10 σημεία για το πού βρισκόμαστε με την πανδημία

Μερικές φορές είναι χρήσιμο να επιστρέφουμε στα βασικά, και υπό αυτό το βλέμμα να κοιτάμε τη μέχρι τώρα πορεία αλλά και το από δω και πέρα. Αν προσπαθούσαμε να καθαρίσουμε το τοπίο από την πληθώρα των πληροφοριών και των επιμέρους κρίσιμων ζητημάτων, τι θα έμενε; Ποιο είναι το μεγάλο διακύβευμα; Γιατί έπρεπε να περάσουμε τα lockdowns, πώς δεν θα ξαναφτάσουμε εκεί, κι αν αυτό συμβεί (όλοι το απευχόμαστε) γιατί θα είναι η μόνη επιλογή παρότι τρέχουν οι εμβολιασμοί; Ναι έχουμε κουραστεί, και ναι ο εμβολιασμός του 60% των συμπολιτών μας έχει αλλάξει συντριπτικά τα δεδομένα σε σχέση με πριν, καθώς τα εμβόλια μας προστατεύουν κατά 90% από σοβαρή νόσηση. Όμως το «ΜΕΘ-διακύβευμα», όπως ονομάζουν οι συντάκτες του άρθρου τον κίνδυνο που αντιμετωπίζουν τα νοσοκομεία μας και άρα όλοι εμείς, παραμένει σοβαρό και απαντάει στο ερώτημα πολλών από εμάς γιατί, ενώ έχουμε εμβολιαστεί σε μεγάλο ποσοστό, εξακολουθούμε να αντιμετωπίζουμε κινδύνους. Η απάντηση, φυσικά, δεν είναι ότι «δεν δουλεύουν τα εμβόλια». 

Ο Γιάννης Πρασσάς, μοριακός βιολόγος, μόνιμος επιστημονικός ερευνητής στο τμήμα Παθολογίας του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Mount Sinai Hospital στο Τορόντο, και ο Γιάννης Ζαχαριουδάκης, επίσης μοριακός βιολόγος από το Ρέθυμνο Κρήτης, είναι από τους εκπροσώπους της επιστημονικής κοινότητας που με την επάρκεια και εγκυρότητα και κυρίως με την ενσυναίσθησή τους έχουν προσφέρει ουσιαστικά στην on line διάδοση της γνώσης για τα ζητήματα της πανδημίας – και τους ευγνωμονούμε. Εδώ απαντούν στα πάρα πάνω ερωτήματα εξηγώντας μας γιατί είναι τεράστιας σημασίας να εμβολιαστούν όσο το δυνατόν περισσότεροι αλλά και να τηρούνται τα μέτρα προστασίας από όλους, εμβολιασμένους και ανεμβολίαστους, μέχρι να (και για να) κλείσει ο πρώτος (και πλέον δύσκολος) κύκλος διαχείρισης της πανδημίας.

1. Οι πανδημίες είναι πρωταρχικά κρίσεις δημόσιας υγείας (public health). 

2. Η πρώτη επαφή του πληθυσμού με έναν καινούργιο ιό (όταν είμαστε ακόμη συλλογικά  ανοσιακά παρθένοι) είναι η πιο επικίνδυνη. 

3. Όταν πρωτοεμφανίζεται ένας πανδημικός ιός και δεν υπάρχει καθόλου baseline ανοσία στον πληθυσμό, το μεγάλο διακύβευμα, υπό τη σκοπιά της δημόσιας υγείας, είναι το μαζικό «μπούκωμα» και η επακόλουθη λειτουργική κατάρρευση των νοσοκομείων, και ειδικότερα των μονάδων ΜΕΘ. 

4. Οι χώρες έχουν έναν συγκεκριμένο αριθμό ΜΕΘ και –υπό κανονικές συνθήκες– καταφέρνουν (άλλες περισσότερο και άλλες λιγότερο καλά) να εξυπηρετούν τις ανάγκες τους. Όταν σου σκάει μια πανδημία που προκαλεί σε σημαντικό αριθμό του πληθυσμού βαριές νοσηλείες, τότε το *ΜΕΘ-διακύβευμα* (δηλ. το θεωρητικό σύνολο των πολιτών που θα έστελνε ο ιός σε ΜΕΘ, αν τον κολλούσαν όλοι αύριο) γίνεται ξαφνικά τεράστιο. 

5. Όλες οι αποφάσεις για περιοριστικά μέτρα, μάσκες, lockdowns, αποστάσεις κτλ. παίρνονται κατά βάση με σκοπό να απλωθεί όσο περισσότερο γίνεται στον χρόνο αυτό το *ΜΕΘ-διακύβευμα*, ώστε να μην καταρρεύσουν τα συστήματα υγείας. 

6. «Πόσο είναι το ΜΕΘ-διακύβευμα;» Πέρυσι, τέτοιες μέρες, ήταν τεράστιο. Αν δεχτούμε ότι περίπου το 1% των >65 ετών (πληθυσμός:~ 2.500.000) θα χρειαζόταν εισαγωγή σε ΜΕΘ μετά από μόλυνση, και αν πούμε ότι κάθε εισαγωγή σε ΜΕΘ μένει μέσα για 20 μέρες, αυτό σημαίνει ότι οι αρχές δημόσιας υγείας στη χώρα μας έβλεπαν πέρυσι μπροστά τους ένα τρομακτικό συνολικό διακύβευμα της τάξης των 25.000 εισαγωγών και 500.000 ημερών ΜΕΘ (!). Αυτό το νούμερο είναι προφανώς θεωρητικό, γιατί στην πράξη δεν θα κολλούσαν ποτέ όλοι μαζί. Αλλά δίνει μια αίσθηση του τεράστιου κινδύνου και εξηγεί γιατί αναπόφευκτα έπρεπε να παρθούν πολύ σκληρά μέτρα περιορισμού των μεταδόσεων, ώστε να απλωθεί σημαντικά αυτό το τεράστιο ΜΕΘ-διακύβευμα στον χρόνο για να μην υπονομευτεί η λειτουργικότητα του συστήματος υγείας μας. 

7. Ναι, αλλά φέτος που έχουμε περίπου ~80% των >65 ετών (δηλ. τα 2 απο τα 2,5 εκατομμύρια) με μια πρώτη γραμμή ανοσίας (είτε μέσω εμβολίου, είτε μέσω φυσικής νόσησης) δεν έχει μειωθεί πολύ αυτό το ΜΕΘ-διακύβευμα; Ναι, έχει μειωθεί πολύ. Αν δεχτούμε ότι τα εμβόλια (και η φυσική ανοσία) προστατεύουν κατά 90% από κίνδυνο εισαγωγής σε ΜΕΘ, τότε το συνολικό θεωρητικό ΜΕΘ-διακύβευμα που βλέπουμε σήμερα μπροστά μας είναι πλέον 7.000 ΜΕΘ εισαγωγές (2.000 από το 80% των 65+ εμβολιασμένων και 5.000 απο το 20% των 65+ ανεμβολίαστων) και ~140.000 ημέρες ΜΕΘ (!). Λιγότερο από το 1/3 δηλαδή το διακύβευμα σε σχέση με πέρυσι (κατά βάση λόγω εμβολίων). 

8. «Τι σημαίνει αυτό; Μπορούμε να ανοίξουμε άφοβα;» Όχι. Δυστυχώς, παρά τη σημαντική ελάφρυνση του διακυβεύματος από πέρυσι, το συνολικό θεωρητικό διακύβευμα των 7.000 ΜΕΘ εισαγωγών παραμένει απαγορευτικό για χαλάρωση μιας και ο κίνδυνος μπουκώματος των ΜΕΘ εξακολουθεί να είναι σημαντικός. Ας το δούμε με κάποια υποθετικά νούμερα. Αν δεχόμασταν ότι, χωρίς κανέναν περιορισμό, θα κολλούσε το υπερμεταδοτικό πλέον δέλτα στέλεχος το 1/6 των 65+ σε διάστημα 6 μηνών, αυτό θα σήμαινε ότι θα είχαμε 200 ΜΕΘ γεμάτες καθημερινά επί έξι μήνες μόνο για αυτές τις ηλικίες – ακόμη και αν μοιράζαμε «βολικά» τις ημερήσιες ΜΕΘ εισαγωγές αρμονικά σε όλη την επικράτεια και στον χρόνο.

9. «Άρα, τι κάνουμε τώρα;» Δεν υπάρχει άλλη επιλογή. Το ΜΕΘ-διακύβευμα είναι σημαντικά μικρότερο από πέρυσι, αλλά παραμένει απαγορευτικό για χαλάρωση. Πρέπει οπωσδήποτε να ξανα-απλωθεί στον χρόνο, αν θέλουμε πάλι να μην μπουκώσουν οι ΜΕΘ μας. Προς αυτή την κατεύθυνση το μείζον είναι να εμβολιαστούν όσο το δυνατόν περισσότεροι (ειδικά οι εναπομείναντες 65+ ετών, ώστε να μειωθεί περαιτέρω το τωρινό ΜΕΘ-διακύβευμα) και, οι υπόλοιποι, με τη συνετή στάση μας (μάσκες, τεστ, αποστάσεις), να συμβάλουμε όσο το δυνατόν περισσότερο στην ελάττωση του ρυθμού μεταδόσεων στην κοινότητα. 

10. «Και πότε θα τελειώσει όλο αυτό; Πότε το ΜΕΘ-διακύβευμα θα φαντάζει λιγότερο επικίνδυνο;» Όταν εμβολιαστεί (ή/και εκτεθεί) το σύνολο των 60-65+, τότε το συνολικό ΜΕΘ-διακύβευμα (με τα δεδομένα της τωρινής εμβολιακής προστασίας κατά 90% από βαριά νοσηλεία) θα είναι περίπου 2.500 ΜΕΘ εισαγωγές. Το νούμερο αυτό θα είναι πάλι αρκετά μεγάλο (χάριν σύγκρισης αναφέρουμε ότι, σύμφωνα με τον ΕΟΔΥ, το 2019 και 2018 οι κατεγραμμένες εισαγωγές ΜΕΘ από τον ιό της γρίπης ήταν 374 και 107), αλλά εμφανώς περισσότερο διαχειρίσιμο.

Δηλαδή, στη βάση των υποθέσεών μας, το ύψος του θεωρητικού ΜΕΘ-διακυβεύματος θα έχει πάει απο τις 25.000 εν δυνάμει εισαγωγές (πέρυσι), στις 7.000 (σήμερα) και, εν τέλει, στις 2.500 (μετά από ένα πρώτο συμπληρωμένο κύκλο πληθυσμιακής ανοσίας). Από κει και πέρα, το πώς θα μεταβάλλεται με τον χρόνο αυτό το νέο baseline συνολικό ΜΕΘ-διακύβευμα θα είναι κατά βάση συνάρτηση του πόση διάρκεια θα αποδειχτεί ότι έχει η υψηλή προστασία των εμβολίων (και της προηγούμενης φυσικής έκθεσης) από βαριά νοσηλεία και από τα κόλπα που μας επιφυλάσσει ο ιός [ως προς το να γίνει περισσότερο νοσηρός (virulent)]. Αν π.χ. με τις τρίτες δοσεις εμβολιασμών (είτε με φυσικές επαναμολύνσεις) στους ηλικιωμένους η προστασία από ΜΕΘ πάει από το 90% στο 99% (διόλου απίθανο) τότε το συνολικό ΜΕΘ-διακύβευμα θα συρρικνώνεται πολύ περισσότερο δίνοντας πολύ αέρα για ανάκτηση ελευθεριών. Αν, αντίθετα, μια νέα μετάλλαξη περιορίσει την αποτελεσματικότητα προϋπάρχουσας ανοσίας ως προς τη βαριά νοσηλεία, τότε το διακύβευμα θα αυξάνεται κ.ο.κ. 

Πόσες (κατά προσέγγιση) εισαγωγές σε ΜΕΘ θα αναμέναμε αν κολλούσαν όλοι οι >65 ετών αύριο τον ιό (υπολογισμένο στη βάση των υποθέσεων που περιγράφονται στο κείμενο)

Συμπερασματικά: Τα παραπάνω νούμερα είναι ενδεικτικά. Χρησιμοποιούνται κατά βάση για να δώσουν μια αίσθηση για το πού είμαστε και τι να περιμένουμε. Έχουμε διανύσει μεγάλο δρόμο από πέρυσι και η πανδημική βόμβα στα χέρια των αρχών δημόσιας υγείας μας είναι πολύ μικρότερη (σε σχέση με πέρυσι). Αν και πολύ μικρότερο, το ΜΕΘ-διακύβευμα παραμένει δυστυχώς πολύ μεγάλο για να επιτραπεί οποιαδήποτε χαλάρωση σε αυτή τη φάση. Οι ανεμβολίαστοι ηλικιωμένοι κρατούν εν πολλοίς δέσμια τη χώρα σε μια κατάσταση πανδημικού συναγερμού. Η πράξη ευθύνης παραμένει η τήρηση των μέτρων (από όλους) και η προσπάθεια μη συμμετοχής σε αλυσίδες μετάδοσης του ιού. Καθώς ανοίγουν τα σχολεία και επιστρέφουμε στις πόλεις, η δυναμική για μετάδοση θα γίνει πολύ μεγαλύτερη. Αν θέλουμε τα νοσοκομεία μας να παραμείνουν όρθια και φέτος, αν θέλουμε τα σχολεία μας να μείνουν ανοιχτά, αν θέλουμε οι επιχειρήσεις μας να μην ξανακλείσουν, τότε πρέπει να προσπαθήσουμε ακόμη περισσότερο να μη συμμετέχουμε στις εποχιακά ευνοούμενες μεγάλες αλυσίδες μεταδόσεις που έρχονται. 

Οι πανδημίες πάντα τελειώνουν. Οι πιο δύσκολες στροφές της στο πιο πιθανό σενάριο είναι πλέον πίσω μας (τουλάχιστον για τη Δύση). Απο τη σκοπιά της δημόσιας υγείας, ο πρώτος (και πλέον δύσκολος) κύκλος διαχείρισης της πανδημίας θα κλείσει όταν σχεδόν όλοι μας (και ιδιαίτερα οι πλέον ευάλωτοι) έχουμε αποκτήσει έναν πρώτο γύρο ανοσίας, είτε μέσω του ασφαλούς εμβολιασμού, είτε μέσω της επικίνδυνης φυσικής έκθεσης στον ιό και το συνολικό ΜΕΘ-διακύβευμα δεν θα απειλεί με κατάρρευση τα νοσοκομεία μας. Οι προβλέψεις για μια πανδημία που τρέχει είναι πολύ επισφαλείς, αλλά στο αισιόδοξο (και κατά την πρόβλεψή μας πιο πιθανό) σενάριο, με το πέρας του χειμώνα που έρχεται, θα είμαστε κάπου κοντά εκεί.