Μείζονες Απουσίες Ανθρωποκεντρικών Γιατρών: Γιώργος Τόλης

Στις 5 Ιουνίου 2018 έφυγε από τη ζωή ο ανεπανάληπτος αγαπημένος φίλος και συνάδελφος, ο καθηγητής ενδοκρινολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γιώργος Τόλης. Με το επιστημονικό του έργο, τη δεκαετία του 1970, στο Πανεπιστήμιο McGill του Καναδά (Victoria Hospital) ο Τόλης άνοιξε νέους δρόμους στον τομέα της νευρο-ενδοκρινολογίας με κορυφαίες υψηλότατου δείκτη αναφοράς δημοσιεύσεις.

Η πρωτοποριακή επιστημονική του εργασία (1973) όσον αφορά τον φυσιολογικό έλεγχο της ορμόνης προλακτίνης στον άνθρωπο και τα διαγνωστικά κριτήρια που αφορούν την προλακτίνη στα νοσήματα της υπόφυσης αποτελούν σήμερα θεμελιώδη γνώση. Οι δυναμικές μελέτες του συνδυασμού της έκκρισης προλακτίνης-αυξητικής ορμόνης στις παθήσεις της υπόφυσης από τον Γιώργο Τόλη απετέλεσαν την βάση για τη σύγχρονη μή-χειρουργική θεραπεία των αδενωμάτων της υπόφυσης. Σημαντική επίσης υπήρξε η συνεισφορά του στον τομέα της ορμονικής θεραπείας του εξηρτημένου από τα ανδρογόνα καρκίνου του προστάτη. Η προσφορά του στην οργάνωση κλινικών μελετών στον τομέα αυτό τονίστηκε μάλιστα από την ομάδα των ερευνητών που τιμήθηκε με το βραβείο Nobel Φυσιολογίας-Ιατρικής το 1977.

Ο αείμηστος Γιώργος Τόλης υπήρξε επίσης όχι απλά φιλότεχνος αλλά «παθιασμένος» κυριολεκτικά με την τέχνη. Υπήρξε πρωτοπόρος στοχαστής της σχέσης ιατρικής-τέχνης διότι, ως βαθύτατος γνώστης της νευροχημείας του εγκεφάλου, είχε ευαισθητοποιηθεί πριν από αρκετές δεκαετίες πάνω στο ζήτημα εγκέφαλος και τέχνη (όταν στο αντικείμενο αυτό υπήρχε πλήρης άγνοια στην ιατρική κοινότητα).

Απίστευτα ανθρωποκεντρικός και «αναγεννησιακής» προέλευσης πολυδιάστατη προσωπικότητα. Ανιδιοτελής και αφιλοχρήματος ως γιατρός, το μοναδικό του κίνητρο ήταν το καλό του ασθενή. Καθαρή πάστα ονειροπόλου (dreamer) στην επιστήμη, στη κοινωνική του ζωή, στα πιστεύω του για τη δημόσια υγεία. Ο Γιώργος ήταν σε διαρκή ονειροπόληση και αυτό το πάθος του για την επιστήμη και την ομορφιά μπορούσες να το διακρίνεις στο λόγο του και στην προσέγγιση του επί παντός επιστητού. Υπήρξε σταθερός αγωνιστής για την διατήρηση του ανθρωποκεντρικού χαρακτήρα της δημόσιας υγείας. Σταθερός συμπαραστάτης, σύμβουλος και συνεργάτης από την πρώτη στιγμή που τον γνώρισα της δικής μου προσπάθειας (κλινική και ερευνητική) που αφορούσε την χρήση της μουσικής στη θεραπεία ασθενών, σε μια μάλιστα περίοδο κατά την οποία συναντούσα αρκετές αντιδράσεις από την τότε κρατούσα ιατρική άποψη. Υπήρξε συνομιλητής μου σε πολλά ιατρικά συνέδρια αλλά και παρών σε πολλές από τις συναυλίες και τις διαλέξεις μου.

Σπουδαίος άνθρωπος ο Γιώργος, απλός, ουσιαστικός, λιτός στη ζωή και την εμφάνιση του, καμμία σχέση δεν είχε ο Τόλης με την τάξη των τυπικών «καθηγητών» της Ιατρικής όπως τους γνωρίζουμε συνήθως. Πάντα ακτιβιστής, αντισυμβατικό όν και άνευ όρων υπέρ της αξιοκρατίας. Είχε άλλωστε και ο ίδιος έρθει αντιμέτωπος με την οικογενειοκρατία και τις ισχυρές επιδράσεις της στον πανεπιστημιακό χώρο της ιατρικής. Δεν απασχολούσε ποτέ τον Γιώργο η εξωτερική εικόνα του όσο η κρυμμένη αισθητική, η ομορφιά της τέχνης και η επιστημονική του ονειροπόληση. Ήταν πραγματικά «a beautiful mind» συνδυασμένο με « a beautiful heart» δηλαδή η επιτομή του καλού-καγαθού ανθρώπου της κλασσικής αρχαιότητας. Για όσους εκ των συναδέλφων ιατρών δεν μπορούσαν να ανιχνεύσουν την ποιητική διάσταση ενός ιδιοφυούς επιστήμονα ο Γιώργος Τόλης μπορούσε εύκολα να θεωρηθεί ένα αταξινόμητο-ακατανόητο είδος γιατρού, ίσως μια «αλλοπαρμένη» ιδιοφυία.

Πρωτοπόρος ανέκαθεν και ως άνθρωπος και ως επιστήμονας ο Γιώργος Τόλης, σεμνός, απλός και ταπεινός ως άνθρωπος με μοναδική επιθυμία να βοηθήσει τον συνάνθρωπο και τον ασθενή του με κάθε τρόπο. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα είδος ερημίτη πνευματικού ασκητή ή ίσως και ένας σύγχρονος «Παπαδιαμάντης» της ιατρικής. Δεν έμοιαζε καθόλου (και δεν ήθελε να μοιάζει) η εικόνα του με εκείνη του οικονομικά επιτυχημένου καθηγητή (δηλαδή πολυτελές ιατρείο στο κέντρο της Αθήνας, πολλά κυβικά ογκώδες αυτοκίνητο, κατοικία στα βόρεια προάστια). Τον ενδιέφερε η ουσία του ανθρώπου και η ευτυχία του, όχι η επιφάνεια και η επιτυχία ως οικονομικό και κοινωνικό γεγονός. Ήταν μεστός περιεχομένου και όχι κενός περιεχομένου.

Δεν θα ξεχάσω ότι συναντούσα αρκετά συχνά τον Γιώργο σε τόπους πάντα ιδιαίτερης αισθητικής που πρότεινε ο ίδιος, συνήθως μου έδινε την διεύθυνση του τόπου συνάντησης σε κίτρινα χαρτάκια (post-it). Συχνά δυσκολευόμουν να αποκωδικοποιήσω τον γραφικό του χαρακτήρα πάνω στα post-it οπότε για μια (δεύτερη) επιβεβαίωση του ραντεβού έπρεπε αναγκαστικά να του τηλεφωνήσω. Πάνω σε καλαίσθητα χαρτικά υλικά σημείωνε αποσπάσματα σπάνιου ποιητικού λόγου, γνωστών και άγνωστων ποιητών, τα οποία μου επέδιδε μετά από συναυλίες ή θεατρικές παραστάσεις τις οποίες τύχαινε να παρακολουθούμε μαζί. Ποτέ δεν μπορούσες να προβλέψεις τι είδους σημείωση θα πάρεις από τον Γιώργο Τόλη, οι παρεμβάσεις του προσέφεραν όμως μιαν άλλη αισθητική ματιά είτε στην επιστήμη είτε στην τέχνη. Η ποίηση υπήρξε το ιδιαίτερο πάθος του και το δήλωνε μάλιστα ανοιχτά. Ήμουν πολύ τυχερός που γνώρισα τον Γιώργο Τόλη και επίσης τυχεροί πιστεύω ήσαν οι δικοί του, οι φίλοι του, οι φοιτητές του και οι συνεργάτες του γενικώς. Άφησε μεγάλη επιστημονική κληρονομιά αλλά και άρωμα ανθρωπισμού στην άσκηση της ιατρικής, σπάνιο χάρισμα σε μια εποχή που η άσκηση της ιατρικής αντιμετωπίζεται ως χρηματιστηριακό εργαλείο και η ανιδιοτελής φροντίδα ασθενών ως ποινικό αδίκημα.

Ως μνημόσυνο στη μνήμη του Γιώργου Τόλη καταθέτω εδώ, ως ιστορικό ντοκουμέντο, την συζήτηση που είχαμε μαζί πριν από 20 περίπου χρόνια, όταν ως παραγωγός τον είχα προσκαλέσει στην εκπομπή που έκανα τότε στο Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΑ με θέμα τις θεραπευτικές δυνατότητες της μουσικής (Ο Μαγικός Αυλός). Τότε οι παραγωγοί ηχογραφούσαμε τις εκπομπές που κάναμε σε κασέτες, ευτυχώς διότι οι περισσότερες εκπομπές δεν έχουν διασωθεί στο αρχείο της ΕΡΤ. Διέσωσα αρκετές από αυτές τις εκπομπές μου σε προσωπικό αρχείο μορφής (mp3) (βλ. το σχετικό φύσημα που ακούγεται λόγω της αρχικής εγγραφής σε κασέτα). Το αντικείμενο αυτό (Εγκέφαλος και Μουσική) δεν ήταν καθόλου γνωστό τότε στην ελληνική επιστημονική πραγματικότητα, εγώ είχα ξεκινήσει διάφορες κλινικές μελέτες στο Ωνάσειο ΚΚ το 1997 ενώ ο Γιώργος Τόλης είχε ήδη ευαισθητοποιηθεί στο αντικείμενο αυτό από την εποχή (δεκαετία 70) που ήταν στο Πανεπιστήμιο McGill (Καναδάς) και είχε έτσι πολλά σπουδαία στοιχεία  να παραθέσει. Υπήρξε συμπαραστατης, συνοδοιπόρος και υποστηρικτής του έργου μου στην (κοντόφθαλμη ανέκαθεν) ελληνική επιστημονική πραγματικότητα. Ο Γιώργος Τόλης υπήρξε άνδρας της «αρετής» κατά το πρότυπο του αρχαίου ελληνικού κόσμου, υποστήριζε πάντα τις φρέσκιες ιδέες και κυρίως δεν έπασχε από την (κατεξοχήν ελληνική) ασθένεια του φθόνου των ικανών.

Εγκέφαλος και Μουσική: Ο Θανάσης Δρίτσας συζητάει με τον καθηγητή Γιώργο Τόλη, Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΑ (2001)

ΥΓ: Θα ήθελα να αναφέρω ότι μικρός αδελφός του Γιώργου Τόλη είναι ο σκηνοθέτης κ. Μιχαήλ Μαρμαρινός. Αυτό το γεγονός πιθανά να σχετίζεται με τον ρόλο που διαδραμάτισε τελικά η τέχνη στη ζωή και των δύο αδελφών. Ο Γιώργος Τόλης απέκτησε τρία παιδιά με την πρώτη σύζυγο του κα Μαρία Δόγκα-Τόλη, τον Γιάννη, την Αλέξια και την Δάφνη Τόλη. Θέλω να ευχαριστήσω εκ βάθους καρδίας την κόρη του Γιώργου κα Δάφνη Τόλη για το πλούσιο φωτογραφικό υλικό που μου έστειλε και βέβαια επέτρεψε την δημοσίευση του. Επιπλέον θα ήθελα να ευχαριστήσω την κα Φωτεινή Τζαβέλλα, τελευταία σύζυγο του Γιώργου Τόλη, η οποία μέσα από παλαιότερη επικοινωνία με βοήθησε στη συλλογή δεδομένων που αφορούν το επιστημονικό έργο του Γιώργου Τόλη.