Ο γιατρός ως ασθενής: Όταν η ανάσα γίνεται αέρας

Για πρώτη φορά ανακάλυψα τον (αείμνηστο) γιατρό και συγγραφέα Paul Kalanithi τον περασμένο Φεβρουάριο (2020), σε βιβλιοπωλείο του αεροδρομίου Ελευθέριος Βενιζέλος, λίγο πριν πάρω μια πτήση για τη Θεσσαλονίκη προκειμένου να συμμετέχω ως ομιλητής σε συνέδριο της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας.

Ήταν ένα μήνα πριν μπει και η χώρα μας στη σκοτεινή περίοδο της πανδημίας Covid 19. Εντελώς τυχαία βρήκα τότε (σε έκδοση βιβλίου τσέπης) το έργο του Paul Kalanithi «When Breath Becomes Air» στην αγγλική γλώσσα και -κυριολεκτικά- ρούφηξα το μισό βιβλίο κατά τη διάρκεια της πτήσης προς τη συμπρωτεύουσα.

Πρόσφατα έπεσε στα χέρια μου και η εξαιρετική έκδοση του βιβλίου σε ελληνική μετάφραση, από τις εκδόσεις Πατάκη, με τίτλο «Όταν η Ανάσα γίνεται Αέρας». Το βιβλίο αυτό είναι μια μοναδική αυτοβιογραφική μαρτυρία της πορείας προς τον θάνατο ενός λαμπερού νέου γιατρού που παράλληλα είναι επίσης προικισμένος με το χάρισμα του γραπτού λόγου. Το κείμενό του είναι ιδιαίτερα επίκαιρο στις μέρες μας, όταν οι γιατροί στα πλαίσια της αποστολής τους γίνονται (δυστυχώς συχνότερα πλέον) και οι ίδιοι  θύματα της νόσου Covid-19.

Ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα του Kalanithi συναντά ήδη ο αναγνώστης στις πρώτες σελίδες του βιβλίου. Είναι η κατάθεση του ίδιου ο οποίος μεταφέρεται, ως ασθενής πλέον, σε θάλαμο νοσηλείας που του ήταν πολύ οικείος. Ακολουθεί η λεπτομερής περιγραφή του συμβάντος από τον συγγραφέα ως εξής: «Έβαλα το πλαστικό βραχιολάκι που φορούν όλοι οι ασθενείς, φόρεσα τη γαλάζια ρόμπα του νοσοκομείου, προσπέρασα τις νοσοκόμες που γνώριζα με το όνομά τους και μπήκα σε έναν θάλαμο, τον ίδιο όπου τόσα χρόνια είχα εξετάσει εκατοντάδες ασθενείς. Σε αυτόν τον θάλαμο είχα καθίσει με ασθενείς και επεξηγήσει ανίατες διαγνώσεις και περίπλοκες επεμβάσεις. Σε αυτόν τον θάλαμο είχα συγχαρεί ασθενείς που θεραπεύτηκαν και είχα ζήσει την ευτυχία τους που ξαναγύρισαν στη ζωή. Σε αυτόν τον θάλαμο είχα ανακοινώσει τον θάνατο ασθενών. Είχα καθίσει στις καρέκλες, είχα πλύνει τα χέρια μου στον νιπτήρα, είχα γράψει βιαστικά οδηγίες στον πίνακα, είχα αλλάξει το ημερολόγιο. Ακόμη, σε στιγμές εξάντλησης, είχα λαχταρήσει στο κρεβάτι αυτό και να κοιμηθώ. Τώρα βρίσκομαι ξαπλωμένος σε αυτό και ολότελα ξύπνιος. Μια νεαρή νοσοκόμα, που δεν γνώριζα, ξεπροβάλλει το κεφάλι της στην πόρτα και μου είπε: Ο γιατρός θα έρθει σύντομα. Και με αυτά τα λόγια, το μέλλον που είχα φανταστεί, αυτό που ήταν έτοιμο να γίνει πραγματικότητα, το αποκορύφωμα δεκαετιών μόχθου, εξατμίστηκε».

Σε ηλικία 36 ετών, στην ακμή της πορείας του ως νευροχειρουργού ο Paul Kalanithi διαγιγνώσκεται με προχωρημένο καρκίνο στον πνεύμονα. Εκείνος ξαφνικά καταρρέει, η σωματική και ψυχική του διάσταση γκρεμίζονται μαζί με τις φιλοδοξίες και τα όνειρά του. Μέσα σε μια ημέρα, από θεράπων ιατρός και χειρουργός που φρόντιζε άλλους ετοιμοθάνατους, μετατρέπεται ο ίδιος σε ασθενή που δίνει μάχη για την επιβίωσή του.

Το βιβλίο του «Όταν η ανάσα γίνεται αέρας» αποτελεί το αυτοβιογραφικό χρονικό της πορείας ενός λαμπερού πολύπλευρου πνεύματος από το στάδιο του αφελούς φοιτητή στο στάδιο ενός ολοκληρωμένου νευροχειρουργού. Σε ολόκληρη την ενδιαφέρουσα αυτή πορεία αυτό που χαρακτηρίζει τον πρωταγωνιστή είναι η διαρκής αναζήτηση νοήματος πέραν των αντικειμενικών βιολογικών χαρακτηριστικών και δεδομένων. Ο Kalanithi αναρωτιέται τι δίνει αξία στη ζωή ώστε να την ζει κάποιος σε μια συνεχή μάχη με τον θάνατο. Τι μπορεί να κάνει άραγε ένας γιατρός που ο ίδιος γίνεται βαρέως πάσχων χωρίς ελπίδα επιβίωσης και το προδιαγεγραμμένο λαμπρό του μέλλον ξεφουσκώνει απότομα; Πώς ο χρόνος του παγώνει και μεταβάλλεται σε ένα αέναο παρόν; Τι σημαίνει να αποκτάς ένα παιδί, να μεγαλώνεις μια φρέσκια ζωή την ίδια στιγμή που η δική σου ζωή σβήνει, αργοσβήνει ανέλπιδα;

Ο Paul Kalanithi γεννήθηκε το 1977 και πέθανε το 2015, ήταν νευροχειρουργός και συγγραφέας (ινδικής καταγωγής) ο οποίος γεννήθηκε και έζησε κυρίως στις ΗΠΑ. Σπούδασε στο Stanford Αγγλική Λογοτεχνία και Ανθρωποβιολογία. Έκανε διδακτορικό στην Ιστορία της Φιλοσοφίας και της Επιστήμης στο Cambridge και στη συνέχεια σπούδασε Ιατρική στο Yale. Απέκτησε ειδικότητα Νευροχειρουργικής στο Stanford και επιπλέον μεταδιδακτορικό στις Νευροεπιστήμες κατά τη διάρκεια του οποίου έλαβε την Ανώτατη Διάκριση από την Αμερικανική Ακαδημία Νευροχειρουργικής.

Στο βιβλίο του ο συγγραφέας θεωρεί ότι τον παρακίνησε περισσότερο η προσπάθεια να κατανοήσει την ζωή σε βάθος πάρα η επιθυμία να πετύχει. Σπούδασε λογοτεχνία και φιλοσοφία για να καταλάβει τι είναι αυτό που δίνει νόημα στη ζωή και σπούδασε τη νευροεπιστήμη (εργάστηκε σε εργαστήριο Λειτουργικής Μαγνητικής Τομογραφίας) για να καταλάβει πώς θα μπορούσε ο εγκέφαλος να δώσει πνοή σε έναν οργανισμό ικανό να βρει νόημα στον κόσμο. Αναζήτησε με πάθος το σημείο συνάντησης της βιολογίας, της ηθικής, της λογοτεχνίας και της φιλοσοφίας.

Έδωσε έναν γενναίο αγώνα να σταθεί όρθιος απέναντι στον βέβαιο και σχεδόν προγραμματισμένο χρονικά θάνατό του. Ο λόγος του αποτελεί ένα δώρο προς την ανθρωπότητα: «Άρχισα να συνειδητοποιώ ότι καθώς ερχόμουν αντιμέτωπος με την θνητότητά μου, υπό μίαν έννοια τίποτα δεν άλλαζε και την ίδια στιγμή άλλαζαν τα πάντα. Τότε έξι λέξεις του Samuel Beckett άρχισαν να επαναλαμβάνονται μέσα στο κεφάλι μου. "Δεν μπορώ να συνεχίσω. Θα συνεχίσω"».

Η συγγραφή αυτού του βιβλίου, ως θεραπευτική διαδικασία, θεωρώ ότι απετέλεσε τελικά για τον Paul Kalanithi το αντίδοτο-φάρμακο κατά τη διάρκεια της εναγώνιας πορείας του προς τον θάνατο. Είχε αγωνία να το τελειώσει πριν αναχωρήσει για τον άλλο κόσμο και είχε ζητήσει από την (επίσης γιατρό) σύζυγο του, Lucy, να δεσμευτεί για την έκδοσή του μετά τον θάνατό του.

Το βιβλίο «Όταν η Ανάσα γίνεται Αέρας», το οποίο μας έκανε δώρο ο χαρισματικός γιατρός και ταλαντούχος λογοτέχνης Paul Kalanithi, συνιστά μνημειώδες έργο θετικού στοχασμού και μια σύγχρονη φιλοσοφία ζωής απέναντι στο γεγονός του θανάτου και της ιδέας της θνητότητας. Το βιβλίο του Kalanithi αποτελεί σημαντική συνεισφορά στη διαχρονική αξία της ανθρωποκεντρικής ιατρικής μέσα στην υλιστικού προσανατολισμού σύγχρονη εποχή μας όταν, ως αποκλειστικές μελλοντικές θεότητες της υγείας, προβάλλουν πλέον η φαρμακευτική βιομηχανία και η τεχνητή νοημοσύνη.

---

Βιβλιογραφία

• Paul Kalanithi: Όταν η Ανάσα γίνεται Αέρας. No 1 New York Times Bestseller. Πρόλογος Abraham Verghese. Μετάφραση Άννα Παπασταύρου. Εκδόσεις Πατάκη (2017).
• Πρωτότυπη έκδοση: Paul Kalanithi: When Breath Becomes Air. Editions Random House, New York, 2016