Ιστορίες Γιατρών: Η θετική πλευρά μιας αιφνίδιας ασθένειας

Κάθε μέρα μαθαίνω οπωσδήποτε κάτι μέσα από την επικοινωνία και τις ιστορίες τις οποίες αφηγούνται οι ασθενείς μου. Μέσα από τις ιστορίες τους αντλώ επίσης χρήσιμα στοιχεία για την πορεία αλλά και την διαγραφόμενη πρόγνωση της ασθένειας από την οποία πάσχει ο κάθε ασθενής, ως ξεχωριστό πρόσωπο κάθε φορά. Δεν υπάρχουν ασθένειες τελικά, υπάρχουν ασθενείς που πάσχουν από κάποια ασθένεια την οποία εμείς βαφτίζουμε με μια συγκεκριμένη διάγνωση. Εκεί μας ωθεί προφανώς η επιστημονική μας τάση για συνεχή ταξινόμηση πάντων και πασών.

Συχνά η φυσική παρουσία των συντρόφων και της οικογένειας του πάσχοντος προσώπου με βοηθάει να αντιληφθώ τον βαθμό πραγματικής υποστήριξης και κατανόησης την οποία δέχεται ο ασθενής από το άμεσο περιβάλλον του. Και αυτή η ουσιώδης κατανόηση και υποστήριξη βασίζεται στο εξής απλό αλλά συχνά πολύ δύσκολο ζήτημα: να γίνει δεκτό το νέο πλάνο ζωής του πάσχοντος ανθρώπου μετά την αιφνίδια εισβολή κάποιας ασθένειας. Πρέπει επί της ουσίας ο πάσχων και το περιβάλλον του να συνυπογράψουν ένα καινούργιο συμβόλαιο συμβίωσης με φρέσκους όρους τους οποίους καθορίζει πλέον η φύση της ασθένειας. Συχνά η εισβολή της ασθένειας γίνεται αφορμή να έρθουν στην επιφάνεια τα βαθύτερα προβλήματα και η δυναμική των ανθρωπίνων σχέσεων. Η ασθένεια βάζει συχνά πολύ δύσκολα στις σχέσεις μεταξύ συντρόφων ή συζύγων. Αναδεικνύεται μάλιστα αρκετά συχνά σε πολύ σοβαρό-αξιόπιστο τέστ επιβίωσης όσον αφορά τις ανθρώπινες σχέσεις.

Μαζί με τον ασθενή μου, έναν 60χρονο (ο κ. Μιχάλης) ψηλό και κανονικού βάρους επιχειρηματία που είχε πάθει πρόσφατο έμφραγμα, ζήτησε να παρευρεθεί στην επίσκεψη και η σύζυγος του (η κα Βάλια). Μια καλοβαλμένη επίσης κυρία, γύρω στα 50 υπέθεσα. Εξωτερικά έμοιαζε, με πρώτη ματιά, ένα ταιριαστό ζεύγος. Αυτό που μου έκανε εντύπωση βέβαια ήταν μια ιδιαιτερότητα στο ντύσιμο της κας Βάλιας. Το αρκετά πρωτότυπο βέβαια στιλ των ενδυμάτων της κυρίας παρέπεμπε όμως σε μια κατά πολύ νεότερη γυναίκα. Το ίδιο, μάλλον ανέμελο και νεανικό κλίμα, ανέδιδε η κινησιολογία της. Με χαιρέτισε άνετα, άμεσα και ευγενικά ενώ έμπαινε μέσα στο ιατρείο σχεδόν συγχρονισμένα με τον σύζυγό της.

Μίλησα πρώτα στον παθόντα σύζυγο και του εξήγησα την βαρύτητα του εμφράγματος, τα ευρήματα της στεφανιογραφίας, την φαρμακευτική αγωγή και το πλάνο παρακολούθησης. Όταν τελείωσα η παρέμβαση της συζύγου με εξέπληξε. Άρχισε να παρεμβαίνει σχολιάζοντας με θυμωμένο ύφος όλες τις κακές συνήθειες και τον (κατά την άποψή της) προβληματικό τρόπο ζωής του που τον οδήγησε στο έμφραγμα. Επίσης αναφέρθηκε με αρνητικά σχόλια στον κλειστό του χαρακτήρα και την έλλειψη επικοινωνίας μαζί της, ενώ θεώρησε ότι αν την άκουγε προσεκτικά όλα τα προηγούμενα χρόνια δεν θα είχε πάθει έμφραγμα. Τον κατηγορούσε ως αμετανόητο καπνιστή, ως πιθανό χρήστη μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ στα επιχειρηματικά του ταξίδια, ως ανέμελο και αφημένο σε κάθε επιθυμία του χωρίς κανένα έλεγχο, ως αδιάφορο για την οικογένεια του και τα παιδιά του. Κατηγόρησε μάλιστα και την πατρική του οικογένεια ως υπαίτια για τις κακές του συνήθειες. Είχα μείνει άναυδος παρακολουθώντας να ρέει ακατάπαυστα ένας χείμαρρος κατηγοριών εναντίον του συζύγου της που όλες είχαν (κατά την άποψή της) αιτιολογική σχέση με την παρούσα ασθένεια του δηλ. το έμφραγμα του μυοκαρδίου. Σκέφτηκα με πόση ενοχικότητα είχε αυτή, η εξωτερικά συμπαθής γυναίκα, φορτώσει τον δόλιο τον ασθενή μου. Και προφανώς αυτή η καλλιέργεια της ενοχικότητας δεν θα προέκυψε λόγω του εμφράγματος αλλά θα έχει πιθανές ρίζες στο παρελθόν αυτής της σχέσης. Την ρώτησα τότε, με μια αίσθηση χιούμορ, προκειμένου να σπάσω και εγώ την αμηχανία μου και να εκφράσω συγκρατημένα τον θυμό μου για τις απόψεις της: «Τίποτε καλό πιστεύετε ότι μπορεί να διαθέτει τελικά ο σύζυγος σας κυρία μου;» διότι δεν έχω ακόμη ακούσει κάποια θετική πλευρά της συμπεριφοράς του. «Ήθελα να τον βοηθήσετε από εδώ και πέρα να αλλάξει τρόπο ζωής μετά το έμφραγμα. Και για να γίνει αυτό πρέπει να του δείξετε ότι τον αποδέχεστε, τον νοιάζεστε και θα τον στηρίξετε σε ότι χρειαστεί. Αν τα κάνετε όλα αυτά να είστε βέβαιη ότι πιθανά θα επιδράσετε πολύ θετικά στην εξέλιξη της ασθένειας του».

Δεν νομίζω όμως ότι επιθυμούσε να καταλάβει τα λόγια μου και συνέχισε αμέσως μετά το λογύδριο της-να φορτώνει τον σύζυγό της με ενοχές επί παντός επιστητού. Μου τόνισε το γεγονός μάλιστα ότι πρέπει να αναλάβει εκείνη την επίβλεψη λήψης της φαρμακευτικής αγωγής του συζύγου της επειδή όπως μου είπε... είναι αδιάφορος και ανεύθυνος!

Ο πάσχων σύζυγος, όλη την ώρα της συνομιλίας μου με την κυρία του, δεν έβγαλε κιχ. Άκουγε χωρίς καμία αντίδραση ή αντίρρηση. Δεν μπόρεσα να καταλάβω αν παρέμενε αδιάφορος ή απλά φοβισμένος και αποφασισμένος να μην εκφραστεί μέχρι να τελειώσει η «παράσταση» της συζύγου του. Πιθανά ένοιωθε κάποιου βαθμού ντροπή, απέναντι στο γιατρό του (εμένα) για τις εκφράσεις της κυρίας του.

Αποφάσισα να ζητήσω από τη σύζυγο να εγκαταλείψει τον χώρο του ιατρείου προκειμένου να μιλήσω ιδιαιτέρως στον ασθενή μου. Με μιαν αίσθηση ενόχλησης βγήκε εκτός του χώρου και περίμενε στην αίθουσα αναμονής, μαζί με άλλους ασθενείς και συνοδούς, τον σύζυγο της.

Όταν έκλεισε η πόρτα ο σύζυγος άρχισε να μου μιλάει περισσότερο ελεύθερα: «Γιατρέ, απολογούμαι για την συμπεριφορά της γυναίκας μου. Πιστεύω ότι άκουσες λίγα αλλά κατάλαβες πολύ περισσότερα. Γιατρέ μου αυτή η γυναίκα με ήθελε πάντα δυνατό, παραγωγικό, να παρέχω ακατάπαυστα αγαθά σε εκείνη. Τώρα που πρέπει να αντιμετωπίσει την αδυναμία μου φαίνεται ότι έχει μεγάλο θέμα. Με αντιμετώπιζε αυτονόητα ως κουβαλητή και τώρα που της χαλάω τη ζαχαρένια έχει θέμα. Έχω ευθύνη και εγώ ότι είχε πάντα το πάνω χέρι, αυτό γιατρέ το είχα επιτρέψει εγώ. Δεν μίλησα ποτέ. Ίσως επιτέλους πρέπει να δω τον εαυτό μου τώρα».

Προσπάθησα να μην δώσω την αίσθηση ότι έχω εισβάλλει στην ιδιωτικότητα του ζευγαριού αν και είχα καταλάβει ότι χωρίς αμφιβολία ο ασθενής δεν είχε αποδοχή και στήριξη μέσα στην οικογένεια του. Έχουν μάλιστα δείξει αρκετές πρόσφατες επιστημονικές μελέτες ότι μετά από έμφραγμα η έλλειψη στήριξης είναι πολύ αρνητικό προγνωστικό στοιχείο και σχετίζεται με ανάπτυξη κατάθλιψης. Η σοβαρή κατάθλιψη μετά από έμφραγμα είναι μαύρα μαντάτα για την μελλοντική πρόγνωση.

Έστρεψα διακριτικά την συζήτηση προς τις οδηγίες για την αγωγή που πρέπει να ακολουθήσει και το πλάνο των μελλοντικών εξετάσεων που σχετίζονται με την παρακολούθηση του. Όταν τον αποχαιρέτισα, με μια αποδεκτά ζέστη και παρατεταμένη χειραψία, αποφάσισα να του διατυπώσω την εξής άποψη: «Αγαπητέ μου κύριε Μιχάλη... κοίτα επιτέλους να φροντίσεις τώρα τον Μιχάλη...»

Μου έκανε μεγάλη εντύπωση ότι για πολύ μεγάλο διάστημα ο κ. Μιχάλης εξαφανίστηκε από την τακτική του παρακολούθηση. Σκέφτηκα δύο εκδοχές, η μία ότι παρακολουθείται ίσως σε άλλο κέντρο και η άλλη (η μαύρη εκδοχή) ότι πιθανά έχει εγκαταλείψει τα εγκόσμια.

Αίφνης κάποια στιγμή βλέπω το όνομα του, θυμόμουνα το επώνυμο του κ. Μιχάλη, στην λίστα των ραντεβού μου στα εξωτερικά ιατρεία. Όταν μπήκε μέσα ορμητικά είδα ένα χαρούμενο και χαλαρό πρόσωπο που μου έσφιξε πολύ θερμά το χέρι. Είδα τις εξετάσεις που είχαμε συμφωνήσει να κάνει με βάση το πλάνο και τις βρήκα πολύ καλές. Πρέπει να είχαν περάσει περίπου τρία χρόνια από την προηγούμενη αρχική συνάντησή μας, με τη σύζυγο του παρούσα.

«Χαθήκατε κ. Μιχάλη» του είπα. «Έχω να σας δω πολύ καιρό. Έκανα διάφορες δυσάρεστες υποθέσεις και θεώρησα ότι είχατε αδιαφόρησει για την υγεία σας. Χαίρομαι που όλα φαίνονται καλά και επίσης ότι νοιώθετε καλά κ. Μιχάλη». Χρησιμοποίησα τον πληθυντικό αλλά με προσφώνηση του μικρού ονόματος αντί του επωνύμου του, στο πλαίσιο της ανάγκης μου να τονίσω τη μακρά απουσία του από την τακτική παρακολούθηση που έπρεπε ήδη να έχει.

Η απάντηση του με άφησε άφωνο:

«Γιατρέ δεν είμαι απλά καλά. Το έμφραγμα έγινε η αιτία να αλλάξω τη ζωή μου και να κάνω ό,τι ακριβώς μου είπες... Να κοιτάξω επιτέλους τον Μιχάλη. Αγάπησα τον Μιχάλη και τον φρόντισα γιατρέ μου. Έβαλα τη ζωή μου σε μια σειρά. Γιατρέ, πέρασα δύσκολα γιατί... πήρα μεν διαζύγιο αλλά όπως φαίνεται ήταν κάτι που έπρεπε να το είχα κάνει εδώ και πολλά χρόνια. Με έσωσε το έμφραγμα γιατρέ και έτσι κατάλαβα τι δεν πάει καλά με τον Μιχάλη. Έπρεπε να τον αγαπήσω τον Μιχάλη γιατρέ μου. Δυστυχώς τον είχα εγκαταλείψει τον Μιχάλη. Σε ευχαριστώ για τα λόγια σου γιατρέ, εκείνη την ημέρα που σε είδα με την (πρώην πλέον) γυναίκα μου πριν από τρία χρόνια… Ευχαριστώ γιατρέ μου... Πάνω από όλα ευχαριστώ... το έμφραγμα που άλλαξε τη ζωή μου!!!»