Θεόφιλος Ρόζενμπεργκ: Στιγμιότυπα από τη θαυμαστή ζωή του

Το 1990 ο χειρουργός Θεόφιλος Ρόζενμπεργκ επιστρέφει στην Ελλάδα, ύστερα από σπουδές ειδικότητας στο Παρίσι. Εκεί ήρθε σε επαφή με Γάλλους συναδέλφους του, μεταξύ αυτών και τον Μπερνάρ Κουσνέρ, συνιδρυτή των Γιατρών Χωρίς Σύνορα το 1971 και ιδρυτή των Γιατρών του Κόσμου το 1980.

«Ήξερα τον Θεόφιλο πριν από το 1990, από συναντήσεις του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών και εκδηλώσεις της Ένωσης Ιατρών Νοσοκομείων Αθήνας Πειραιά (ΕΙΝΑΠ), καθώς ο Θεόφιλος ήταν και συνδικαλιστής. Τον ήξερα, όμως, ως συνάδελφο, δεν είχαμε γνωριστεί προσωπικά. Αυτό έγινε όταν είδα την αγγελία του στο περιοδικό του Ιατρικού Συλλόγου, όπου αναζητούσε εθελοντές γιατρούς και νοσηλευτές για την ίδρυση του ελληνικού τμήματος των Γιατρών του Κόσμου. Ήμουν από τους πρώτους που του τηλεφώνησαν», θυμάται η Ηρώ Βαρσαμή, η οποία με τον Θεόφιλο Ρόζενμπεργκ ήταν εναλλάξ πρόεδροι των Γιατρών του Κόσμου, από την ίδρυσή τους το 1990 και για τα επόμενα 20 χρόνια. «Θυμάμαι που συγκεντρωνόμασταν 6-7 άνθρωποι στο ιατρείο του, στην πλατεία Μαβίλη. Το ιατρείο του έγινε το γραφείο μας εκείνη την πρώτη περίοδο». 

Η κυρία Βαρσαμή λέει ότι εν πολλοίς το καταστατικό της οργάνωσης σε μεγάλο βαθμό βασίστηκε στη θεώρηση που είχε ο Θεόφιλος Ρόζενμπεργκ για τον κόσμο. «Ο Θεόφιλος έβλεπε την ανθρωπιστική ιατρική υπό ένα ευρύτερο πλαίσιο. Πίστευε ότι εκτός από την προσφορά των υπηρεσιών σε ευάλωτες κατηγορίες ανθρώπων, οι Γιατροί του Κόσμου θα έπρεπε, επίσης, να παρατηρούν, να καταγράφουν και να καταγγέλλουν οποιαδήποτε προσβολή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στην υγεία, στο σεξουαλικό προσανατολισμό, στη φυλή κ.λπ., γι’ αυτό, άλλωστε, είχαμε στηρίξει πολλές κινήσεις υποστηρικτικές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων». 

Ενάντια στα ναρκοπέδια του Έβρου 

Τη δεκαετία του 1990 περισσότεροι από 25 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στα ναρκοπέδια του Έβρου, στρατιώτες, πολίτες και μετανάστες. Ήταν η εποχή που αναπτύχθηκε το κίνημα ενάντια στο ναρκοπέδιο του Έβρου, στο οποίο πρωτοστάτησε ο Θεόφιλος Ρόζενμπεργκ, όπως επισημαίνει η Ηρώ Βαρσαμή. Το 1998, ύστερα από τον θάνατο δύο ακόμη στρατιωτών, έγραφε ο Ρόζεμπεργκ: «Στην αρχή το πρόβλημα ήταν πολύ μακριά μας και δεν μας ενοχλούσε. Υπήρχε, μάλιστα, και κάποιος εξωτισμός στις εικόνες από τα ακρωτηριασμένα από τις νάρκες παιδάκια με τα χαρακτηριστικά ψάθινα καπέλα στο Δέλτα του ποταμού Μεκόγκ ή από τα μαυράκια με τις πρωτόγονες ξύλινες πατερίτσες στην Αγκόλα και τη Μοζαμβίκη. Λίγο αργότερα, ο πόλεμος της Βοσνίας έφερε τα θύματα από τις νάρκες πιο κοντά μας, στην ίδια μας τη γειτονιά: δεκάδες νέα παλικάρια στο άνθος της ηλικίας τους σε αναπηρικά αμαξάκια, εκατοντάδες νέοι, γέροι, γυναίκες και παιδιά γεμίζουν τις πλατείες, τις αγορές και τους δρόμους του Σεράγεβο, της Τούζλα και του Πάλε. Κι ακόμα, είχαμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε από κοντά τους πιο τυχερούς ανάμεσά τους, να ζητιανεύουν για ένα πενηντάρικο στον υπόγειο της Ομόνοιας ή να μεταφέρουν τα ακρωτηριασμένα πόδια τους στα πεζοδρόμια της αθηναϊκής μεγαλούπολης, με τη γνωστή ταμπελίτσα: “Είμαι Σέρβος...”

Κι ύστερα το πρόβλημα χτύπησε και τη δική μας πόρτα. Ευτυχώς όμως κι αυτή τη φορά αφορούσε “ξένους”. Κάποιους Κούρδους που ξεστράτισαν μέσα στη νύχτα κάπου εκεί στα περάσματα του Έβρου και μπήκαν σε ένα ελληνικό ναρκοπέδιο. Τρία παλικάρια ξεψύχισαν κι εφτά άλλα τραυματίστηκαν βαριά, θύματα του πιο βάρβαρου και ύπουλου όπλου: της νάρκης. Κάποιες φωνές διαμαρτυρίας ακούστηκαν, δειλές στην αρχή, πιο δυνατές αργότερα. Η κυβέρνηση, μπροστά στο κύμα της διεθνούς καταδίκης των ναρκών, ανακοίνωσε με μισό στόμα την προσυπογραφή της συνθήκης της Οτάβα για την κατάργησή τους. Ώσπου το κακό ήρθε και μέσα στο σπίτι μας, θυμίζοντάς μας πως οι νάρκες δεν κάνουν διάκριση σε δικούς μας και ξένους, σε ένστολους ή πολίτες, σε γυναίκες ή παιδιά, σε μουσουλμάνους ή χριστιανούς. Αυτή τη φορά ήταν δυο Ελληνόπουλα, δυο φανταράκια που έχασαν τη ζωή τους πάνω στο άνθος της. (…) Οι δύο αδικοχαμένοι Έλληνες φαντάροι ας είναι τα τελευταία θύματα μιας αδιέξοδης εξοπλιστικής πολιτικής. Ας γίνει η θυσία τους αφορμή για την ολοκληρωτική εξάλειψη των ναρκών κατά προσωπικού και από τούτη τη γωνιά της γης».

Τα πρώτα χρόνια 

Ο Νίκος Φουντούκος γνώριζε τον Θεόφιλο Ρόζενμπεργκ από παιδί. Τέσσερα χρόνια μεγαλύτερος από εκείνον, θυμάται τον παππού Ρόζενμπεργκ, γιατρός κι εκείνος, ο οποίος κάθε απόγευμα άνοιγε το ιατρείο στη Δραπετσώνα και δεχόταν δωρεάν τον κόσμο. Γιατρός ήταν και ο πατέρας του Θεόφιλου Ρόζενμπεργκ, με την οικογένεια να μετακομίζει για λίγα χρόνια στα Χανιά, όπου ο πατέρας εργάστηκε και έγινε πολύ αγαπητός στην τοπική κοινωνία. Όμως, έφυγε νωρίς από τη ζωή και η οικογένεια γύρισε στην Αθήνα. Ο Νίκος Φουντούκος, μέλος των Γιατρών του Κόσμου και αυτός, με μεγάλη προσφορά στα τεχνικά θέματα ως ηλεκτρολόγος-μηχανικός, έχει να θυμάται ότι όταν χρειάστηκε να του ακρωτηριάσουν το πόδι από το γόνατο και κάτω, ήταν και ο Ρόζενμπεργκ μαζί του μέσα στο χειρουργείο.

Η πρώτη αποστολή 

«Η πρώτη μας δράση», λέει η Ηρώ Βαρσαμή, «έγινε στο στρατόπεδο Σακέτα, στον Βύρωνα, όπου είχαν μεταφέρει κάποιους πρόσφυγες, στους οποίους μοιράσαμε τρόφιμα, ρούχα και φάρμακα. Η πρώτη αποστολή στο εξωτερικό ήταν στο Κουρδιστάν, το 1991. Ο Σαντάμ είχε ρίξει χημικά στους Κούρδους του Βορείου Ιράκ, ο πόλεμος υποτίθεται ότι είχε τελειώσει, όμως γίνονταν αψιμαχίες αλλά και μάχες. Ήταν πολύ δύσκολο να φτάσουμε από το κέντρο του Ιράκ στα βόρεια, θυμάμαι ότι μας βοήθησε πάρα πολύ ένας Ιρακινός που εργαζόταν στην πρεσβεία στην Αθήνα. Ήμασταν 6-7 άτομα με 5 φορτηγά προμήθειες. Το ένα φορτηγό το δωρίσαμε στην Ερυθρά Ημισέλινο στη Βαγδάτη και συνεχίσαμε στα βόρεια, κοντά στη Σουλεϊμανίγια, σε ένα νοσοκομείο που προϋπήρχε, αλλά δεν είχε τα μέσα, ήταν σχεδόν κατεστραμμένο».   

Ο Νικήτας Κανάκης, πρώην πρόεδρος των Γιατρών του Κόσμου, γνώρισε τον Θεόφιλο Ρόζενμπεργκ το 1990 ενώ ήταν ακόμη φοιτητής, σε μια διάλεξη του γιατρού για την ανθρωπιστική ιατρική. Ο ίδιος έγινε μέλος της οργάνωσης το 1992, η πρώτη του αποστολή με τον Ρόζεμπεργκ ήταν στον Λίβανο, λίγο μετά τη λήξη του εμφυλίου, και ακολούθησαν πολλές ακόμη, 60 με 70, ούτε κι εκείνος δεν θυμάται πια. «Ο Θεόφιλος Ρόζενμπεργκ δεν καταλάβαινε τίποτα. Όταν έγινε ο μεγάλος σεισμός στην Αϊτή σηκώθηκε και πήγε την επόμενη μέρα. Ήταν πάντα στην πρώτη γραμμή, αφιερωμένος στην ιατρική φροντίδα των πολύ φτωχών κάτι που έκανε πράξη μέχρι το τέλος. Ήταν ικανός να κοιμηθεί στο χώμα, να χειρουργήσει μέσα σε σκηνή, να στήσει δομές στη μέση του πουθενά. Μπορούσε να φάει κάτω αλλά αντιμετώπιζε την ιατρική σαν ιεροτελεστία. Στο Ιράν, στους σεισμούς, κάθε βράδυ που γυρνούσαμε στις σκηνές μας ο Θεόφιλος έβγαζε την ιατρική του μπλούζα και την κρεμούσε προσεκτικά. Με τον ίδιο τρόπο τη φορούσε το επόμενο πρωί. Ήταν κάτι σας ιερωμένος της ανθρωπιστικής ιατρικής». 

Το πρωτοπόρο μεταπτυχιακό στο ΕΚΠΑ

Ο Θεόφιλος Ρόζενμπεργκ ήταν μάχιμος χειρουργός επί πολλά χρόνια στο Λαϊκό Νοσοκομείο και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. «Ήταν αυτός», λέει ο Νικήτας Κανάκης, «που δημιούργησε το πρωτοποριακό για την εποχή του μεταπτυχιακό πρόγραμμα “Διεθνής Ιατρική - Διαχείριση Κρίσεων Υγείας”. Είχε, μάλιστα, και την εξής πρόνοια: σε ένα κομμάτι της εκπαίδευσης οι φοιτητές ταξίδευαν στην Τανζανία και εργάζονταν για ένα διάστημα σε ένα νοσοκομείο Τροπικής Ιατρικής, που αντιμετώπιζε νοσήματα της Υποσαχάριας Αφρικής, φυματίωση, HIV, ελονοσία και γενικώς ό,τι συναντάμε στον τρίτο κόσμο. Στο μεταπτυχιακό αυτό εισήχθη, από τον Θεόφιλο, για πρώτη φορά και η έννοια της ιατρικής των ελαχίστων πόρων, των ιατρικών ομάδων που εργάζονταν σε διαφορετικές από τις συνηθισμένες συνθήκες. Τα street works, δηλαδή, τα οποία όπως τα ξέρουμε σήμερα δεν υπήρχαν τότε. Ο Ρόζενμπεργκ είχε την ιδέα όχι μόνο να τα κάνει οργανωμένα, αλλά να προσφέρει και εκπαίδευση γύρω από όλο αυτό». 

«Ο Θεόφιλος Ρόζενμπεργκ ήταν αυτός που εισήγαγε την ανθρωπιστική στην Ελλάδα. Κι επίσης, έβλεπε και αναγνώριζε ότι εκτός από τον τρίτο κόσμο υπήρχαν και στην Ελλάδα άνθρωποι με ανάγκες, χωρίς πρόσβαση στο σύστημα υγείας. Το Ανοιχτό Πολυιατρείο των Γιατρών του Κόσμου, που ίδρυσε το 1995, ήταν ο προπομπός των σημερινών κοινωνικών ιατρείων», λέει ο κ. Κανάκης.

Ο Θεόφιλος Ρόζενμπεργκ στην Πρίστινα (Κόσοβο), στη διάρκεια του πολέμου. Εκεί οι Έλληνες Γιατροί του Κόσμου έχτισαν ένα νοσοκομείο που τότε λειτουργούσε ως χειρουργική κλινική. Μετά τον πόλεμο και μέχρι και σήμερα λειτουργεί ως γενικό νοσοκομείο. Στόχος των ΓτΚ είναι όταν φεύγουν από κάποιο μέρος, να αφήνουν πίσω τους κάποια υποδομή (κλινική, σχολείο κ.λπ.) και ντόπιο προσωπικό για τη λειτουργία της, που θα έχει εκπαιδευτεί μαζί τους.

Ο Θεόφιλος Ρόζενμπεργκ έφυγε από τη ζωή στις 18 Φεβρουαρίου, ύστερα από ολιγόμηνη μάχη με πολύ δύσκολο καρκίνο, σε ηλικία 73 ετών. Ήταν μέλος του ΚΚΕ μέχρι το 1991, ενώ επί διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ ανέλαβε την προεδρία του ΚΕΕΛΠΝΟ, του σημερινού ΕΟΔΥ. Την πρώτη ημέρα της ανάληψης των καθηκόντων του στο ΚΕΕΛΠΝΟ πήγε ο ίδιος στον καταυλισμό της Ειδομένης να εμβολιάσει προσφυγόπουλα. 

«Ο Θεόφιλος», σημειώνει η κ. Βαρσαμή, «ήταν ένας άνθρωπος εξαιρετικά προικισμένος. Οι στόχοι του είχαν να κάνουν πάντα με τα δικαιώματα και την ανθρωπιστική ιατρική και κινούσε γη και ουρανό για να τους πετύχει. Ήταν ανθρωπιστής και ονειρευόταν πολύ αλλά πατώντας στη γη. Κι ό,τι ξεκίναγε να κάνει το έκανε με ένα τέτοιο πάθος και πειθώ που παρέσυρε και τους υπόλοιπους γύρω του».  

Την ημέρα του θανάτου του, οι Γιατροί του Κόσμου τον χαιρέτησαν έτσι: «Εμείς στους ΓτΚ, με κάποιο τρόπο, πιστεύαμε ότι ο Ρόζενμπεργκ δεν θα φύγει ποτέ. Έμενε έτσι κι αλλιώς αγέραστος καθώς τα χρόνια περνούσαν, κάτι σαν τις δυνάμεις των μύθων, σαν εκείνες τις φιγούρες-σύμβολα που δεν αλλοιώνονται και δεν αλλάζουν. Και ξαφνικά χάθηκε. Γνωρίζαμε ότι ήταν άρρωστος αλλά πιστέψαμε ότι θα νικήσει και την αρρώστια, όπως τόσες και τόσες άλλες μάχες στη ζωή του. Για άλλη μια φορά μας εξέπληξε. Αυτή τη φορά, ξεκίνησε για μια αποστολή χωρίς να μπορεί να μας πάρει μαζί του. Καλό σου ταξίδι, αγαπημένε μας κ. Ρόζενμπεργκ, σ’ ευχαριστούμε για τις ευκαιρίες που μας έδωσες, σ’ ευχαριστούμε για τους δρόμους που μας άνοιξες, σ’ ευχαριστούμε γι’ αυτά που μας έμαθες, γι’ αυτό που γίναμε όταν διασταυρώθηκαν οι τροχιές μας».