Θανάσης Δρίτσας: Μαθήματα από την Πανδημία Covid-19

Αποτελεί παράδοξο γεγονός το ότι αφενός η νόσος Covid-19 χαρακτηρίστηκε ως «μέγας ισοσταθμιστής» και «νόσος δικαιοσύνης» επειδή θεωρητικά μπορεί να προσβάλει τους πάντες, αφετέρου όμως έγινε άμεσα αντιληπτό κατά την περίοδο αιχμής της πανδημίας ότι οι κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες στην υγεία επηρρεάζουν βαθύτατα και άμεσα τη θνησιμότητα και τη νοσηρότητα σχετιζόμενη με Covid-19. 

Πολλοί κοινωνικοί παράγοντες που αφορούν την υγεία όπως η φτώχεια, το φυσικό περιβάλλον διαβίωσης, η φυλή και η εθνότητα έχουν εξαιρετικά σημαντική επίδραση στην έκβαση της νόσου Covid-19. Οι άστεγες οικογένειες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο μετάδοσης ιογενών λοιμώξεων (τύπου Covid-19) λόγω πληθώρας διαφορετικών χώρων διαβίωσης και αδυναμίας πρόσβασης σε εγκαταστάσεις με πιθανότητα συστηματικού διαγνωστικού ελέγχου. Παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με αυξήμενη θνητότητα από Covid-19 (βλ. παχυσαρκία, κάπνισμα και αποφρακτική πνευμονοπάθεια, σακχαρώδης διαβήτης, αρτηριακή υπέρταση) παρατηρούνται σε πολύ υψηλό ποσοστό στις φτωχότερες κοινωνικές τάξεις οι οποίες στερούνται πρόσβασης σε οργανωμένες μονάδες πρωτοβάθμιας υγείας. Στις ΗΠΑ φαίνεται ότι το ποσοστό μόλυνσης από Covid-19 είναι τρεις φορές υψηλότερο και η θνητότητα έξι φορές υψηλότερη σε ζώνες πληθυσμικής κυριαρχίας των μαύρων σε σχέση με τις λευκές κομητείες. Μόνο στο Σικάγο πάνω από το 50% των περιστατικών και σχεδόν 70% των θανάτων που αποδόθηκαν σε Covid-19 παρατηρήθηκαν σε κοινότητες των μαύρων οι οποίοι αποτελούν όμως μόνον το 30% του πληθυσμού της πόλης!

Στο σημαντικό του βιβλίο με τίτλο The Spirit Level (*) ο βρετανός καθηγητής Κοινωνικής Επιδημιολογίας Richard Wilkinson είχε αποδείξει (2009) ότι το μοναδικό κοινό στοιχείο που συνδέει εθνικές ομάδες και κράτη με υψηλό δείκτη καλής υγείας και κοινωνικής ευημερίας είναι ο βαθμός της ισότητας που υπάρχει ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις και ανάμεσα στα άτομα που ζουν στις κοινωνίες αυτές. Επίσης αποδεικνύει ότι ο κρατικός πλούτος, οι πλουτοπαραγωγικές πηγές, το κλίμα, η διατροφή και το σύστημα διακυβέρνησης δεν παίζουν τόσο σημαντικό ρόλο στην καλή υγεία και την ευτυχία που νιώθουν οι λαοί όσο η κοινωνική-οικονομική ισότητα μεταξύ των μελών της κάθε κοινωνίας. Φαίνεται ξεκάθαρα από την έρευνα του Wilkinson (αφορά περισσότερα από 20 κράτη) ότι το άνοιγμα της οικονομικής ψαλίδας συνοδεύεται από αύξηση της συνολικής θνητότητας και ότι η μεγάλη ανισότητα είναι επιβαρυντική για την υγεία όχι μόνο των φτωχότερων στρωμάτων αλλά τελικά για ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο. 

Σύμφωνα με τον Wilkinson ένα μωρό που θα γεννηθεί στην Ελλάδα (με δεδομένα βέβαια πριν από την οικονομική κρίση) προβλέπεται ότι θα ζήσει πολύ περισσότερο από ένα μωρό που θα γεννηθεί στις ΗΠΑ, παρόλο που οι ΗΠΑ είναι από τα πλουσιότερα έθνη στον κόσμο και ξοδεύουν τεράστια ποσά στην υγεία. Οι πολύχρονες μελέτες του Wilkinson έδειξαν επίσης ότι χώρες οι οποίες πιστεύουν ακράδαντα στην άνευ όρων (έστω με αυξημένη κρατική φορολογία) διατήρηση ενός αξιόπιστου δημόσιου συστήματος εθνικής υγείας δημιουργούν συνολικά μια μελλοντική κοινωνία υγιών πολιτών.

Η πρόσφατη πανδημία επιβεβαίωσε ότι σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες για τη δημόσια υγεία αυτό που σώζει τελικά είναι ένα, «σαν έτοιμο από καιρό σα θαρραλέο» (βλ. Καβάφης), Δημόσιο Σύστημα παροχής ισότιμων υπηρεσιών υγείας. Αν πάρει φωτιά το φτωχό καλυβάκι του γείτονά μας, αν δεν νοιαστούμε προληπτικά για την υγεία των αναξιοπαθούντων, είναι βέβαιο ότι η φωτιά θα κάψει στη συνέχεια τις πλούσιες βίλες και τα πολυτελή διαμερίσματα των ευδαιμόνων συμπολιτών μας.

(*) Richard Wilkinson and Kate Pickett, The Spirit Level: Why greater equality makes societies stronger,  Bloomsburry Press (2009)

* Ο Θ.Δ. είναι Καρδιολόγος, Αναπληρωτής Διευθυντής στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, Συνθέτης και συγγραφέας