεια, αφού το άτομο μπορεί να πάσχει για χρόνια χωρίς να το γνωρίζει κανένας από το περιβάλλον του.

Υπερφαγία (Binge Eating)

Η Αδηφαγική Διαταραχή (υπερφαγία) χαρακτηρίζεται από κατανάλωση μεγάλης ποσότητας τροφής με αίσθηση απώλειας ελέγχου. Ουσιαστικά, είναι επεισόδια ανεξέλεγκτης και παρορμητικής υπερφαγίας (binge eating), πέρα από το σημείο του να αισθανθείς «ικανοποιητικά χορτάτος». Συνοδεύονται από αισθήματα απέχθειας, ενοχές και ντροπή. Συναισθήματα όμως που δεν ακολουθούνται από εκκαθαριστικές ή αντισταθμιστικές μεθόδους, όπως στην Νευρική Βουλιμία.

Τα επεισόδια πολυφαγίας συμβαίνουν κατά μέσο όρο 2 μέρες την εβδομάδα για διάστημα 6 μηνών ή και περισσότερο. Παρόλα αυτά, η επεισοδιακή πολυφαγία δεν συμβαίνει αποκλειστικά κατά τη διάρκεια της Νευρικής Ανορεξίας ή της Νευρικής Βουλιμίας.

Η Αμερικάνικη Ψυχιατρική Εταιρεία μόλις το 1994 όρισε συγκεκριμένα κριτήρια για την Αδηφαγική Διαταραχή. Η θεραπεία της απαιτεί τη συνεργασία με εξειδικευμένους επιστήμονες που θα φροντίσουν την διατροφική αποκατάσταση και την ψυχολογική υποστήριξη.

Πώς θα καταλάβω αν κάποιος από το περιβάλλον μου πάσχει από Διατροφική Διαταραχή;

• Συνήθως τα άτομα που πάσχουν από κάποια διατροφική διαταραχή ζυγίζονται πάρα πολλές φορές μέσα στη μέρα (πάνω από 3)
• Διαρκής ενασχόληση με το φαγητό και τις θερμίδες
• Συνεχείς αυξομειώσεις βάρους
• Κατανάλωση τροφής στα κρυφά
• Καταναλώνει πολύ μεγάλες ποσότητες φαγητού
• Άτομο που συχνά μετά το φαγητό εξαφανίζεται στην τουαλέτα, μπορεί να μας υποψιάσει για κάποια εκκαθαριστική μέθοδο 
• Έντονη ενασχόληση με τη γυμναστική

Πώς αντιμετωπίζονται οι Διατροφικές Διαταραχές; 

Ένα άτομο που πάσχει από μία διατροφική διαταραχή, χρειάζεται μια εξειδικευμένη ομάδα που θα το βοηθήσει να αντιμετωπίσει την ασθένειά του. Οι ασθενείς πρέπει να παρακολουθούνται από μία ομάδα ειδικών που αποτελείται από ένα Διαιτολόγο-Διατοροφολόγο για την διατροφική εκπαίδευση και την εκμάθηση σχεδιασμού γευμάτων και ένα Ψυχολόγο-Ψυχοθεραπευή για την ψυχολογική υποστήριξη.

Η αντιμετώπιση της ασθένειας βασίζεται στην διατροφική και ψυχολογική υποστήριξη των ασθενών και δεν αφορά απλώς την αποκατάσταση ενός φυσιολογικού βάρους. Οι στόχοι της διατροφικής υποστήριξης είναι η αποκατάσταση της μεταβολικής λειτουργίας του οργανισμού και του σωματικού βάρους, η αντιστροφή των επιπλοκών της ασθένειας βελτιώνοντας την υγεία των ασθενών, η βελτίωση της διάθεσης και η εκμάθηση των βασικών κανόνων σωστής διατροφής.

«Τα βασικά αίτια μιας διατροφικής διαταραχής πρέπει να διερευνηθούν από τον ψυχολόγο. Η εκδήλωση της διαταραχής δεν έχει να κάνει ποτέ με το φαγητό, έχει να κάνει με κάποιο ψυχολογικό τραύμα στην πρόσφατη ή την παλαιότερη ηλικία του ατόμου. Όταν η διατροφή και η κατάλληλη χορήγηση συμπληρωμάτων, βοηθήσει το άτομο να επανέλθει, αν παράλληλα δεν δουλευτεί και το κομμάτι του ψυχολογικού υπόβαθρου που έχει οδηγήσει στη διαταραχή, το άτομο θα “ξανακυλήσει”» τονίζει ο κ. Ζουμπανέας, ο οποιός υπογραμμίζει ότι το άτομο που πάσχει από μια διαταραχή, σαφώς και επανέρχεται σε μια φυσιολογική κατάσταση, ωστόσο η διαδικασία είναι χρονοβόρα.

Ανάλογα την διαταραχή, διαφέρει και ο χρόνος θεραπείας. Ο κ. Ζουμπανέας αναφέρει χαρακτηριστικά πως ο ελάχιστος χρόνος θεραπείας για μια απλή περίπτωση νευρικής βουλιμίας ή συναισθηματικής πολυφαγίας υπολογίζεται στα 2 χρόνια, ενώ μια περίπτωση νευρικής ανορεξίας θα χρειαστεί 5-7 χρόνια στην καλύτερη των περιπτώσεων, ουτώς ώστε να απαλλαγεί το άτομα από τις αιτίες που διαιωνίζουν τη διαταραχή. 

«Πλέον οι ανθρωποι, είτε σε προσωπικό επίπεδο είτε στο οικείο περιβάλλον τους, αναγνωρίζουν αν υπάρχει τέτοιου είδους πρόβλημα. Δεν πρέπει να αισθάνονται μόνοι και σιγουρα δεν είναι μόνοι όσο υπάρχουν άλλοι άνθρωποι που μπορούν και να τους ακούσουν και να τους φροντίσουν θεραπευτικά. Το πιο σημαντικό για τα άτομα που έχουν κάποια διατροφική διαταραχή είναι να ζητούν βοήθεια από τους ανθρώπους που γνωριζουν ακριβως πως θα τα βοηθήσουν» καταλήγει ο κ. Ζουμπανέας.

Μάθετε περισσότερα για το έργο του ΚΕΑΔΔ