Συνέντευξη: Ο καθηγητής Αναλυτικής Χημείας του ΕΚΠΑ, Νίκος Θωμαΐδης, εξηγεί τις καθημερινές μετρήσεις του ιικού φορτίου στα λύματα του λεκανοπεδίου Αττικής.
Κάθε μέρα στις 9 το πρωί ένας μεταπτυχιακός φοιτητής του καθηγητή Αναλυτικής Χημείας του ΕΚΠΑ, Νίκου Θωμαΐδη, μεταβαίνει στο Κέντρο Επεξεργασίας Λυμάτων της Ψυτάλλειας, ένα από τα μεγαλύτερα ΚΕΛ στην Ευρώπη και διεθνώς, και από το σύνθετο 24ωρο δείγμα ανεπεξέργαστων λυμάτων που συλλέγουν εκεί καθημερινά για δικές τους εργασίες παίρνει 1,5 λίτρο σε ένα ψυγειάκι και το πηγαίνει στο εργαστήριο του πανεπιστημίου. Εκεί το χωρίζουν σε δύο μέρη. Το ένα προορίζεται για χημική ανάλυση και το άλλο για μοριακή με την οποία παρακολουθούν και καταγράφουν καθημερινά το ιικό φορτίο στα λύματα του Λεκανοπεδίου Αττικής.
Ας πάρουμε, όμως, την ιστορία από την αρχή. Η επιδημιολογία των λυμάτων είναι ένα σχετικά νέο γνωστικό αντικείμενο, σε διεθνές επίπεδο, με το οποίο ο κ. Νίκος Θωμαΐδης ασχολείται ερευνητικά περίπου τα τελευταία 20 χρόνια. Aπό το 2010, ωστόσο, κάθε χρόνο με την ομάδα του παρακολουθούν συστηματικά τα λύματα στο λεκανοπέδιο επί δύο μήνες, τον Μάρτιο και τον Απρίλιο. Μέχρι και το 2019 η κύρια τους μελέτη αφορούσε τα επίπεδα των φαρμάκων και των ψυχοφαρμάκων στον πληθυσμό του Λεκανοπεδίου Αττικής. «Όλα αυτά τα χρόνια δίνουμε τα στοιχεία που συλλέγουμε από τα λύματα στο EMCDDA, το ευρωπαϊκό κέντρο για τα ναρκωτικά, καθώς η επιδημιολογία των λυμάτων συνιστά πλέον μια επίσημη μέθοδο καταγραφής της χρήσης και των τάσεων των ναρκωτικών ουσιών».
Γιατί Μάρτιο και Απρίλιο; «Γιατί έχουμε συμφωνήσει σε ένα πανευρωπαϊκό δίκτυο ότι ο Μάρτιος είναι ένας τυπικός μήνας, χωρίς γιορτές, όπου θα άλλαζε η συμπεριφορά των ανθρώπων, ενώ είναι και μια περίοδος που υπάρχουν ακόμα ιώσεις, γίνεται δηλαδή χρήση αντιβιοτικών χωρίς να είμαστε ωστόσο στο μέγιστο της χρήσης, όπως π.χ. τον Φεβρουάριο. Άρα μπορούμε να έχουμε εικόνα και μιας μέσης κατανάλωσης κάποιων τυπικών ουσιών που έχουν εποχικότητα, όπως τα αντιβιοτικά».
Το 2020 ωστόσο δεν ήταν μια τυπική χρόνια. Ο σχεδιασμός της ετήσιας δίμηνης δειγματοληψίας τους συνέπεσε με την αρχή του πρώτου κύματος της πανδημίας. Αυτό που παρατήρησαν αρχικά, κατά τη διάρκεια του πρώτου λοκντάουν, ήταν η μεγάλη αύξηση στη χρήση ψυχοφαρμάκων, αγχολυτικών και αντικαταθλιπτικών, σε σύγκριση με το ’19, μια εικόνα που είχαν ξαναδεί τα πρώτα χρόνια της οικονομικής κρίσης. Μου εξηγεί ότι τα χρόνια ’12 με ‘14 η αύξηση των ψυχοφαρμάκων ήταν της τάξης σε μερικές περιπτώσεις πάνω από 1.000%. Από το ’15 έως το ’19 είδαν μια φθίνουσα πορεία στα 30%, ο πληθυσμός του λεκανοπεδίου της Αττικής δεν επανήλθε ποτέ στην ψυχική υγεία προ του 2012.
«Στο πρώτο λοκντάουν παρατηρήσαμε επίσης μια αύξηση της κοκαΐνης 60%, τη μεγαλύτερη που είχαμε δει εδώ και 12 χρόνια. Mάλιστα στο δεύτερο κύμα, από αρχές Σεπτέμβρη μέχρι τέλη Δεκέμβρη η αύξηση πήγε στο 80%, ενώ μεγάλη ήταν η αύξηση και στη χρήση ψυχοδραστικών ουσιών, όπως οι βενζοδιαζεπίνες και η οξαζεπάμη. Αυτά τα εντυπωσιακά ευρήματα επιβεβαιώθηκαν πανευρωπαϊκά, σε συνθήκες εγκλεισμού ο κόσμος συμπεριφέρθηκε πάνω κάτω με τον ίδιο τρόπο».
Ταυτόχρονα, ο καθηγητής και η ομάδα του έστησαν και μια μέθοδο μέτρησης του ιικού φορτίου του κορωνοϊού στα λύματα, μια μέθοδο PCR όπως αυτή που χρησιμοποιούν στα μοριακά τεστ, και ξεκίνησαν να εντοπίζουν και να μετρούν το ιικό φορτίο στο δείγμα τους.
Τα λύματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως εργαλείο έγκαιρης προειδοποίησης της διασποράς της νόσου. Από τη στιγμή που κάποιος θα κολλήσει, μέσα σε 2-3 ώρες έως και 2 μέρες αρχίζει από το πεπτικό να δίνει ιικό φορτίο μέσω του αποχετευτικού συστήματος
«Την κορύφωση από τα λύματα εμείς την είδαμε 28 και 29 Μαρτίου. Ενώ, αν ανατρέξουμε πίσω, θα δούμε ότι η ανακοίνωση του ΕΟΔΥ την εντόπισε 2 Απριλίου, λίγες μέρες μετά. Διαπιστώσαμε, τότε, πως τα λύματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ένα εργαλείο έγκαιρης προειδοποίησης της διασποράς της νόσου. Από τη στιγμή που κάποιος θα κολλήσει τον ιό, μέσα σε 2-3 ώρες έως και 2 μέρες αρχίζει από το πεπτικό να δίνει ιικό φορτίο μέσω του αποχετευτικού συστήματος. Μπορεί να μη νοσήσει ποτέ ή μπορεί να νοσήσει ελαφριά ή και πιο βαριά, τα συμπτώματα θα φανούν αργότερα. Μπορεί να χρειαστούν έως και 14 μέρες για την εμφάνιση συμπτωμάτων, αυτή δεν ήταν η οδηγία του ΕΟΔΥ για την καραντίνα των φορέων;»
Αυτή άλλωστε είναι και η ιδιαιτερότητα του ιού που τον κάνει τόσο απρόβλεπτο και δύσκολο να αντιμετωπιστεί, ότι η μετάδοση συμβαίνει σε συνθήκες μη ορατές. «Έχουμε να κάνουμε με έναν κορωνοϊό που μεταδίδεται πολύ πιο εύκολα από κάθε άλλο ιό μέχρι τώρα, αργεί να δώσει συμπτώματα, και ταυτόχρονα έχει αυτή την άσχημη κατάληξη σε κάποιους ανθρώπους. Το ότι μπορούσαμε να έχουμε έγκαιρα προγνωστικά ήταν ένα σημαντικό εργαλείο, και έχοντας όλες τις επαφές με τους συναδέλφους πανευρωπαϊκά και παγκόσμια στήθηκε ένα δίκτυο συνεργασίας και μπήκαμε σε μια ρουτίνα να παρακολουθούμε το ιικό φορτίο από μέρα σε μέρα».
Μου αφηγείται το ιστορικό της διασποράς του ιού, όπως το παρατήρησαν στο εργαστήριο.«Τον Μάιο το ιικό φορτίο έπεσε πολύ, κάποια στιγμή σταματήσαμε να ανιχνεύουμε τον ιό οπότε τον Ιούνιο δεν είχε νόημα να κάνουμε μετρήσεις, αρχίσαμε τον Ιούλιο όταν εμφανίζονταν σταδιακά θετικά δείγματα με το που άνοιξαν τα σύνορα. Όλο τον Αύγουστο βλέπαμε μια αυξητική τάση στο ιικό φορτίο. Όταν ο κόσμος επέστρεψε από τις διακοπές, αρχές Σεπτέμβρη, είδαμε σημαντική αύξηση, και στις 16 Σεπτεμβρίου μια επιπλέον κορυφή. Αν θυμάστε και με βάση τις ανακοινώσεις του ΕΟΔΥ, σιγά-σιγά μετά τις 20, 25 Σεπτεμβρίου, τα κρούσματα άρχισαν να αυξάνουν. Σε αυτό συνέβαλαν και καιρικές συνθήκες, τον Οκτώβριο πέφτει η θερμοκρασία και αυξάνεται η υγρασία, παράμετροι που ευνοούν τη μεταδοτικότητα του ιού. Εμείς είδαμε το δεύτερο κύμα να έρχεται ήδη στις 20 Οκτωβρίου, και παρατηρούσαμε τις επόμενες μέρες τη διάδοση. Στην κορύφωση φτάσαμε μεταξύ 30 Οκτωβρίου και 5 Νοεμβρίου. 7 Νοεμβρίου έγινε το λοκντάουν, αν θυμάστε. Με βάση τα κρούσματα από τα τεστ του ΕΟΔΥ, στην κορύφωση φτάσαμε 15 Νοεμβρίου».
Μετά το ρεβεγιόν της Πρωτοχρονιάς το ιικό φορτίο σχεδόν τριπλασιάστηκε. Τις επόμενες μέρες έπεσε λίγο και στα Φώτα πήγαμε ξανά στο επίπεδο των Χριστουγέννων.
Μου εξηγεί ότι οι μετρήσεις γίνονται κάθε μέρα αλλά σταθμίζονται σε κλίμακα εβδομάδας. Από μέρα σε μέρα οι διακυμάνσεις έχουν να κάνουν με τον κόσμο που μπαίνει στο αποχετευτικό σύστημα. «Μέσα σε μια τυπική εργάσιμη εβδομάδα εκτιμώντας τον πληθυσμό που είναι στο δίκτυο μέσα από τις μετρήσεις μας, αποτυπώνουμε την κινητικότητα του κόσμου που έρχονται από την Ανατολική Αττική και κάποιες περιοχές της Δ. Αττικής που δεν είναι στο Δίκτυο της ΕΥΔΑΠ. Ο πληθυσμός αυτός τις εργάσιμες μέρες φτάνει τα 4,2 εκ., ενώ το σ/κ πάει στα 3,2 εκ. Υπάρχει αυτή η περιοδικότητα, αύξηση του ιικού φορτίου μέσα στην εβδομάδα, μείωση τα σκ, την οποία συνυπολογίζουμε».
Να συνεχίσουμε με την πορεία της αποτύπωσης των κρουσμάτων από τις αναλύσεις σας;
Όταν μπήκαμε στο λοκντάουν ο εκτιμώμενος αριθμός φορέων από τις μετρήσεις στα λύματα ήταν περίπου 60.000. Στο λοκντάουν αρχίζει να διαπιστώνεται μια μείωση του ιικού φορτίου. Τη δεύτερη εβδομάδα οι προβλεπόμενοι ενεργοί φορείς υπολογίζονται στις περίπου 20.000-30.000 άτομα, που σημαίνει ότι τα μέτρα αποδίδουν. Φτάσαμε σε ένα ελάχιστο νούμερο γύρω στην 20ή Δεκεμβρίου, με χαμηλό φορτίο και εκτιμώμενο αριθμό φορέων γύρω στις 5.000. Όσο πλησιάζουμε στις Γιορτές φαίνεται μια σταδιακή αύξηση, και ξαφνικά 26 & 27 του μήνα πηγαίνουμε στους 20.000 ενεργούς φορείς όπως αποτυπώνονται στις μετρήσεις μας. Το νούμερο αυτό πέφτει στις 10.000 τις επόμενες μέρες, στις 31 ξαναπηγαίνουμε στις 20.000 και 1 Ιανουαρίου 30.000. Δηλαδή, μετά το ρεβεγιόν της Πρωτοχρονιάς το ιικό φορτίο σχεδόν τριπλασιάστηκε. Τις επόμενες μέρες έπεσε λίγο και στα Φώτα πήγαμε ξανά στο επίπεδο των Χριστουγέννων.
Θυμόμαστε βέβαια το μποτιλιάρισμα τις μέρες πριν τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά. Ό,τι βλέπαμε στους δρόμους αποτυπώνονταν μόλις την επόμενη μέρα στις δικές σας μετρήσεις! Τι συμπεράσματα βγάλατε;
Οι γιορτές κανονικά δεν είναι τυπικές εβδομάδες για την επιδημιολογία λυμάτων, ο κόσμος δεν πάει στους χώρους εργασίας, δεν μετακινείται. Ωστόσο στις γιορτές Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς υπήρχε μετακίνηση, ήρθαν στο κέντρο, πήγανε για ψώνια, μετακινήθηκαν για τα ρεβεγιόν, ο κόσμος έμπαινε στο αποχετευτικό σύστημα, υπήρχε κινητικότητα αλλά και πιθανή διάδοση. Μία υπόθεση που μπορούμε να κάνουμε είναι ότι ο κόσμος που ήρθε σε επαφή με τον ιό ήταν μικρής ηλικίας, που σημαίνει ότι μπορεί να είναι ολιγοσυμπτωματικοί ή ασυμπτωματικοί, για αυτό και δεν μεταφράζεται όλο αυτό τόσο γρήγορα σε κρούσματα. Θα φανεί όμως όταν υπάρξει η μετάδοση, σε 10-15 μέρες. Τη διασπορά των Χριστουγέννων τη βλέπουμε ήδη στα στοιχεία που δίνει ο ΕΟΔΥ. Αν συγκρίνουμε τα επιβεβαιωμένα κρούσματα της προηγούμενης εβδομάδας με τα αντίστοιχα νούμερα πριν από την 20ή Δεκεμβρίου, βλέπουμε αυτό που είδαμε και αρχές Οκτωβρίου. Και περιμένουμε τη συνέχεια.
Διαμαρτυρηθήκαμε έντονα, και σωστά, για τη στάση της Εκκλησίας τη μέρα των Θεοφανείων και ασκήσαμε κριτική στην πολιτεία μετά τις εικόνες που είδαμε στα Θεοφάνεια, αλλά δεν είπαμε τίποτα για τη διασπορά που συνέβη στις Γιορτές... Φαίνεται πως αντιδράμε περισσότερο απέναντι σε αυτά που μας αφορούν λιγότερο.
Σωστό είναι αυτό, και ισχύει για όλες τις πλευρές. Η μεγαλύτερη αύξηση του ιικού φορτίου στα λύματα ήταν πράγματι την Πρωτοχρονιά. Και των Θεοφανείων δεν ήταν μικρή, το ιικό φορτίο ήταν ίδιο με τη μέρα των Χριστουγέννων. Τα Θεοφάνεια και τα Χριστούγεννα είναι ημερήσιες γιορτές, ο κόσμος βρίσκεται το πρωί ή το μεσημέρι. Το βράδυ όμως ο κίνδυνος μετάδοσης είναι πολύ μεγαλύτερος, χαλαρώνουν πιο πολύ, πίνουν αλκοόλ, για αυτό και η μετάδοση της Πρωτοχρονιάς.
Τον ρωτάω αν αποτυπώθηκε στα ευρήματά τους η διαφορά ανάμεσα στο πρώτο και το δεύτερο πιο χαλαρό λοκντάουν. Μου εξηγεί ότι τις 3 πρώτες εβδομάδες του δεύτερου συνολικά η μείωση του ιικού φορτίου ήταν πάνω από 70%. Στη συνέχεια άρχισε να μειώνεται πάρα πολύ αργά, ή και καθόλου. «Ναι μεν είχαμε μέτρα που ήταν περιοριστικά της μεγάλης διάδοσης, όπως η απαγόρευση κυκλοφορίας το βράδυ, τα μαγαζιά ήταν κλειστά, τα εστιατόρια, τα μπαρ. Το πρωί όμως πηγαίναμε στις δουλειές μας, χρησιμοποιούσαμε ΜΜΜ, η τηλεργασία δες εφαρμοζόταν στο 75%, υπήρχε οικονομική δραστηριότητα και κοινωνική κινητικότητα». Έπρεπε να λειτουργήσει η οικονομία, αλλά κι εμείς δεν πειθαρχήσαμε στα μέτρα όπως στο πρώτο κύμα, εξοικειωθήκαμε, κουραστήκαμε, κυρίως δεν ήμασταν τόσο φοβισμένοι, συμπληρώνω. «Ακριβώς! Μα και σήμερα ακόμα αυτό συμβαίνει», επισημαίνει ο καθηγητής, «παρά το ότι υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι πρέπει να προσέχουμε περισσότερο».
Τώρα πού βρισκόμαστε;
Εκεί είμαστε, περίπου στους 20.000 προβλεπόμενους φορείς. Και λέω προβλεπόμενους γιατί οι μετρήσεις μας είναι ένα μοντέλο πρόβλεψης που έχει αβεβαιότητες. Το χρησιμοποιούμε όχι για να πούμε πόσοι είναι οι φορείς, γιατί σε απόλυτο νούμερο δεν μπορούμε να ξέρουμε, τα εκτιμώμενα νούμερα τα οποία έχουμε καθημερινά είναι μια τάση από μέρα σε μέρα. Όπως άλλωστε και τα ημερήσια επιβεβαιωμένα ενεργά κρούσματα του ΕΟΔΥ, τα οποία επί 10 μας δίνουν ίσως μια εικόνα των πραγματικών κρουσμάτων.
Καταλαβαίνουμε πως είστε οι πρώτοι που έχετε εικόνα της διασποράς του ιού στην κοινότητα, μέσω επιστημονικής παρατήρησης και καταγραφής. Πριν και από τα τεστ, και τα στοιχεία του ΕΟΔΥ.
Έτσι είναι, αυτό που βλέπουμε εμείς θα μεταφραστεί μετά από 7 ως 10 μέρες σε κρούσματα. Και επιπλέον, παρακολουθούμε το σύνολο των φορέων, και τους ασυμπτωματικούς, ενώ τα τεστ είναι πιο στοχευμένα.
Δεν μπορεί να μην αναρωτηθεί κανείς γιατί δεν αξιοποιήσαμε πιο νωρίς αυτό το εργαλείο έγκαιρης προειδοποίησης. Γιατί δεν εφαρμόζεται και σε άλλες περιοχές της χώρας;
Ήταν κάτι που είχαμε προτείνει από αρχές Απριλίου, είχαμε κάνει συσκέψεις, είπαμε πως θα το κάνουμε, είχαν παρθεί αποφάσεις, αλλά υπήρξαν καθυστερήσεις. Τελικά καταλήξαμε τώρα να έχουμε φτιάξει ένα δίκτυο που μπορεί να εφαρμοστεί η μέθοδος ανάλυσης των λυμάτων το οποίο θα ξεκινήσει αυτό τον μήνα, αρχές του επόμενου, που να είναι μέσα και το ΚΕΔΥ, το Κεντρικό Εργαστήριο Δημόσιας Υγείας, στη Βάρη, όλα τα Περιφερειακά Εργαστήρια Δημόσιας Υγείας, της Λάρισας το οποίο θα καλύψει τη Λάρισα και τον Βόλο, και της Κρήτης που θα καλύψει και τους 4 νομούς. Το ΑΠΘ θα καλύψει τη Θεσσαλονίκη και το Πανεπιστήμιο Πατρών την Πάτρα. Τα στοιχεία που έχουμε τα δίνουμε καθημερινά στην επιστημονική επιτροπή του Υπουργείου, και τα συνεκτιμούν μαζί με όλα τα επιδημιολογικά στοιχεία που συλλέγουν, όπως τον αριθμό των κρουσμάτων, τους αριθμούς των διασωληνωμένων και άλλα πολλά, αλλά και ό,τι στοιχεία έχουν από τη βιβλιογραφία, τις μεταλλάξεις του ιού που μπορεί να είναι πιο μεταδοτικές, τις καιρικές συνθήκες, κ.λπ.
Αργήσαμε, του λέω, αναλογιζόμενη πόσα θα είχε προσφέρει ένα τέτοιο εργαλείο στην αντιμετώπιση της πανδημίας. Κάνουμε από κοινού μια παύση. «Αργήσαμε, ναι, αλλά τι να κάνουμε, αυτό τώρα δεν αλλάζει» μου λέει και συνεχίζει με το πώς μπορεί να αξιοποιηθεί η επιδημιολογία των λυμάτων από εδώ και πέρα στην προάσπιση και την προστασία της δημόσιας υγείας. «Έχουμε σχεδιάσει ένα ακόμα δίκτυο εντός Αττικής. Με αφορμή την εφαρμογή της μεθοδολογίας στον sars cov-2, που φυσικά είναι προτεραιότητα αυτό τον καιρό, προτείναμε στη Γενική Γραμματεία Δημόσιας Υγείας και στην Περιφέρεια ένα πολύ χρήσιμο Παρατηρητήριο για τη γρίπη, τις ηπατίτιδες, την πολιομυελίτιδα, για τη μικροβιακή αντοχή και τη χρήση φαρμάκων και ναρκωτικών. Έχουμε στα χέρια μας ένα εργαλείο - παρατηρητήριο μιας κοινωνίας, πώς νοσεί, πώς συμπεριφέρεται, τι καταναλώνει, που μπορεί να αξιοποιηθεί κεντρικά».
Οτιδήποτε εισέρχεται στο σώμα μας, οι χιλιάδες χημικές ουσίες που καταναλώνουμε καθημερινά, αλλά και οι χημικές ενώσεις που παράγει ο οργανισμός μας, από τα ούρα και τα κόπρανα περνούν στο αποχετευτικό σύστημα, μπορείς να το εντοπίσεις και να το μετρήσεις
Είναι εντυπωσιακό, πάντως, ότι τα απόβλητά μας λένε τόσα πράγματα για τη ζωή μας, πέρα από την υγεία μας.
Ανάλογα με το πού θα στρέψουμε την έρευνα μπορούμε να μελετήσουμε πάρα πολλά πράγματα και να πάρουμε πολλές και ενδιαφέρουσες πληροφορίες. Για παράδειγμα, να σας πω για τα συνθετικά γλυκαντικά, ουσίες τις οποίες χρησιμοποιούμε στα ροφήματα κλπ. για να κάνουμε δίαιτα, βλέπουμε πως μέσα στην εβδομάδα έχουμε αυξημένη κατανάλωση, τα σ/κ όμως πέφτουν. Αυτό λέει κάτι. [χαμογελάει με νόημα, και συνεχίζει]
Από τα λύματα μπορείς να βρεις πάρα πολλά πράγματα για τη ζωή των ανθρώπων, είναι ένα είδος κοινωνιολογικής έρευνας και αποτύπωσης μέσα από τη Χημεία. Συνεργαζόμαστε με κοινωνιολόγους, ψυχιάτρους, γιατρούς, ακόμα και τους ανθρώπους του marketing, γιατί παρατηρείς διάφορες καταναλωτικές συνήθειες μέσα από τις ουσίες. Επίσης βλέπεις τη συμπεριφορά, τον τρόπο ζωής, όπως π.χ. η αδρεναλίνη, που είναι νευροδιαβιβαστής για την εγρήγορση, βλέπουμε ότι αυξάνει στην αρχή της εβδομάδας, Τετάρτη είναι η κορύφωση, Πέμπτη, Παρασκευή πέφτει, το σ/κ είναι χαμηλά. Οτιδήποτε εισέρχεται στο σώμα μας, οι χιλιάδες χημικές ουσίες που χρησιμοποιούμε και καταναλώνουμε καθημερινά, αλλά και οι χημικές ενώσεις που παράγει ο οργανισμός μας, από τα ούρα και τα κόπρανα περνούν στο αποχετευτικό σύστημα, μπορείς να το εντοπίσεις και να το μετρήσεις. Με ένα ποσοστό αβεβαιότητας πάντα.
Η επιστήμη σας και η καθημερινή σας παρατήρηση στηρίζεται στις μετρήσεις και σε νούμερα. Μετράτε γεγονότα. Έχει ενδιαφέρον ότι κλείνοντας τη συζήτησή μας μου μιλάτε για αβεβαιότητα.
Εμείς ζούμε με την αβεβαιότητα καθημερινά, οι μετρήσεις που κάνουμε έχουν σφάλματα, αλλά είναι καθόλα αποδεκτό γιατί τα συνυπολογίζουμε. Έτσι συμβαίνει με την επιστημονική μέθοδο, κάνεις την παρατήρηση, τη μέτρηση, έχεις την τιμή σου, τη μέση τιμή σου, συν/πλην την αβεβαιότητα. Είναι βασικό κομμάτι της μετρολογίας η εκτίμηση της αβεβαιότητας και, μάλιστα, τώρα θα μας πάω λίγο στη φιλοσοφία. Είναι πάρα πολύ σημαντικό να συνειδητοποιήσει κάποιος ότι η ζωή κινείται στο πεδίο της αβεβαιότητας. Το μόνο βέβαιο είναι ο θάνατος, δηλαδή η μη ζωή.
Το διδάσκω στους φοιτητές μου στο μάθημα της χημικής μετρολογίας. Τους λέω, όπως στην αναλυτική χημεία κάνετε μετρήσεις και αυτό που μετράτε έχει και τυχαίο σφάλμα και συστηματικό σφάλμα, το ίδιο ισχύει και για κάθε απόφαση που παίρνουμε. Το συστηματικό σφάλμα στα αγγλικά είναι η λέξη bias, που σημαίνει προκατάληψη. Η απόσταση μεταξύ της αληθούς τιμής και αυτού που μετράω εγώ λέγεται συστηματικό σφάλμα, ή προκατάληψη. Ποιος όμως γνωρίζει πραγματικά την αλήθεια; Όλοι μας σε ό,τι κάνουμε, σκεφτόμαστε και αποφασίζουμε έχουμε τυχαία σφάλματα, που έχουν να κάνουν με την αλληλεπίδραση με το περιβάλλουν, και συστηματικά σφάλματα που έχουν να κάνουν με τις προκαταλήψεις μας, το πώς έχουμε μεγαλώσει, πώς έχουν φτιαχτεί οι ιδέες και η νόησή μας, η ιδιοσυγκρασία μας από το οικογενειακό περιβάλλον που μεγαλώσαμε και φυσικά τα γονίδιά μας.
Αυτό είναι μια γνώση που μπορεί να μας βοηθήσει να είμαστε πιο επιεικείς και να έχουμε περισσότερη κατανόηση απέναντι στους άλλους, και απέναντι στον εαυτό μας.
Ακριβώς! Γιατί, κανείς δεν μπορεί να κατέχει την αλήθεια, μόνο να την προσεγγίσουμε μπορούμε. Και η επιστήμη είναι η μοναδική μέθοδος, μέσα από τις μετρήσεις μας, τις παρατηρήσεις μας, και με τη δηλωμένη αβεβαιότητα. Είναι η παραδοχή του ότι είμαστε ατελείς.
«Η αβεβαιότητα είναι κάτι που μας το δίδαξε η πανδημία με σκληρό τρόπο. Φέρνοντάς μας ταυτόχρονα πιο κοντά στην επιστήμη, και στο επιστημονικό ήθος. Προς το παρόν έχουμε δύο αβέβαιους, εννοώ δύσκολους, μήνες μπροστά μας», λέω. «Παραπάνω», με διορθώνει. «Οι εμβολιασμοί θα προχωρήσουν πιο αργά από ό,τι νομίζουμε, βλέπετε πως γίνεται κεντρικά η διανομή από την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι εταιρίες δεν έχουν την ικανότητα να παράγουν τα εκατομμύρια εμβολίων που θα χρειαζόμασταν, στην καλύτερη περίπτωση να πάμε στο 60% μέσα στον Ιούνιο. Το οποίο είναι καλό ποσοστό, και αν μπούμε στο καλοκαίρι έτσι, που δεν ευνοείται η μετάδοση, και συνεχίσουν οι εμβολιασμοί μέχρι τον Σεπτέμβριο, θα είναι μια θετική εξέλιξη». «Μακάρι! Σας ευχαριστώ πολύ για αυτή τη συζήτηση».
Το Εργαστήριο Αναλυτικής Χημείας ιδρύθηκε το 1968 από τον αείμνηστο καθηγητή Θεμιστοκλή Χατζιηωάννου. Το 2003 ο καθηγητής Ν. Θωμαΐδης και οι εκλεκτοί συνάδελφοί του ίδρυσαν την ομάδα Ιχνοανάλυσης και Φασματομετρίας Μαζών. Η ερευνητική ομάδα αποτελείται από 35 περίπου νέους ερευνητές και επικεντρώνονται στην ανάπτυξη μεθοδολογιών και νέων αναλυτικών τεχνικών με εφαρμογές που έχουν κοινωνικό αντίκτυπο, στο περιβάλλον, στα τρόφιμα και στην Υγεία, τεχνικές που εφαρμόζονται σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Αναλυτικά τη δουλειά τους μπορούμε να παρακολουθήσουμε στο ενδιαφέρον βίντεο από τη Βραδιά του Ερευνητή. Η Βραδια του Ερευνητή είναι ένας καθιερωμένος θεσμός πανευρωπαϊκά στον οποίο επιλεγμένοι ερευνητές από κάθε χώρα παρουσιάζουν τα ευρήματά τους (κυρίως αυτά με κοινωνικό αποτύπωμα) με «απλο» τρόπο για την ενημέρωση του κοινού.
6°
Νίκος Θωμαΐδης, καθηγητής Αναλυτικής Χημείας του ΕΚΠΑ ©Λευτέρης Παρτσάλης/CNN Greece
