Το τέλος της πανδημίας της Covid-19: Σε ποια συμπεράσματα καταλήγουν οι επιστήμονες στηριζόμενοι σε προηγούμενες πανδημίες που έχουν ξεσπάσει στον κόσμο.
Οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο κάνουν τις ίδιες ερωτήσεις: Πώς θα τελειώσει η πανδημία; Και πότε; Θα επανέλθει αυτός ο ιός; Μήπως έρθει κάποιος άλλος εξίσου φονικός ή ακόμα φονικότερος;
Ο SARS-CoV-2 μπορεί να εξαφανιστεί και να επιστρέψει στη φύση, όπως ο ξάδελφός του ο SARS-1. Αλλά μάλλον αυτή η πόρτα έχει κλείσει: φαίνεται ότι υπάρχει μόνο μία επιλογή, ο μαζικός εμβολιασμός, που θα γίνει ακόμα πιο δύσκολος, ακόμα πιο δαπανηρός, αν για να αντιμετωπιστεί η Covid-19 θα πρέπει να επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο.
Η αλήθεια είναι ότι όλες οι πανδημίες τελειώνουν «από μόνες τους». Κυρίως επειδή οι περισσότερες στην ιστορία συνέβησαν όταν δεν υπήρχαν ούτε εμβόλια, ούτε φάρμακα. Το 1918 ο κόσμος δεν ήξερε ότι η γρίπη οφειλόταν σ’ έναν ιό, που ονομάστηκε αργότερα H1N1. Το 1957, όταν ενέσκηψε η πανδημία H2N2, το εμβόλιο της γρίπης περιοριζόταν κυρίως για τον στρατό. Στην πανδημία του 1968, κατά την οποία εξαπλώθηκε ο H3N2, οι Ηνωμένες Πολιτείες παρήγαγαν σχεδόν 22 εκατομμύρια δόσεις εμβολίου αλλά, όταν ήταν πια έτοιμα, η χειρότερη φάση της πανδημίας είχε περάσει και η ζήτηση μειώθηκε. Το φαινόμενο επαναλήφθηκε το 2009, όταν ο κόσμος μπορούσε να παράγει εκατοντάδες εκατομμύρια δόσεις εμβολίου H1N1, αλλά κάποιες χώρες ακύρωσαν μεγάλο μέρος των παραγγελιών τους επειδή δεν τις χρειάζονταν πια.
Πώς τελείωσαν αυτές οι πανδημίες; Μερικοί ιοί, όπως ένας απόγονος του ιού της ισπανικής γρίπης, ο σύγχρονος H1N καθώς και ο H3N2, κυκλοφορούν μέχρι σήμερα, φαίνεται όμως ότι έχουμε επιτύχει σε κάποιο βαθμό την ανοσία αγέλης. Στο μεταξύ, οι ιοί που προκάλεσαν αυτές τις πανδημίες υπέστησαν μεταλλάξεις και το ανοσοποιητικό μας σύστημα έμαθε να αποτρέπει τις θανατηφόρες μολύνσεις – τις περισσότερες φορές: οι ιοί που ήταν κάποτε θανατηφόροι προκαλούν σήμερα ήπιες ασθένειες. Η πανδημική γρίπη έγινε εποχική γρίπη· οι ιοί έγιναν ενδημικοί. Αν το μοτίβο διατηρηθεί, και γιατί όχι, ο SARS-CoV-2 θα φερθεί αργά ή γρήγορα όπως οι υπόλοιποι κορωνοϊοί που προκαλούν κρυολογήματα, κυρίως τον χειμώνα όταν οι συνθήκες, κυρίως ο συνωστισμός σε κλειστούς χώρους, ευνοούν τη μετάδοσή τους.
Πότε θα συμβεί αυτό; Δεν ξέρουμε. Δεν ξέρουν ούτε οι ιολόγοι, οι ειδικοί στους κορωνοϊούς. Ξέρουμε μόνο ότι ο κόσμος θα μπορούσε να σταματήσει την πανδημία αν όλες οι χώρες εφάρμοζαν την πολιτική της Νέας Ζηλανδίας που δεν βασίστηκε σε καραντίνες αλλά στην υπερσύγχρονη τεχνολογία της γενετικής ανάλυσης, μέσω της οποίας οι Νεοζηλανδοί προσδιόριζαν επακριβώς την αλυσίδα μετάδοσης και τον ακριβή χρόνο της. Κάθε κρούσμα αναλύθηκε γενετικά, ήδη από τον πρώτο καιρό, όταν τα κρούσματα ήταν ακόμα λίγα: η σύγκριση των γονιδιωμάτων του ιού σε διαφορετικά κρούσματα επέτρεψε τη δημιουργία του οικογενειακού δένδρου κάθε στελέχους και τον εντοπισμό των απειροελάχιστων μεταλλάξεών του. Μέσω των μεταλλάξεων ανακαλύφθηκε ο χώρος και ο χρόνος μετάδοσης του ιού: με λίγα λόγια, η γονιδιωματική ήταν ο μοναδικός τρόπος διασύνδεσης κρουσμάτων παρά την απουσία φυσικής επαφής. Αλλά αυτή η διαδικασία δεν μπορούσε να εφαρμοστεί σε χώρες με εκατοντάδες χιλιάδες κρούσματα.
Η εμπειρία από τις τέσσερις τελευταίες πανδημίες υποδηλώνει ότι οι ιοί μετατρέπονται από πανδημικά παθογόνα σε ενδημικές πηγές ασθενειών εντός ενάμισι ή δύο ετών από την εμφάνισή τους. Αλλά όλες αυτές οι πανδημίες ήταν πανδημίες γρίπης: ένα διαφορετικό παθογόνο μπορεί να σημαίνει διαφορετικό μοτίβο. Ίσως υπήρξαν προηγούμενες πανδημίες κορωνοϊού: μια πανδημία το 1889, γνωστή ως «ρωσική γρίπη», ίσως οφειλόταν σε έναν από κορωνοϊούς που προβάλλουν τον άνθρωπο, τον OC43, ο οποίος, όπως και οι άλλοι, έχουν μεταπηδήσει («spillover» ονομάζεται η μεταπήδηση) σε ανθρώπους από κάποιο είδος ζώου. Ο OC43 πιστεύεται ότι προήλθε από βοοειδή, πιθανώς στα τέλη του 1800. Αλλά δεν έχουμε αξιόπιστα ιστορικά στοιχεία για πόσο σοβαρή ασθένεια προκάλεσαν αυτοί οι κορωνοϊοί όταν άρχισαν να μολύνουν τον άνθρωπο ή πόσο καιρό χρειάστηκε για να γίνουν ενδημικοί.
Έχουμε εναποθέσει τις ελπίδες μας στην εκπαίδευση του ανοσοποιητικού μας συστήματος ώστε να μπορεί να μετατρέπει τις μελλοντικές μολύνσεις Covid-19 σε ισοδύναμο κρυολογήματος. Με την πάροδο του χρόνου, καθώς επιτυγχάνουμε κάποιο βαθμό προστασίας για τους ενήλικες, τα άτομα που θα κολλήσουν τον Covid θα είναι μικρά παιδιά, στα οποία οι λοιμώξεις ακόμη και σήμερα σπανίως είναι σοβαρές. Κάποια μορφή ανοσίας από τη φυσική λοίμωξη (από ασθένεια δηλαδή) ή/και τον εμβολιασμό θα μας βοηθήσει μέχρι ο ιός να γίνει ήπιος και ενδημικός, αλλά αυτή η μετάβαση δεν θα πραγματοποιηθεί παντού στον κόσμο την ίδια στιγμή. Θα δούμε τεράστια διαφορά μεταξύ της Δύσης και του υπόλοιπου κόσμου: οι δυτικές χώρες βασίζονται περισσότερο στον μαζικό εμβολιασμό, ενώ το Ιράν για παράδειγμα, όπου τα ποσοστά μόλυνσης ήταν απίστευτα υψηλά, βασίζονται εκ των πραγμάτων στην ανοσία αγέλης. Και πάλι, εκ των πραγμάτων, στην καλύτερη θέση βρίσκονται χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες που είχαν τόσο υψηλά επίπεδα μολύνσεων όσο και μεγάλο αριθμό εμβολιασμένων ατόμων.
Η ασθένεια που προκαλεί ο Covid μοιάζει με μια γρίπη σε slow motion. Οι πανδημίες της γρίπης έχουν απότομα τέλος και η μετάδοση σταματά μέσα σε λίγες εβδομάδες. Αυτό δεν συνέβη με τον Covid και πολλοί επιδημιολόγοι φοβούνται το μοτίβο των κυμάτων, κυρίως μετά τη δυσάρεστη εμπειρία στη Βραζιλία και στην Ινδία όπου έχουν ενσκήψει δεύτερα κύματα μεταλλαγμένων ιών. Οι αισιόδοξοι διαψεύστηκαν σχετικά με τον Covid. Oι απαισιόδοξοι δηλώνουν ότι μιας και πρόκειται για την πρώτη πανδημία (όχι «επιδημία») ενός κορωνοϊού SARS, πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί: να χρησιμοποιούμε όλα τα απλά μέσα που έχουν αποδειχθεί ότι εμποδίζουν τη μετάδοση· μάσκες, αντισηπτικά, κοινωνικές αποστάσεις. Ίσως το τέλος της πανδημίας να πλησιάζει – αλλά μπορεί και όχι.
Στην πρώτη συνάντηση με τίτλο «Ψυχανάλυση και κινηματογράφος της παρατήρησης - Μεγεθύνοντας το αδιόρατο», την Κυριακή 24 Νοεμβρίου, ο Γρηγόρης Μανιαδάκης συνομιλεί με την Εύα Στεφανή
