Παρενέργειες της πανδημίας στο επιστημονικό πεδίο

Με αφορμή το άρθρο της αγαπητής φίλης και συναδέλφου Α. Ασέρ, θα ήθελα να ξεκαθαρίσω ορισμένα πράγματα αναφορικά με το τι εννοούμε ψυχαναλυτική τεχνική, ειδικότερα στις μέρες που περνάμε, ώστε να μην προστεθεί περισσότερος πόνος απ’ εκείνον που αντέχουμε.

Μπορεί ένα σοβαρό παγκόσμιο γεγονός, όπως η συγκεκριμένη πανδημία, να επηρεάσει, θετικά ή αρνητικά, επιστημονικές τεχνικές προσέγγισης του ειδικού, προς το εξεταζόμενο αντικείμενο, τόσο βαθιά ώστε να αλλοιώσει, ή να τροποποιήσει, ή να αλλάξει ριζικά, αυτή καθαυτή την τεχνική; Νομίζω πως ναι.

Υπάρχουν δεκάδες παραδείγματα από τις εμπειρίες που αποκτήθηκαν στη διάρκεια του β΄ παγκοσμίου πολέμου. Στο χώρο της ψυχικής υγείας, στον οποίο και θέλω να αναφερθώ, αναδείχτηκε για παράδειγμα, (Μ. Βρετανία) η σημαντικότητα της λειτουργίας των μικρών ομάδων, με αφορμή τα ψυχικά τραύματα των στρατιωτών που επέστρεφαν από το μέτωπο. Η παραπάνω «ανακάλυψη» έγινε από άγγλους ψυχαναλυτές (Μπίον) και καθορίστηκε από μια συγκεκριμένη τεχνική, εκείνη του «ελεύθερου συνειρμού». Ήταν μια μεταφορά της τεχνικής που εφαρμοζόταν στις ατομικές αναλύσεις στο χώρο των ομαδικών αναλύσεων. Ήταν μια καινοτομία. Μια θετική τροποποίηση της ψυχαναλυτικής τεχνικής και της εφαρμογής σ’ ένα άλλο πλαίσιο, στο ομαδικό. Το σημαντικό είναι ότι δεν άλλαξε τις βασικές αρχές της μεθοδολογίας της ψυχαναλυτικής τεχνικής, το πλαίσιο, αντίθετα ενέταξε την ομάδα σ’ αυτές,.

Μπορούμε να πούμε ότι συμβαίνει το ίδιο, σήμερα εξ αιτίας της πανδημίας;. Είναι ψυχαναλυτικές θεραπείες όλες αυτές οι θεραπευτικές πράξεις που διεξάγονται από ψυχαναλυτές, μέσω τηλεφώνου ή μέσω skype; Ή ακόμα και φορώντας μάσκα ο αναλυτής και ο αναλυόμενος, ή ένας από τους δύο, στη διάρκεια της συνεδρίας;

Νομίζω πως όχι και σε καμία περίπτωση.  Γιατί; Γιατί όπως ένας παθολόγος δεν μπορεί να εξετάσει έναν ασθενή εάν δεν τον «ακουμπήσει» σε συγκεκριμένα σημεία του σώματος, έτσι κι ένας αναλυτής που ασκεί είτε την κλασική είτε την τροποποιημένη ψυχαναλυτική τεχνική, δεν μπορεί, ούτε να κρύβει το πρόσωπο του, όπως και ο αναλυόμενος, τα χέρια του και γενικότερα το σώμα του και φυσικά δεν μπορεί να μην βρίσκονται και οι δυό στον ίδιο χώρο, όπως ορίζει το τεχνικό πλαίσιο. Σε ότι αφορά στην τηλεφωνική επικοινωνία, αφορά σε κάτι το πολύ συγκεκριμένο και για συγκεκριμένες κλινικές περιπτώσεις και είναι κατά βάση μια σύντομη υποστηρικτική παρέμβαση.

Σε κάθε περίπτωση για να αναφερόμαστε σε ψυχαναλυτική μεθοδολογία είναι απαραίτητη η φυσική παρουσία και των δύο, αναλυτή και αναλυόμενου, στον ίδιο χώρο και αφού και οι δύο έχουν συμφωνήσει ότι θα «δουλέψουν» με βάση συγκεκριμένες αρχές που ορίζουν αυτό που ονομάζεται και θεραπευτικό/αναλυτικό πλαίσιο. Ο αναλυτής προτείνει και ο αναλυόμενος συμφωνεί.

Υπάρχουν δύο ειδών τεχνικές της ψυχανάλυσης, η κλασσική (ντιβάνι) και η τροποποιημένη (αντικριστή). Επίσης η μεθοδολογία της τεχνικής της ψυχανάλυσης, εκτός της συχνότητας, ορίζεται από τις αμιγώς ψυχαναλυτικές παρεμβάσεις και από τις μη ψυχαναλυτικές, όπως η υποστηρικτική, η συμβουλευτική, κλπ. Συνεπώς ανάλογα με το ποιού είδους παρεμβάσεις υπερτερούν ορίζεται, επί της ουσίας, και η μορφή της ψυχαναλυτικής τεχνικής.

Κατά συνέπεια και με βάση τις παραπάνω επεξηγήσεις, και χωρίς να επεκταθώ σε περισσότερο εξειδικευμένα ζητήματα, μια τηλεφωνική θεραπευτική παρέμβαση ή μέσω skype, δεν φαίνεται να εμπίπτει σε κάποιες από τις παραπάνω περιγραφόμενες τεχνικές. Πρόκειται προφανώς για θεραπευτικές τεχνικές, συμβουλευτικού ή υποστηρικτικού τύπου που ασκεί ένας αναλυτής σε συμφωνία με τον άρρωστό του. Βέβαια έχει σημασία το ποιος εξέφρασε το αίτημα για μια αλλαγή του πλαισίου και π.χ. από κλασική ανάλυση μετατράπηκε σε ανάλυση μέσω skype με αιτιολογία το πραγματικό γεγονός της πανδημίας, αλλά και τον φαντασιακό π.χ. φόβο της αρρώστιας εκ μέρους του αναλυόμενου. Αυτή η φαντασίωση αποτελεί εκ προοιμίου, «αναλυτικό υλικό» που χρειάζεται, προτού παρθεί η οποιαδήποτε απόφαση, να αναλυθεί και να ερμηνευθεί. Υπάρχει βέβαια και η περίπτωση να είναι ο αναλυτής εκείνος που εξέφρασε το παραπάνω αίτημα αλλαγής του πλαισίου κι αυτό είναι ένα ζήτημα που αλλάζει ριζικά τα πράγματα ως προς την ερμηνεία τους. Είναι π.χ. σα να μας έλεγε ένας Ωρυλά θα εξετάσω τα αυτιά σας από μακριά γιατί αν έρθω κοντά σας θα αρρωστήσω, ή σαν γάμος από απόσταση.

Υπάρχει και κάτι άλλο, τελευταίο, αλλά όχι τελικό, είτε τηλεφωνική είτε μέσω skype μια ανθρώπινη συναλλαγή πάντα είναι ενσώματη, όσο φυσικά λειτουργεί το συμβολικό, η απουσία του οποίου από τον ψυχισμό ενός αρρώστου, εξαιρεί την ψυχαναλυτική θεραπεία ως θεραπευτικής τεχνικής. Επίσης είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου ότι η ανάλυση του εαυτού που στοχεύει στην ανάδειξη του ασυνειδήτου, δεν ταυτίζεται πάντα με την ιατρική μεθοδολογία που σε κάποιες ειδικότητες μπορεί και χρησιμοποιεί σύγχρονες θεραπευτικές τεχνικές και μεθόδους.