Αργύρης Στριγγάρης: Πανδημία και Ψυχική Υγεία

Η πανδημία έφερε την υγεία όλων μας στο προσκήνιο. Περισσότερο από ποτέ άλλοτε, οι κυβερνήσεις, οι μεγάλες εταιρείες, εμείς όλοι μας στραφήκαμε στο πώς θα προστατέψουμε την υγεία μας. Ποτέ άλλοτε δεν είδαμε τόσες πολλές πληροφορίες σχετικά με την υγεία μας στα ηλεκτρονικά και έντυπα μέσα.

Αυτή η εντυπωσιακή έμφαση στην υγεία ισχύει ιδιαίτερα για την ψυχική μας υγεία, η οποία ήταν γενικώς παραμελημένη από τα Μαζικά Μέσα Ενημέρωσης, ειδικά στη χώρα μας. Και όντως για πρώτη φορά είδαμε –και στη χώρα μας– μια τόσο μεγάλη κινητοποίηση για την ενημέρωση στην ψυχική υγεία μας. Έννοιες όπως η παιδική ψυχική υγεία, η κατάθλιψη, το άγχος εισήλθαν στη δημόσια σφαίρα.

Τι συνέβη με την ψυχική υγεία μας μέχρι τώρα;

Εξαρτάται από το αν θέλει κανείς να δει το ποτήρι μισοάδειο ή μισογεμάτο. Από τις δημοσιευμένες μελέτες από την πρώτη φάση της πανδημίας, τουλάχιστον, τα πράγματα είναι καλύτερα από ό,τι περιμέναμε. Ενώ φοβόμασταν μια τεράστια αύξηση του αριθμού των ανθρώπων που θα ασθενούσαν με ψυχικό νόσημα και περιμέναμε και μια τεράστια αύξηση των αυτοκτονιών, τα πράγματα φαίνονται πιο ήπια, σύμφωνα με τα μέχρι τώρα δεδομένα.

Ο αριθμός των αυτοκτονιών μοιάζει να μην έχει μετακινηθεί ακόμη επικίνδυνα προς τα πάνω. Υπάρχει μεν αύξηση των ψυχικών προβλημάτων, αλλά αυτή μέχρι τώρα και με βάση τις υπάρχουσες μετα-αναλύσεις (μελέτες δηλαδή που συνθέτουν ποσοτικά υπάρχουσες στατιστικές σχετικά με τη μεταβολή των ψυχικών νοσημάτων από την έναρξη της πανδημίας σε σχέση με πριν) είναι σχετικά μικρή. Παρατηρείται κυρίως αύξηση των συμπτωμάτων κατάθλιψης και άγχους. Αυτά σε ό,τι αφορά τον γενικό πληθυσμό. Και πρέπει εδώ να πούμε ότι περιμένουμε ακόμη να δημοσιευθούν περισσότερες υψηλής ποιότητας μελέτες για να έχουμε μια καλύτερη αποτίμηση των αποτελεσμάτων.

Πέραν αυτών των σχετικά καλών νέων, έχουμε και αρκετά ανησυχητικά

Το πρώτο είναι ότι αυτή η σχετικά μικρή αύξηση των ψυχικών προβλημάτων, αν συνεχιστεί, στο βάθος του χρόνου θα οδηγήσει αθροιστικά σε πολύ μεγάλη επιβάρυνση για τους ασθενείς και τα συστήματα υγείας. Αυτό προκύπτει στατιστικά και από περιγραφές σε διάφορα μέρη του κόσμου αλλά και στη χώρα μας, όπου φαίνεται να συμβαίνει. Πολλές υπηρεσίες ψυχικής υγείας είναι ήδη υπερπλήρεις.

Το δεύτερο είναι ότι σε ειδικές ομάδες του πληθυσμού, για παράδειγμα σε μικρά παιδιά με νευροαναπτυξιακά προβλήματα, όπως η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), η πανδημία φαίνεται να έχει περισσότερες αρνητικές επιδράσεις από ό,τι στον γενικό πληθυσμό. Το ίδιο φαίνεται να ισχύει και για ομάδες ανθρώπων στα χαμηλά κοινωνικο-οικονομικά στρώματα και άλλες μειονότητες.

Το τρίτο είναι ότι πολλές από τις επιπτώσεις του εγκλεισμού πιθανόν να είναι όψιμες, να εμφανιστούν δηλαδή με κάποια καθυστέρηση. Ένα παράδειγμα είναι τα κλειστά σχολεία. Ξέρουμε ότι πολλά παιδιά αντιμετώπισαν την απουσία τους από το σχολείο ως μεγάλη ανακούφιση και, αρχικά τουλάχιστον, προτίμησαν τη μειωμένη διδασκαλική εποπτεία της διαδικτυακής μάθησης από εκείνη της παρουσίας στην τάξη. Όμως αυτή η ανακούφιση είναι πρόσκαιρη. Πολλά στοιχεία δείχνουν ότι έχουμε πολύ δρόμο ακόμη μέχρι να γίνει η διαδικτυακή διδασκαλία ισάξια εκείνης στην τάξη· έτσι τα παιδιά θα έχουν ελλείμματα στην εκπαίδευσή τους και αυτό θα τα οδηγήσει σε αρνητικές εμπειρίες στη μάθησή τους.

Επίσης τα παιδιά έχουν χάσει μια σημαντική πηγή χαράς, εκείνη της συνύπαρξης με παιδιά της ηλικίας τους, του παιχνιδιού και της φυσικής επαφής και της κίνησης. Και πάλι τα αποτελέσματα αυτών των απωλειών είναι πιθανό να φανούν αργότερα και όχι άμεσα.

Το ίδιο ισχύει και για άλλα προβλήματα του εγκλεισμού, π.χ. τα ψυχικά προβλήματα που θα προκύψουν από την αύξηση των περιστατικών ενδο-οικογενειακής βίας. Τα τραύματα αυτά εκκολάπτονται για καιρό και πολλές φορές δεν καταγράφονται καθόλου ή εμφανίζονται μετά από πολλά χρόνια.

Κυρίως, περιμένουμε να δούμε τα αποτελέσματα της οικονομικής κρίσης η οποία, σε κάποιο βαθμό τουλάχιστον, μοιάζει αναπόφευκτη. Οι οικονομική δυσπραγία είναι πολύ πιθανόν να οδηγήσει σε περαιτέρω αύξηση των ψυχικών προβλημάτων.

Το ερώτημα όλων είναι τι μπορούμε να κάνουμε για να προλάβουμε και να αντιμετωπίσουμε την αύξηση των ψυχικών προβλημάτων. Σίγουρα δεν υπάρχει μια μαγική λύση, αλλά έξυπνος συνδυασμός πολλών.

Για παράδειγμα, η καλή ενημέρωση των πολιτών για τα απλά πράγματα που μπορούν να κάνουν για τον εαυτό τους, π.χ. το να δομήσουν τον καθημερινό τους χρόνο, να βγαίνουν έξω έστω και για λίγο και να περνούν όσο γίνεται ποιοτικό χρόνο με την οικογένειά τους.

Εξίσου σημαντική είναι η ιεράρχηση από το κράτος των στόχων του για την υποστήριξη των πολιτών. Τα ανοιχτά σχολεία θα πρέπει να είναι προτεραιότητα για όλους μας στη στρατηγική εξόδου από τον εγκλεισμό. Επίσης, το κράτος πρέπει να διαθέσει τους (σίγουρα περιορισμένους στη χώρα μας) πόρους του στην πρόληψη των συνεπειών στις ιδιαίτερα ευπαθείς ομάδες, χρηματοδοτώντας στοχευμένες δομές ψυχικής υγείας.

Τέλος, να συνεχίσουμε τον έντιμο διάλογο μεταξύ μας για τη σημασία των ψυχικών προβλημάτων. Σίγουρα δεν θέλουμε να μετατρέψουμε κάθε φυσιολογική αντίδρασή μας στα δεινά της πανδημίας ως ψυχικό πρόβλημα· από την άλλη, δεν επιτρέπεται πλέον να γυρίσουμε πίσω στην εποχή του στίγματος. Καθένας μας –και ειδικά κάθε παιδί– έχει δικαίωμα στην ψυχική υγεία. Και όλοι μας –είτε ως γονείς, συγγενείς, επαγγελματίες– έχουμε την υποχρέωση να το προασπίσουμε.