Τελικά γιατί οι άνθρωποι γερνούν διαφορετικά;

Γιατί οι άνθρωποι γερνούν με διαφορετικό ρυθμό και με διαφορετικό τρόπο; Γιατί μερικοί φτάνουν στα γηρατειά γεμάτοι ζωντάνια, ενώ άλλοι, ακόμα κι αν είναι νεότεροι, αρρωσταίνουν, νιώθουν εξαντλημένοι και χωρίς διαύγεια;

Το πόσο γρήγορα γερνάμε είναι μια ταχύτητα που διαφαίνεται ήδη από τα χρόνια της ενηλικίωσης. Στην ηλικία των 45 ετών, υπάρχουν άτομα με ταχύτερο ρυθμό «βιολογικής γήρανσης» από άλλα, τα οποία αισθάνονται, λειτουργούν και δείχνουν πολύ μεγαλύτερα από ό,τι είναι στην πραγματικότητα. Τις περισσότερες περιπτώσεις αυτό το σχετικό sprint προς τα γηρατειά αρχίζει από τα 20.

Όπως είναι φυσικό, τέτοιες μελέτες συνιστούν μεγάλο μέρος της ιατρικής και της γηριατρικής επιστήμης. Αλλά κάθε καινούργια μελέτη, σαν αυτή του Maxwell Elliott, στο Πανεπιστήμιο Duke στο Durham της Βόρειας Καρολίνας, προσθέτει πληροφορίες στο μυστήριο των γηρατειών. Τα νέα ευρήματα δείχνουν ότι ο διαχωρισμός μεταξύ ανθρώπων που γερνούν γρήγορα και ανθρώπων που παραμένουν νέοι για περισσότερα χρόνια συμβαίνει αρκετά νωρίς στη ζωή. Για τη μελέτη, ο Elliott και οι συνάδελφοί του χρησιμοποίησαν δείγμα 1.000 Νεοζηλανδών τους οποίους ακολούθησαν από τη γέννησή τους στη δεκαετία του 1970 μέχρι την ηλικία των 45 ετών.

Ο ρυθμός της βιολογικής γήρανσης άρχισε να φανερώνεται από την ηλικία των 26, με κριτήρια το σωματικό λίπος, την κατάσταση της καρδιάς, την ικανότητα των πνευμόνων, τους δείκτες της φλεγμονής στο αίμα, ακόμη και την υγεία των δοντιών. Και αποδείχθηκε ότι οι άνθρωποι διέφεραν πολύ στη βιολογική γήρανση: αυτοί που γερνούσαν αργότερα από όλους κέρδιζαν 0,4 «βιολογικό έτος» για κάθε χρονολογικό έτος, ενώ στην άλλη άκρη του φάσματος οι ταχύτερα γηράσκοντες έχαναν σχεδόν 2,5 βιολογικά έτη για κάθε χρονολογικό έτος. Μέχρι την ηλικία των 45 ετών, όσοι γερνούσαν σχετικά γρήγορα εμφάνιζαν ορισμένους δείκτες που συνήθως σχετίζονται με τη γήρανση, όπως προβλήματα με την ισορροπία του σώματος, την όραση και την ακοή, καθώς και διανοητικές αδυναμίες όπως εξασθένηση της μνήμης.

Ανάμεσα στα ευρήματα της έρευνας του Maxwell που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Nature Aging, ήταν η διαφορετική πρόσληψη που είχαν τα άτομα για το πέρασμα του χρόνου. Αυτοί που γερνούσαν γοργά δήλωναν ότι δεν περιμένουν να φτάσουν τα 75. Επιπλέον, όταν ανεξάρτητοι βαθμολογητές κλήθηκαν να δουν φωτογραφίες του προσώπου των συμμετεχόντων στη μελέτη, έκριναν ότι μερικοί «φαίνονταν μεγαλύτεροι» και έπεφταν έξω κατά 5-10 χρόνια.

Η Δρ Sofiya Milman, διευθύντρια μελετών ανθρώπινης μακροζωίας στο Albert Einstein College of Medicine Institute of Aging Research, στη Νέα Υόρκη, λέει ότι «η γήρανση δεν ξεκινά μαγικά από την ηλικία των 60 ετών», αλλά ότι εξαρτάται από πολλούς γενετικούς παράγοντες. Υπάρχουν ορισμένα «γονίδια μακροζωίας» που μπορούν να βοηθήσουν στην προστασία των ανθρώπων από το περιβαλλοντικό στρες, κι ότι το μήκος των τελομερών μας παίζει καθοριστικό ρόλο. Παρότι το περιβάλλον έχει μεγάλη σπουδαιότητα ―οι επιλογές τρόπου ζωής και οι οικονομικοκοινωνικές συνθήκες επηρεάζουν τον ρυθμό της γήρανσης― ο υγιεινός τρόπος ζωής από μόνος του δεν είναι αρκετός για να αποφύγουμε τις γεροντικές ασθένειες.

Άραγε πρέπει να απελπιστούν οι άνθρωποι που νιώθουν «ηλικιωμένοι» στα 45 τους; Οι ερευνητές απαντούν ότι δεν είναι ποτέ πολύ αργά για αρχίσουμε να ασκούμαστε και να τρώμε καλύτερα: δεν μπορούμε να αλλάξουμε το παρελθόν, υπάρχει όμως χρόνος για δράση. Κατ’ αρχάς, πρέπει να αλλάξει ο στόχος μας ως ατόμων και ως κοινωνιών: δεν έχει νόημα να ζούμε 100 χρόνια αν τα 50 από αυτά σέρνουμε το βήμα και καταλήγουμε εξαρτημένοι από φροντιστές και μηχανήματα. Νόημα έχει η πρόληψη και η ποιότητα ζωής, πράγμα που σημαίνει αποτροπή ασθενειών όπως τα καρδιαγγειακά, η αρθρίτιδα, ο διαβήτης, ο καρκίνος ή η πνευμονοπάθεια. Πράγματι, ο γενετικός μας κώδικας ορίζει τον κίνδυνο καρδιακής νόσου και καρκίνου, ακόμα και τη μακροζωία προτού καν γεννηθούμε, αλλά τα γονίδια δεν είναι η μοναδική μας μοίρα. Οι οπαδοί της «φύσης» έχουν εξίσου δίκιο με τους οπαδούς της «ανατροφής-τροφής»: οι περίπλοκες αλληλεπιδράσεις των δύο παραγόντων ρυθμίζουν το πώς και το πότε γερνάμε. Τα γονίδια, οι κοινωνικές σχέσεις και το περιβάλλον, τα γυρίσματα της τύχης και ιδιαίτερα το πώς ανταποκρινόμαστε σ’ αυτά ορίζουν τη φύση των γηρατειών μας.

Αν προχωρήσουμε βαθιά στη γενετική καρδιά του κυττάρου, στα χρωμοσώματα, βρίσκουμε τα τελομερή, τις περιοχές του DNA χωρίς πληροφοριακή αξία στην άκρη των χρωμοσωμάτων. Τα τελομερή κονταίνουν με κάθε κυτταρική διαίρεση και από το ξέφτισμά τους εξαρτάται πόσο γρήγορα γερνούν τα κύτταρα και πότε πεθαίνουν. Η καταπληκτική ανακάλυψη των τελομερών έδειξε ότι η γήρανση είναι μια δυναμική διαδικασία που μπορεί να επιταχυνθεί ή να επιβραδυνθεί· και σε μερικές περιπτώσεις ακόμα και να αντιστραφεί. Η γήρανση δεν είναι απαραιτήτως, όπως πιστεύαμε μέχρι πρότινος, ένας ολισθηρός μονόδρομος προς την εξασθένηση και την παρακμή. Όλοι γερνάμε, αλλά το πώς γερνάμε εξαρτάται από την κατάσταση της υγείας των κυττάρων μας. Ένα μέρος αυτής της κατάστασης είναι προδιαγεγραμμένο, ένα άλλο μέρος εξαρτάται από μας τους ίδιους.

Τα τελομερή μάς ακούνε και απορροφούν τις οδηγίες που τους δίνουμε. Ο τρόπος της ζωής μας μπορεί λοιπόν να πει στα τελομερή μας να επιταχύνουν τη διαδικασία της κυτταρικής γήρανσης. Αλλά μπορεί να πει και το αντίθετο. Οι τροφές που καταναλώνουμε, η απόκρισή μας στις συγκινησιακές προκλήσεις, η σωματική άσκηση, ακόμα και το επίπεδο εμπιστοσύνης και ασφάλειας στη γειτονιά μας – όλοι αυτοί οι παράγοντες, καθώς και πολλοί άλλοι, επηρεάζουν τα τελομερή μας και μπορούν να εμποδίσουν την κυτταρική γήρανση. Με λίγα λόγια, ένας αποφασιστικός παράγοντας που ευνοεί την υγιή μακροζωία είναι η φροντίδα της υγιούς κυτταρικής ανανέωσης. Για παράδειγμα, είναι χαρακτηριστικό ότι σε όλες τις μελέτες της γήρανσης όπου ανεξάρτητοι βαθμολογητές καλούνται να εκτιμήσουν την ηλικία ανθρώπων, οι καπνιστές, οι πότες, οι βαριά εργαζόμενοι, οι πολύ φτωχοί φαίνονται μεγαλύτεροι από την πραγματική τους ηλικία.