Μελάνωμα: Πώς μπορούμε να προφυλαχθούμε

Ο καρκίνος του δέρματος αποτελεί ένα από τα 10 είδη καρκίνων που εμφανίζονται πιο συχνά στους ευρωπαϊκούς πληθυσμούς. Παγκοσμίως, το μελάνωμα παρουσιάζει αύξηση τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες. Στην Ελλάδα, υπολογίζεται ότι το 2020 εμφανίστηκαν 1.319 νέες περιπτώσεις δερματικού μελανώματος, με τους άνδρες να υπερτερούν σε σχέση με τις γυναίκες (περίπου 566 γυναίκες και 747 άνδρες) και καταγράφηκαν συνολικά 295 θάνατοι (189 άνδρες – 106 γυναίκες).

Τι είναι το μελάνωμα

Το μελάνωμα, η πιο σοβαρή μορφή καρκίνου του δέρματος, χαρακτηρίζεται από ανεξέλεγκτη ανάπτυξη των κυττάρων που παράγουν χρωστικές και πρόκειται για έναν από τους πιο συχνούς τύπους καρκίνου που εκδηλώνεται σε νεαρά ενήλικα άτομα – ειδικά στις γυναίκες. Η νόσος προσβάλλει άτομα όλων των ηλικιών, η μέση ηλικία διάγνωσης, στην Ελλάδα, είναι τα 65 έτη, ωστόσο το μελάνωμα δεν είναι σπάνιο μεταξύ ατόμων ηλικίας κάτω των 30 ετών. Τα μελανώματα είναι δυνατό να εκδηλωθούν σε οποιοδήποτε σημείο του δέρματος, ακόμη και σε περιοχές που δεν εκτίθενται στον ήλιο, ωστόσο είναι πιθανότερη η έναρξη της εκδήλωσής τους σε συγκεκριμένες περιοχές του σώματος, όπως πρόσωπο και ο αυχένας. Τα πιο συχνά σημεία εντόπισης στους άνδρες είναι ο κορμός (θώρακας και ράχη) ενώ στις γυναίκες τα πόδια.

Αιτίες εμφάνισης και συμπτώματα του μελανώματος

Η αιτιολογία του μελανώματος είναι σύνθετη και αποδίδεται σε διάφορους ενδογενείς και περιβαλλοντολογικούς παράγοντες. Ο κυριότερος από τους ενδογενείς παράγοντες είναι το ανοιχτόχρωμο δέρμα και η παρουσία πολλαπλών σπίλων («ελιών»), ενώ από τους περιβαλλοντολογικούς παράγοντες ο σημαντικότερος είναι η υπέρμετρη έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία, ιδιαίτερα κατά την παιδική ηλικία. Η εμφάνιση μιας νέας κηλίδας στο δέρμα –το μέγεθος, το σχήμα και το χρώμα της οποίας αλλάζει ή μία κηλίδα με διαφορετική εικόνα– είναι ένα σημαντικό προειδοποιητικό σημάδι μελανώματος και θα πρέπει να ελέγχεται από γιατρό.

Ο κανόνας ABCDE περιγράφει τα χαρακτηριστικά των σπίλων που ενδέχεται να είναι μελανώματα και αποτελεί ένα χρήσιμο μέσο καθοδήγησης για την παρακολούθηση των αλλαγών του δέρματος:

• Asymmetry - Ασυμμετρία: Η μία πλευρά διαφέρει από την άλλη
• Borders - Όρια: Τα όρια είναι ακανόνιστα
• Color - Χρώμα: Ο σπίλος ή η κηλίδα δεν έχουν ομοιόμορφο χρώμα (εμφανίζουν διαφορετικό χρώμα ή απόχρωση)
• Diameter - Διάμετρος: Η διάμετρος είναι μεγαλύτερη από 6 χιλιοστά (αν και τα μελανώματα ενδέχεται κάποιες φορές να είναι μικρότερα)
• Evolution - Εξέλιξη: Αλλάζει το μέγεθος, το σχήμα ή το χρώμα της κηλίδας

Πρόληψη και προστασία

Η απόλυτη πρόληψη του μελανώματος δεν είναι εφικτή, ωστόσο υπάρχουν τρόποι με τους οποίους είναι δυνατό να μειώσουμε τον κίνδυνο εκδήλωσής του. Ο κυριότερος τρόπος μείωσης του κινδύνου εμφάνισης μελανώματος είναι η προστασία έναντι της υπεριώδους ακτινοβολίας που καταστρέφει το DNA των κυττάρων του δέρματος και επηρεάζει τα γονίδια που ελέγχουν την ανάπτυξη των κυττάρων του δέρματος. Γι’ αυτό είναι σημαντική η προστασία από τον ήλιο, κύρια πηγή υπεριώδους ακτινοβολίας, κάθε φορά που βγαίνουμε από το σπίτι, ακόμη και σε συννεφιασμένες ημέρες.

• Αναζητήστε σκιερά μέρη: Η έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία είναι μεγαλύτερη μεταξύ 10 π.μ. και 4 μ.μ. Εάν είναι απαραίτητο να κυκλοφορείτε αυτές τις ώρες, αναζητήστε σκιερά μέρη π.χ. ένα δέντρο, μία ομπρέλα ή κάποια τέντα.
• Φοράτε καπέλο: Προσπαθήστε να βρείτε ένα καπέλο με πλατύ γείσο –με φάρδος τουλάχιστον 5 έως 7 εκατοστά– για να προστατέψετε το πρόσωπο, το μέτωπο, τα αυτιά και τον αυχένα σας.
• Καλύψτε το δέρμα σας: Χρησιμοποιείτε ρούχα με πυκνή πλέξη ή ύφανση και αποφύγετε τις διάφανες μπλούζες. Θυμηθείτε ότι το φως μπορεί να διαπερνά, το ίδιο μπορούν να κάνουν και οι υπεριώδεις ακτίνες.
• Χρησιμοποιείτε αντηλιακό: Το ίδρυμα για τον καρκίνο του δέρματος (Skin Cancer Foundation) συνιστά τη χρήση αντηλιακού ευρέος φάσματος (UVA/UVB) με δείκτη προστασίας 30 ή υψηλότερο για εκτεταμένες δραστηριότητες σε εξωτερικούς χώρους.
• Φοράτε γυαλιά ηλίου: Προστατέψτε τα μάτια σας και το ευαίσθητο δέρμα γύρω από αυτό. Επιλέξτε ένα ζευγάρι γυαλιών που μπλοκάρει τις ακτίνες UVA και UVB όσο το δυνατόν πιο κοντά στο 100%.

Ανοσοθεραπεία

Πολύτιμος σύμμαχός μας τα τελευταία χρόνια στη μάχη με το μελάνωμα είναι η ανοσοθεραπεία. Το κύριο χαρακτηριστικό των καρκινικών όγκων, όπως και του μελανώματος, είναι να ξεγελούν τα κύτταρα που παράγει το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού μας  με αποτέλεσμα οι καρκινικοί όγκοι να «επιβιώνουν» και συχνά να εξαπλώνονται στον οργανισμό. Αυτό που κάνουν οι ανοσο-ογκολογικές θεραπείες - ανοσοθεραπείες είναι να ενεργοποιούν τον ανοσοποιητικό μηχανισμό, εμποδίζοντας τα καρκινικά κύτταρα να «ξεγελούν» τα κύτταρα του ανοσοποιητικού, δηλαδή τα Τ-λεμφοκύτταρα. Έτσι, αυτά αναγνωρίζουν με τη σειρά τους τα αντιγόνα που φέρουν στην επιφάνειά τους τα καρκινικά κύτταρα, προσκολλώνται πάνω τους και τα εξολοθρεύουν.

Ήδη αυτή τη στιγμή είναι διαθέσιμες ανοσοθεραπείες που μπορεί να οδηγήσουν σε πιθανή ίαση των ασθενών με μελάνωμα πρώιμου και σε αύξηση της συνολικής επιβίωσης σε προχωρημένη νόσο. Παράλληλα, υπάρχουν μακροπρόθεσμα δεδομένα επιβίωσης σε ασθενείς με προχωρημένη νόσο που έλαβαν ανοσοθεραπεία, με σχεδόν τους μισούς ασθενείς να επιβιώνουν στην 5-ετία.

Μάλιστα, σε πρόσφατες κατευθυντήριες οδηγίες από διεθνείς επιστημονικές εταιρείες (NCCN, ESMO, EORTC) οι ανοσοθεραπείες (anti PD-1 θεραπείες ως μονοθεραπεία ή σε συνδυασμό με anti CTLA-4) συστήνονται σε όλους τους ασθενείς με προχωρημένο/μεταστατικό μελάνωμα ανεξαρτήτως έκφρασης BRAF V600.