Πώς η πανδημία του κορωνοϊού αλλάζει τον τρόπο που ονειρευόμαστε;

Ο Ronald Reagan σταμάτησε με το μαύρο αυτοκίνητό του, κατέβασε το φιμέ του παράθυρο και έκανε νόημα στον Lance Weller, τον συγγραφέα του μυθιστορήματος «Wilderness», για να τον ακολουθήσει. Ο εδώ και χρόνια νεκρός πρόεδρος συνόδεψε τον Weller σε ένα μαγαζί με κόμικς, γεμάτο με όλους τους τίτλους που ήθελε ο Weller στη ζωή του, αλλά πριν προλάβει να κάνει κάποια αγορά, ο Reagan έκλεψε το πορτοφόλι του και το έσκασε. 

Φυσικά, ο Weller ονειρευόταν. Είναι ένας από τους πολλούς ανθρώπους παγκοσμίως -συμπεριλαμβανομένων περισσότερων από 600 που συμμετείχαν σε μία μόλις έρευνα- που λένε ότι βιώνουν ένα νέο φαινόμενο: τα όνειρα της πανδημίας του κορωνοϊού.  

Εδώ και πολύ καιρό, οι επιστήμονες έχουν θέσει ότι το περιεχόμενο και τα συναισθήματα των ονείρων μας είναι συνδεδεμένα με την ευεξία που βιώνουμε όντας ξύπνιοι. Περίεργα όνειρα φορτωμένα με συμβολισμούς επιτρέπουν σε κάποιους, όταν ονειρεύονται, να ξεπεράσουν έντονες αναμνήσεις ή καθημερινούς στρεσογόνους ψυχολογικούς παράγοντες μέσα από την ασφάλεια των υποσυνειδήτων τους. Οι εφιάλτες, από την άλλη, μπορεί να αποτελούν προειδοποιητικά σημάδια για άγχη, τα οποία δεν αντιλαμβανόμαστε όταν είμαστε ξύπνιοι. 

Με εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους να οχυρώνονται στα σπίτια του στη διάρκεια της πανδημίας του κορωνοϊού, κάποιοι ειδικοί στα όνειρα πιστεύουν ότι η απόσυρση από τα συνήθη περιβάλλοντά μας και τα καθημερινά μας ερεθίσματα, έχουν αφήσει όσους ονειρεύονται σε μία έλλειψη «έμπνευσης», αναγκάζοντας το υποσυνείδητο μέρος τους εγκεφάλου μας να βασιστεί περισσότερο σε θέματα από το παρελθόν μας. Στην περίπτωση του Weller, η μακρά εμμονή του με τα κόμικς συναντήθηκε με τη συνεχή του περιήγηση σε πολιτικές δημοσιεύσεις στο Twitter, ώστε να δημιουργήσει μία σουρεάλ σκηνή που ο ίδιος ερμήνευσε ως έναν σχολιασμό στα οικονομικά άγχη του πλανήτη.  

Τουλάχιστον πέντε ερευνητικές ομάδες ιδρυμάτων σε πολλαπλές χώρες συλλέγουν παραδείγματα, όπως αυτό του Weller, και ένα από τα μέχρι στιγμής συμπεράσματά τους είναι πως τα πανδημικά όνειρα «χρωματίζονται» από το στρες, την απομόνωση και τις αλλαγές στα μοτίβα ύπνου -μία δίνη αρνητικών συναισθημάτων που τους απομακρύνει από τα τυπικά τους όνειρα. 

«Συνήθως χρησιμοποιούμε τον ύπνο και τα όνειρα REM (το πέμπτο στάδιο του ύπνου) για να διαχειριστούμε τα έντονα συναισθήματα, ειδικά τα αρνητικά», αναφέρει ο Patrick McNamara, βοηθός καθηγητής νευρολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βοστόνης, ο οποίος ειδικεύεται στα όνειρα. «Προφανώς, αυτή η πανδημία δημιουργεί πολύ στρες και άγχος». 

Επικεντρωμένη εκδρομή 

Στη διάρκεια των ονειρικών φάσεων, το στρες στέλνει τον εγκέφαλό μας σε μία εκδρομή. Τα νευροβιολογικά σήματα και αντιδράσεις που παράγουν τα όνειρα είναι παρόμοια με εκείνα που προκαλούνται από ψυχεδελικά ναρκωτικά, σύμφωνα με τον McNamara. Τα ψυχεδελικά ενεργοποιούν υποδοχείς του νευρικού συστήματος, που ονομάζονται σεροτονίνη 5-HT2A, που με τη σειρά τους απενεργοποιούν ένα μέρος του εγκεφάλου, που ονομάζεται ραχιοπλευρικός προμετωπιαίος φλοιός. Το αποτέλεσμα είναι γνωστό ως «συναισθηματική αναστολή», μία κατάσταση κατά την οποία τα συναισθήματα πλημυρίζουν το συνειδητό μέρος του εγκεφάλου μας, ιδιαίτερα κατά το στάδιο γρήγορης κίνησης των ματιών (REM) του ύπνου, οπότε τυπικά ονειρευόμαστε. 

Αν και αυτές οι διαδικασίες συμβαίνουν κάθε βράδυ, οι περισσότεροι άνθρωποι συνήθως δεν θυμούνται τα όνειρά τους. Βιώνοντας την πανδημία του κορωνοϊού αυτός ίσως αλλάξει, εξαιτίας της μεγαλύτερης απομόνωσης και τους στρες, επηρεάζοντας το περιεχόμενο των ονείρων και επιτρέποντας σε κάποιος να θυμούνται περισσότερα από αυτά. Πάντως το άγχος και η έλλειψη δραστηριότητας μειώνουν την ποιότητα του ύπνου. Το να ξυπνάμε συχνά στη διάρκεια του ύπνου, η παραϋπνία δηλαδή, σχετίζεται με την αυξημένη ανάκληση των ονείρων. Κρυμμένα συναισθήματα και αναμνήσεις του παρελθόντος είναι επίσης δυνατόν να επηρεάσουν το περιεχόμενο των ονείρων και τις συναισθηματικές αντιδράσεις του ατόμου μέσα σε αυτά.  

Σύμφωνα με μία τρέχουσα έρευνα του Νευροεπιστημονικού Ερευνητικού Κέντρου της Λιόν στη Γαλλία, που ξεκίνησε τον Μάρτιο, η πανδημία του κορωνοϊού έχει οδηγήσει σε μία αύξηση της τάξεως του 35% όσον αφορά την ανάκληση ονείρων μεταξύ των συμμετεχόντων, με τους συνεντευξιαζόμενους να αναφέρουν 15% περισσότερα αρνητικά όνειρα από το συνηθισμένο. Μία άλλη έρευνα από τον Ιταλικό Σύνδεσμο Ιατρικού Ύπνου αναλύει τα όνειρα των περιορισμένων λόγω της έξαρσης Ιταλών. Πολλά από τα αντικείμενα της έρευνας βιώνουν εφιάλτες και παραϋπνία σε συνδυασμό με συμπτώματα μετατραυματικού στρες.  

«Όχι απροσδόκητα, πριν μερικά χρόνια όταν μελετούσαμε επιζώντες του σεισμού της Λ’ Άκουιλα το 2009, ανακαλύψαμε ότι οι διαταραχές ύπνου και οι εφιάλτες εξαρτιούνταν αυστηρά από την εγγύτητα στο επίκεντρο», αναφέρει ο Luigi De Gennaro, καθηγητής φυσιολογίας συμπεριφοράς στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης που δουλεύει στην ιταλική μελέτη για τον κορωνοϊό. «Με άλλα λόγια, ο σεισμικός χάρτης σε μεγάλο βαθμό αλληλοεπικαλυπτόταν με εκείνον των διαταραχών ύπνου». 

Τα αποτελέσματα της τρέχουσας έρευνας του De Gennaro και άλλων, όπως της έρευνας της Λιόν, υποδεικνύουν ότι τα άτομα που βρίσκονται πιο κοντά στην πανδημική απειλή -εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας, αυτοί που ζουν στα επίκεντρα και εκείνοι που έχουν επηρεαζόμενους συγγενείς- είναι πιθανότερο να βιώσουν όνειρα επηρεασμένα από το ξέσπασμα του ιού.  

Ξεπερνώντας τους εφιάλτες 

Πολλαπλές έρευνες έχουν δείξει ότι οι εκτός ύπνου δραστηριότητές μας δημιουργούν μία κατολίσθηση αναμνήσεων που επηρεάζει το περιεχόμενο των ονείρων μας. Τα συναισθήματα που κουβαλάμε από την μέρα μας είναι δυνατόν να επηρεάσουν το τι ονειρευόμαστε και αισθανόμαστε για αυτό μέσα στο όνειρο. Μειώνοντας ή περιορίζοντας τις πηγές καθημερινών αναμνήσεων -όντας κολλημένοι μόνοι στην καραντίνα- ίσως περιορίσει το περιεχόμενο των ονείρων ή οδηγήσει το υποσυνείδητο στον εντοπισμό βαθύτερων αναμνήσεων.  

Ίσως μοιάζει προφανές, αλλά φιλανδοί ερευνητές έχουν υποστηρίξει επιστημονικά την ιδέα ότι η ηρεμία του μυαλού οδηγεί σε μία «θετική ονειρική επίδραση», όπου όσοι ονειρεύονται αισθάνονται καλά για όσα συμβαίνουν στα όνειρά τους. Το άγχος αντιθέτως σχετίζεται με την «αρνητική ονειρική επίδραση», σύμφωνα με τα δεδομένα, η οποία έχει ως αποτέλεσμα όνειρα τρομαχτικά ή που μας αναστατώνουν.  

Η Deirdre Barrett, βοηθός καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και συγγραφέας του «The Committee of Sleep», έχει συλλέξει και αναλύσει όνειρα από επιζώντες τραυματικών γεγονότων, όπως οι επιθέσεις τις 11ης Σεπτεμβρίου. Η Barrett έχει ανακαλύψει ότι τα όνειρα, στα οποία οι άνθρωποι επεξεργάζονται το τραυματικό γεγονός, τείνουν να ακολουθούν δύο μοτίβα: Είτε την άμεση αναφορά ή αναβίωση μία εκδοχής του τραυματικού γεγονότπς, είτε τα όνειρα είναι φανταστικά, με συμβολικά στοιχεία που αναπαριστούν το τραύμα. 

Στο τελευταίο δείγμα της Barrett για τα όνειρα του κορωνοϊού, τα οποία ξεκίνησε να συλλέγει τον Μάρτιο, κάποιοι συμμετέχοντες ανέφεραν ότι ονειρεύονται πως κολλάνε τον ιό ή ότι πεθαίνουν από αυτόν. Σε άλλα «πακέτα» ονείρων που μάζεψε η Barrett, οι συμμετέχοντες αντικατέστησαν τον φόβο του ιού με ένα μεταφορικό στοιχείο, όπως έντομα, ζόμπι, φυσικές καταστροφές, ύποπτες φιγούρες, τέρατα ή μαζικούς δολοφόνους.  

«Με εξαίρεση τα όνειρα των εργαζόμενων υγείας, δεν βλέπουμε ζωντανές εικόνες ανθρώπων που πασχίζουν να ανασάνουν από τον αναπνευστήρα», λέει η Barrett. «Ο ιός είναι αόρατος και νομίζω ότι αυτός είναι ο λόγος που τον μεταμορφώνουμε σε τόσα διαφορετικά πράγματα». 

Μέσα σε όλη την ποικιλία, ένα πράγμα που τα πανδημικά όνειρα έχουν κοινό είναι το πόσο παράξενα φαίνονται στους συμμετέχοντες στις έρευνες. «Ίσως πρόκειται για κάποιον από τους μηχανισμούς που ο κοιμισμένος εγκέφαλός μας χρησιμοποιεί, ώστε να ρυθμίσει τα συναισθήματά μας», αναφέρει η Perrine Ruby, ερευνήτρια του Νευροεπιστημονικού Ερευνητικού Κέντρου της Λιόν. 

Για όσους βιώνουν εφιάλτες για τον κορωνοϊό, υπάρχουν αυξανόμενες αποδείξεις ότι οι γνωστές ως «τεχνικές διαχείρισης του ύπνου» μπορούν να ανακουφίσουν την ταλαιπωρία τους. 

Όταν η Barrett δουλεύει με ασθενείς για την καταγραφή των ονείρων τους, συχνά τους ρωτάει σε τι θα ήθελαν να διαφέρουν οι εφιάλτες τους. Αφότου ένας ασθενής σκεφτεί τη νέα κατεύθυνση του ονείρου του, μπορεί να την γράψει και να την προβάρει πριν κοιμηθεί. Αυτά τα «σενάρια» εκτείνονται σε κοινότυπες λύσεις, όπως η πάλη με τους εισβολείς, μέχρι πιο ονειρικά σενάρια, όπως η σμίκρυνση του εισβολέα στο μέγεθος ενός μυρμηγκιού.  

Για εκείνους που αναζητούν να κερδίσουν τον έλεγχο στα κακά τους όνειρα, ίσως βοηθήσει η συγκέντρωση στο παράξενο κομμάτι, αναφέρει η ερευνήτρια από τη Λιόν. «Η αλλαγή του πλαισίου -οι νόμοι της φυσικής για παράδειγμα- ίσως αλλάξει την οπτική και προτείνει μία νέα γωνία, μία αλλαγή στην κατανόηση που ίσως βοηθήσει να αλλάξουμε ή να ρίξουμε την ένταση των συναισθημάτων μας».   

Πηγή: National Geographic 
Επιμέλεια: Νικολέττα Σταμάτη