Εφικτή η μείωση της βλάβης από το κάπνισμα

Τα εναλλακτικά προϊόντα καπνού, όπως τα ηλεκτρονικά τσιγάρα και τα προϊόντα θέρμανσης καπνού μπορεί να μειώνουν σημαντικά την έκθεση των καπνιστών σε τοξικές χημικές ουσίες, ελαττώνοντας τους κινδύνους για την υγεία τους, σύμφωνα με ολοένα περισσότερα επιστημονικά δεδομένα. Στο συμπέρασμα αυτό κατέληξαν επιστήμονες που μίλησαν για τη μείωση της βλάβης από το κάπνισμα στο «3rd Scientific Summit on Tobacco Harm Reduction: Novel products, Research & Policy», που διεξήχθη διαδικτυακά με τη συμμετοχή 50 ομιλητών από 26 χώρες του κόσμου.

Τον ισχυρισμό αυτό αποδέχονται με αυξανόμενο ρυθμό και οι ρυθμιστικές Αρχές, με αποκορύφωμα την πρόσφατη απόφαση του γνωστού για την επιστημονική του αυστηρότητα αμερικανικού Οργανισμού Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA), ο οποίος αδειοδότησε τη διάθεση του συστήματος θέρμανσης καπνού της Philip Morris International (IQOS) ως προϊόντος καπνού διαφοροποιημένου κινδύνου (Modified Risk Tobacco Product - MRTP). 

Με την απόφαση αυτή ο FDA δέχεται πως η αποκλειστική χρήση του προϊόντος οδηγεί σε μειωμένη έκθεση των χρηστών του σε βλαβερές χημικές ουσίες και θεωρεί ότι είναι κατάλληλο για την προαγωγή της δημόσιας υγείας. Η απόφαση αυτή θεωρείται σημαντικό βήμα για την υιοθέτηση πολιτικών δημόσιας υγείας και σε άλλες χώρες και υπογραμμίστηκε κατά τη διάρκεια του διήμερου συνεδρίου. 

Παρότι οι επιβλαβείς για την υγεία επιπτώσεις του καπνίσματος είναι γνωστές εδώ και δεκαετίες, περισσότερα από 1 δισεκατομμύριο άτομα παγκοσμίως εξακολουθούν να καπνίζουν και περισσότερα από 7 εκατομμύρια ετησίως βρίσκουν πρόωρο θάνατο από σχετιζόμενα με το κάπνισμα νοσήματα. 

Ιδανικά οι άνθρωποι αυτοί θα έπρεπε να διακόψουν οριστικά το κάπνισμα, αλλά αυτό δεν είναι για όλους εφικτό. Για όσους αποτυγχάνουν επανειλημμένως να διακόψουν το κάπνισμα, η μετάβαση σε λιγότερο επιβλαβή, εναλλακτικά προϊόντα καπνού θα έχει ευνοϊκά αποτελέσματα, λένε οι επιστήμονες.

Μείωση της βλάβης: η νέα επιλογή

Όπως είπε ο Dr. David Khayat, καθηγητής Ογκολογίας στο Πανεπιστήμιο Πιέρ και Μαρί Κιουρί (UPMC), στο Παρίσι, και πρώην πρόεδρος του Εθνικού Αντικαρκινικού Ινστιτούτου της Γαλλίας, η διακοπή του καπνίσματος «αποτελεί μακράν την καλύτερη επιλογή για τους καπνιστές». Δυστυχώς, όμως, πολλοί δεν το διακόπτουν, ούτε καν όταν διαγιγνώσκονται με καρκίνο. Στην πραγματικότητα, «το 64% των ασθενών εξακολουθούν να καπνίζουν».

«Μπορεί λοιπόν στη θεωρία η αλλαγή του τρόπου ζωής να αποτελεί την καλύτερη θεραπεία, αλλά ως μέθοδος έχει πολύ υψηλό ποσοστό αποτυχίας», τόνισε. «Ποια είναι λοιπόν η εναλλακτική λύση; Να αφήσουμε τους ασθενείς μας να πεθάνουν ή να είμαστε ρεαλιστές, αποδεχόμενοι πως ο κόσμος κάνει  φτωχές επιλογές στον τρόπο ζωής αλλά υπάρχουν στρατηγικές για να μειωθεί ο αντίκτυπος αυτών των επιλογών;».

Όπως εξήγησε ο Dr Khayat, το αληθινό πρόβλημα με το κάπνισμα είναι ο καρκίνος, ο οποίος αποτελεί τον κύριο εχθρό της δημόσιας Υγείας. Από το 1990 έως το 2017 το κάπνισμα ήταν παγκοσμίως ο υπ’ αριθμόν ένα παράγοντας κινδύνου για καρκίνο. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι «όποιες πολιτικές για τον έλεγχο του καπνίσματος κι αν εφαρμόστηκαν όλ’ αυτά τα χρόνια, απέτυχαν παταγωδώς», υπογράμμισε. 

Επιπλέον, «η ανάπτυξη του καρκίνου είναι δοσοεξαρτώμενη. Αυτό σημαίνει πως όσο περισσότερο καπνίζει κανείς, σε τόσο περισσότερα καρκινογόνα εκτίθεται και τόσο περισσότερο κινδυνεύει να αναπτύξει καρκίνο», πρόσθεσε.

Ο Dr Khayat υποστήριξε ότι οι παρούσες πολιτικές για τον έλεγχο του καπνίσματος βασίζονται σε διεθνή συνθήκη που υπεγράφη το 2005 από περισσότερες από 181 χώρες, βάσει της οποίας έλεγχος του καπνίσματος σημαίνει πως οι καπνιστές είτε θα διακόψουν το κάπνισμα, είτε θα πεθάνουν. 

«Εμείς ως γιατροί δεν μπορούμε να δεχτούμε κάτι τέτοιο ως μοναδική εναλλακτική λύση για τους ασθενείς μας», τόνισε. «Ευτυχώς αυτή η πολιτική δεν είναι πλέον ευρέως αποδεκτή, καθώς κερδίζει έδαφος η στρατηγική της μείωσης της βλάβης. Η στρατηγική αυτή αναγνωρίζει τις προτιμήσεις των ασθενών ως δύναμη και όχι ως αδυναμία, αποδέχεται την ελευθερία τους να διαλέξουν τις ανθυγιεινές συμπεριφορές, αλλά προσπαθεί να μειώσει τις βλάβες που μπορεί να υποστούν, χρησιμοποιώντας την καινοτομία». Έτσι, στη διάθεση των καπνιστών τίθενται πλέον προϊόντα όπως τα προϊόντα θερμαινόμενου καπνού, τα ηλεκτρονικά τσιγάρα ή ακόμα και το snus (μασώμενος καπνός), είπε.

Το μεγάλο ερώτημα είναι αν με αυτόν τον τρόπο μπορούν να σωθούν ζωές, συνέχισε. «Η απάντηση είναι καταφατική», είπε. «Σε χώρες όπως η Σουηδία όπου προσφέρθηκε η δυνατότητα να αλλάξουν οι καπνιστές από τα συμβατικά τσιγάρα στο snus, μειώθηκε κατακόρυφα η κατανάλωση συμβατικών τσιγάρων και, με την πάροδο του χρόνου, η σχετιζόμενη με το κάπνισμα θνησιμότητα από τον καρκίνο. Σήμερα είναι η χαμηλότερη στην Ευρώπη».

Καλές πολιτικές για τη δημόσια Υγεία

Από την πλευρά του, ο κ. David T. Sweanor J.D.,  πρόεδρος του Κέντρου Δικαίου Υγείας, Πολιτικής Υγείας και Δεοντολογίας και επίκουρος καθηγητής Νομικής στο Πανεπιστήμιο της Οττάβας, στον Καναδά, επισήμανε ότι το κάπνισμα αντιμετωπίζεται με διαφορετικό τρόπο από τα άλλα ζητήματα δημοσίας Υγείας, παρότι το διέπουν οι ίδιες Αρχές με αυτά. 

«Καλές πρακτικές δημοσίας Υγείας σημαίνει πως όταν αναγνωρίζουμε έναν κίνδυνο, αναζητούμε τρόπους για να τον μειώσουμε», είπε. «Αυτό επιτυγχάνεται με τη χρήση της ιατρικής επιστήμης για να διερευνήσουμε τα αίτιά του και με την καθιέρωση πολιτικών που θα τον διαχειριστούν. Πολιτικές Υγείας σημαίνει ότι αλλάζουμε τους κανόνες και θέτουμε νέους για να μειώσουμε τον κίνδυνο για την υγεία, ότι λαμβάνουμε μέτρα εναντίον των πιο επικίνδυνων προϊόντων. Υπάρχουν ατέλειωτα παραδείγματα όπου οι βιομηχανίες μεταμορφώθηκαν για να βελτιωθεί η ασφάλεια των προϊόντων τους».

Στην περίπτωση του καπνίσματος, «είναι γνωστό εδώ και δεκαετίες ότι το κάπνισμα σκοτώνει. Τα τσιγάρα κοστίζουν τη ζωή σχεδόν των δύο τρίτων των μακροχρόνιων χρηστών τους», συνέχισε. «Οι άνθρωποι αυτοί εισπνέουν καπνό που είναι θανατηφόρος, επειδή εθίζονται στη νικοτίνη των τσιγάρων. Ωστόσο δεν πεθαίνουν από τη νικοτίνη, αλλά από τον καπνό του τσιγάρου».

Με βάση αυτή τη γνώση, «εγείρεται η πιθανότητα να μπορούν, όσοι αναζητούν τη νικοτίνη, να τη λαμβάνουν από λιγότερο επικίνδυνα προϊόντα τα οποία λειτουργούν χωρίς την καύση. Η τεχνολογία ήδη υπάρχει και υπάρχουν χώρες, όπως η Νορβηγία, η Ισλανδία, η Ιαπωνία, όπου η μετάβαση στα προϊόντα χωρίς καύση έχει ήδη επιτευχθεί».

Ακόμα στην αρχή

Οι προβληματισμοί αυτοί απασχολούν ολοένα περισσότερες ρυθμιστικές Αρχές ανά τον κόσμο, οι οποίες εξετάζουν το ενδεχόμενο να επιτρέψουν την πώληση εναλλακτικών, δυνητικά χαμηλότερου κινδύνου, καπνικών προϊόντων συνοδευόμενων από λεπτομερή πληροφόρηση σχετικά με τη δράση τους.

Ωστόσο, η συζήτηση σχετικά με τη μείωση της βλάβης από το κάπνισμα βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο, επισήμαναν οι συμμετέχοντες στο συνέδριο. Απαιτούνται περισσότερες ερευνητικές εργασίες και δημοσιεύσεις προκειμένου να αυξηθεί η ενημέρωση γι' αυτήν, να αποκτηθούν περισσότερα επιστημονικά δεδομένα και να δημιουργηθούν περισσότερες ευκαιρίες εκπαίδευσης όσων χαράσσουν τις πολιτικές Υγείας, αλλά και των ρυθμιστικών οργάνων και του γενικού κοινού. 

«Είναι απαραίτητο να γίνουν σωστά κατανοητά τα οφέλη της εν λόγω προσέγγισης και παράλληλα να αντιμετωπισθούν κατάλληλα οι υπάρχουσες ανησυχίες, όπως η συνεχόμενη χρήση και εξάρτηση από τη νικοτίνη καθώς και η δυνητική υιοθέτηση της χρήσης των προϊόντων αυτών από μη καπνιστές και νέους», τόνισαν οι ειδικοί. 

Ίδρυση Διεθνούς Εταιρείας για τη μείωση της βλάβης

Για τον σκοπό αυτό, οι συμμετέχοντες στο συνέδριο προχώρησαν στη θέσπιση Διεθνούς Εταιρείας για τον Έλεγχο του Καπνίσματος & τη Μείωση της Βλάβης από το Κάπνισμα. Μέλη της εταιρείας είναι ειδικοί απ' όλο τον κόσμο: επιστήμονες (από όλους τους τομείς), ιατροί, ειδικοί ανάπτυξης πολιτικών, ειδικοί στην επιστήμη της συμπεριφοράς, ακαδημαϊκοί, επαγγελματίες του χώρου κ.λπ. 

Η Εταιρεία θα επιτρέψει την έναρξη ενός ανοικτού και εποικοδομητικού διαλόγου και θα συμβάλει στη δημιουργία ευρύτερης προσέγγισης για τις πολιτικές ελέγχου του καπνίσματος. Οι εργασίες της Διεθνούς Εταιρείας θα εστιάσουν στους ακόλουθους βασικούς πυλώνες: 

• Επιστημονικά δεδομένα, συμπεριλαμβανομένων της ανακοίνωσης και δημοσίευσης των τελευταίων επιστημονικών δεδομένων, του εντοπισμού ερευνητικών ελλείψεων, της επαλήθευσης των προερχόμενων από τη βιομηχανία δεδομένων από ένα ανεξάρτητο όργανο.
• Συμπεριφορικά ζητήματα (με εστίαση στους καπνιστές), ποιες είναι οι ανάγκες αυτών που επιθυμούν να διακόψουν το κάπνισμα, καθώς και με ποιον τρόπο μπορούμε να βοηθηθούν αποτελεσματικά όσοι δεν είναι διατεθειμένοι να διακόψουν το κάπνισμα. 
• Συστάσεις για τον σχεδιασμό πολιτικών.
• Θέσπιση ενός βήματος διαλόγου με ειδικούς στο σχεδιασμό πολιτικών και ρυθμιστικά όργανα σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. 

Οι αξίες και οι στόχοι της παρούσας επιστημονικής εταιρείας συνοψίζονται στην ιδρυτική διακήρυξη, όπως αυτή διαμορφώθηκε από τα ιδρυτικά μέλη της Εταιρείας. Για τη διαμόρφωσή της εργάστηκαν περισσότεροι από 50 κορυφαίοι ερευνητές, κλινικοί ιατροί και επιστήμονες από περισσότερες από 20 χώρες υπό την καθοδήγηση της ελληνικής ομάδας επιστημόνων που οργάνωσε το «3rd Scientific Summit on Tobacco Harm Reduction: Novel products, Research & Policy. Πρόκειται για τους κ.κ.:

• Ιγνάτιο Οικονομίδη, Καθηγητή Kαρδιολογίας Διευθυντή της Β' Πανεπιστημιακής Καρδιολογικής Κλινικής του Γ.Ν. «Αττικόν»
• Κώστα Πουλά, Καθηγητή και Διευθυντή του Εργαστήριου Μοριακής Βιολογίας και Ανοσολογίας του Τμήματος Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Πατρών
• Αναστασία Μπαρμπούνη, Καθηγήτρια Δημόσιας Υγείας, Τμήμα Δημόσιας και Κοινοτικής Υγείας του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής (ΠαΔΑ)
• Κωνσταντίνο Φαρσαλινό, ερευνητή και συνεργάτη του ιδίου τμήματος και του Πανεπιστημίου Πατρών
• Μιχάλη Τουμπή, Πρόεδρο του Κυπριακού Ινστιτούτου Αναπνευστικών Νοσημάτων (ΚΙΑΝΟΣ).