40 χρόνια χωρίς εμβόλιο για το AIDS

Η πανδημία COVID-19 έχει σκοτώσει πάνω από 1,5 εκατομμύριο ανθρώπους, αλλά εξακολουθεί να μη συγκρίνεται με τον καταστροφικό αριθμό θανάτων που έχει αποδοθεί στο AIDS μέσα στις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες. Το σύνδρομο ανοσολογικής ανεπάρκειας που διαγνώστηκε για πρώτη φορά τον Ιούνιο του 1981 είναι θανατηφόρα ασθένεια αν ο φορέας του ιού μείνει χωρίς φαρμακευτική αγωγή: η μολυσματικότητα του HIV συνεπάγεται τη θανατική ποινή για σχεδόν το 100% των ασθενών. Πράγματι, αυτά τα σαράντα χρόνια αποκτήσαμε μεγάλο βάθος γνώσεων σχετικά με τον ιό που στην αρχή οι επιστήμονες πίστευαν ότι προκαλούσε «καρκίνο» στους ομοφυλοφίλους. Οι δε φαρμακευτικές εταιρείες μπόρεσαν να εκπονήσουν σχήματα φαρμακευτικής αγωγής που έσωσαν κυριολεκτικά την ανθρωπότητα από μια τρομερή μάστιγα. Αλλά εμβόλιο δεν έχουμε ακόμη.

Οι ερευνητές πιστεύουν ότι ο ιός HIV μεταπήδησε από ζώα σε ανθρώπους γύρω στη δεκαετία του 1920 μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζουν spillover. Στη συνέχεια, χρειάστηκαν περίπου 60 χρόνια για να εξαπλωθεί στους ανθρώπους, μεταδιδόμενος κυρίως μέσω της σεξουαλικής επαφής. Στην πρώτη δεκαετία της επιδημίας η ανθρωπότητα ήταν εντελώς απροετοίμαστη και το AIDS θέριζε κυριολεκτικά: αλλά στη δεκαετία του 1990, οι φαρμακευτικές εταιρείες -που χρειάστηκαν δισεκατομμύρια δολάρια- δημιούργησαν μιαν αποτελεσματική ασπίδα και το κοκτέιλ των συνιστώμενων φαρμάκων καθιστά πλέον τον HIV μια απολύτως διαχειρίσιμη χρόνια ασθένεια. Δεν πρόκειται για θεραπεία, πρόκειται για έλεγχο του ιικού φορτίου που εξασφαλίζει στους φορείς τέλεια ποιότητα ζωής.

Σύμφωνα με τον Ronald C. Desrosiers, καθηγητή παθολογοανατομίας στο Πανεπιστήμιο του Μαϊάμι, ο HIV είναι «υπερβολικά περίπλοκος ιός» και γι’ αυτό δεν έχουμε καταφέρει να φτιάξουμε εμβόλιο. «Το πρόβλημα δεν είναι αποτυχία των κυβερνήσεων» λέει. «Ούτε η έλλειψη χρημάτων. Η δυσκολία έγκειται στον ίδιο τον ιό HIV, ο οποίος έχει αξιοσημείωτη ποικιλομορφία στελεχών και τις αναπτύσσει στρατηγικές επιβίωσης έναντι του ανοσοποιητικού συστήματος του ανθρώπου.» Ο Desrosiers, το εργαστήριο του οποίου ανακάλυψε τον HIV στους πιθήκους, προσθέτει ότι ο εν λόγω ιός χρειάζεται ένα εμβόλιο που να εμποδίζει τη διαδικασία της διαρκούς αντιγραφής χιλιάδων στελεχών του, ενώ αντιθέτως οι άλλοι ιοί χρειάζονται εμβόλια που να αποτρέπουν την αντιγραφή δύο ή τριών στελεχών.» Οι ερευνητές θα μπορούσαν να συνθέσουν ένα εμβόλιο που να δημιουργεί αντισώματα για ένα συγκεκριμένο στέλεχος, αλλά δεν θα ήταν αποτελεσματικό έναντι των υπολοίπων στελεχών του HIV. Εξάλλου, όπως λέει ο Desrosiers, ο HIV έχει εξελιχθεί με την πάροδο του χρόνου προκειμένου να διαιωνιστεί. Συγκριτικά με τον κορονοϊό, ο ιός HIV προστατεύεται καλύτερα από αντισώματα επειδή έχει βαρύτερη γλυκοπρωτεΐνη. Γι’ αυτό, αν και οι μολυσμένοι με HIV μπορούν με τα φάρμακα να μειώσουν το ιικό φορτίο σε μη ανιχνεύσιμα επίπεδα, σε περίπτωση που τα σταματήσουν θα ασθενήσουν.

Πάντως, όπως λέει ο Mitchell Warren, εκτελεστικός διευθυντής του Οργανισμού Εμβολίων για το AIDS, το εμβόλιο COVID-19 δεν θα είχε δημιουργηθεί τόσο γρήγορα χωρίς τις πολυετείς προσπάθειες αναζήτησης εμβολίου για τον ιό HIV. Οι έρευνες για την κατανόηση των ανθρώπινων ανοσολογικών αντιδράσεων βοήθησε στην επιτάχυνση της διαδικασίας: δηλαδή, τελικά, το εμβόλιο για τον κορωνοϊό είναι αποτέλεσμα των αδιάκοπων ερευνών γύρω από RNA (mRNA) στις οποίες αφοσιώθηκαν επί 40 χρόνια η Pfizer και η Moderna. Το γενετικά τροποποιημένο mRNA υπαγορεύει στα κύτταρα του σώματος πώς να φτιάξουν την πρωτεΐνη που βρίσκεται στην επιφάνεια του ιού COVID-19 έτσι ώστε τα αντισώματα να μπορούν να την καταπολεμήσουν. Παρόμοια διαδικασία θα μπορούσε θεωρητικά να να στοχεύσει και τον HIV. Με λίγα λόγια, ο κόσμος είναι πια σε καλύτερη θέση προκειμένου να αναπτύξει εμβόλιο για τον ιό HIV: η τεχνολογία αιχμής mRNA αποτελεί μια υπόσχεση και, κατά καιρούς, από τη δεκαετία του 1990 έχουν γίνει σχεδόν επιτυχημένα πειράματα. Σχεδόν επιτυχημένα: για παράδειγμα, το 2009 ένα πειραματικό εμβόλιο αποδείχθηκε προστατευτικό έναντι του HIV, αλλά όχι επαρκώς ώστε να γίνει ευρεία παραγωγή. Εκείνη την εποχή, έγινε μια κλινική δοκιμή 16.000 εθελοντών, αλλά ο ίδιος ο ιός, που εξελίχθηκε τόσο πολύ τα τελευταία 40 χρόνια, εμπόδισε τη διαδικασία παραγωγής εμβολίου. Ο ιός του AIDS εμφανίζεται με «απατηλή και δόλια πρωτεΐνη», αλλά, όπως τονίζει ο William Schief, καθηγητής ανοσολογίας στο Scripps Research Institute της La Jolla στην Καλιφόρνια, η Moderna εργάζεται πάνω σε ένα πολύ προωθημένο αντιικό εμβόλιο mRNA που ίσως επιταχύνει τη δημιουργία του εμβολίου για το AIDS.