Αχιλλέας Γραβάνης: Καλοκαίρι μάλλον φάρμακα, την άνοιξη εμβόλια

Αυτό που ζει η παγκόσμια κοινότητα είναι πρωτόγνωρο, εγκλωβίζει δισεκατομμύρια ανθρώπων στο σπίτι τους και κοστίζει πολλές δεκάδες χιλιάδες ανθρώπινες ζωές, όπως σε πόλεμο. Την όποια χαραμάδα αισιοδοξίας, την αγωνιώδη προσοχή μας, τις ελπίδες μας, τα έχουμε εναποθέσει στους επιστήμονες που αναζητούν διέξοδο. Τα ερωτήματα είναι ασφυκτικά: Πόσο θα κρατήσει η καραντίνα; Πώς θα βγούμε από τα σπίτια μας με υπαρκτό τον κίνδυνο επαναμετάδοσης του ιού; Πότε θα έχουμε φάρμακα που θα μας θεραπεύουν από τον κορωνοϊό, πότε θα έχουμε εμβόλια που θα μας προφυλάσσουν;

Ο Αχιλλέας Γραβάνης, καθηγητής Φαρμακολογίας στην Ιατρική Σχολή του πανεπιστημίου Κρήτης και συνεργαζόμενος καθηγητής έρευνας στο Κέντρο Ανάπτυξης Φαρμάκων στο Πανεπιστήμιο Northeastern της Βοστώνης, ανάμεσα σε άλλα, προσπαθεί να μας διαφωτίσει. Είναι σαφής όταν λέει ότι τηρώντας απαρέγκλιτα τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης ώστε να σπάσουμε την αλυσίδα μετάδοσης και διασποράς του ιού δίνουμε χρόνο όχι μόνο στο σύστημα υγείας να προετοιμαστεί και να αντέξει, αλλά και στην επιστημονική κοινότητα να μετατρέψει τον εφιάλτη του κορωνοϊού σε μια λοίμωξη που θα μοιάζει με αυτή της γρίπης.

Ο καθηγητής είναι αισιόδοξος όχι μόνο εκ χαρακτήρος, αλλά και επειδή έχει γνώση για το σημείο στο οποίο βρίσκονται οι έρευνες και οι κλινικές δοκιμές των φαρμάκων που ήδη δοκιμάζονται σε μεγάλο αριθμό ασθενών προκειμένου να επιβεβαιωθεί η αποτελεσματικότητά τους. Δεν χρειάζεται να πω πόσο μεγάλη είναι η χαρά μου να μιλάω μαζί του, όχι μόνο επειδή έχω την ευκαιρία να τον γνωρίσω αλλά και επειδή με καθησυχάζει ως προς τα επόμενα βήματά μας. Το κάνει υποδειγματικά καθώς έχει ταλέντο να εξηγεί με απλό τρόπο πολύπλοκα επιστημονικά θέματα του αντικειμένου του, με μια υπομονή που μόνο ένας δάσκαλος που αγαπάει αυτή του την ιδιότητά διαθέτει. Μου το επιβεβαιώνει στο τέλος της συζήτησής μας.

Στο μεταξύ η συνέντευξη αυτή, εκτός από ένεση αισιοδοξίας, μοιάζει με εισαγωγικό μάθημα βιολογίας και φαρμακολογίας, ο Αχιλλέας Γραβάνης μάς εξηγεί όλα αυτά τα σωτήρια που συμβαίνουν στη βιοϊατρική και βιοτεχνολογία, πώς μοιάζει ο ιός και τι κάνει στον οργανισμό μας, πώς θα τον αντιμετωπίσουμε, ποια είναι τα φάρμακα που περιμένουμε και πότε θα είναι έτοιμα. Αλλά και ποια είναι η μεγάλη πρόκληση που μας προσφέρει η τεράστια αυτή κρίση παγκόσμιας δημόσιας υγείας ώστε να προετοιμαστούμε για τις μελλοντικές και να εξασφαλίσουμε όχι μόνο την ποιότητα ζωής μας, αλλά και την επιβίωσή μας στον πλανήτη.

Κύριε Γραβάνη, φάνηκε σαν να μην ήμασταν παγκοσμίως προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουμε μια πανδημία...

Εδώ και τουλάχιστον 15-20 χρόνια άνθρωποι που δραστηριοποιούνται στον χώρο της υγείας, αλλά και από τον επιχειρηματικό κόσμο όπως για παράδειγμα ο Μπιλ Γκέιτς της Microsoft, είχαν δει την πιθανότητα να βρεθεί η παγκόσμια κοινότητα γυμνή απέναντι σε μία πρόκληση τεραστίων διαστάσεων που θα αφορούσε επικίνδυνες λοιμώξεις. Κυρίως όμως υπήρχε ο φόβος για ένα μικρόβιο ή βακτήριο που θα ήταν ανθεκτικό σε οτιδήποτε έχουμε σαν αντιβιοτική θεραπεία, λόγω και της υπερχρήσης που κάναμε για δεκαετίες στα αντιβιοτικά. Tελικά μας προέκυψε με έναν επιθετικό και ύπουλο τρόπο, η εξάπλωση μιας ιογενούς λοίμωξης. Αυτό βρήκε σχεδόν όλα τα συστήματα υγείας απροετοίμαστα, διότι κυρίως εστίαζαν σε χρόνιες νόσους, σε προβλήματα που σχετίζονται με το μεταβολικό σύνδρομο, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, σε προβλήματα ογκογένεσης ή νευροεκφύλισης, που είχαν να κάνουν με την ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων, προβλήματα υγείας που προέκυψαν λόγω του ότι το προσδόκιμο ζωής στη δύση, λόγω και της επιτυχίας της ιατρικής επιστήμης, αυξήθηκε εντυπωσιακά.

Η οξεία πρόκληση να βρεθούμε αντιμέτωποι με ένα παγκόσμιο πρόβλημα λοίμωξης, μια πανδημία, μας βρήκε πράγματι απροετοίμαστους. Οι πολιτικές ηγεσίες κάποιων χωρών μάλιστα τρομοκρατήθηκαν και μόνο με την ιδέα τι θα γίνει τους επόμενους μήνες και προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν πολιτικά το πρόβλημα μεταθέτοντάς το χρονικά ή υποβαθμίζοντάς το, με αποτέλεσμα δυτικές χώρες, πλούσιες, με τα καλύτερα συστήματα υγείας να είναι αυτές που κατεξοχήν σήμερα υποφέρουν.

Όταν έφταναν οι εικόνες της επιδημίας από την Κίνα, σχολιάζαμε τον απολυταρχικό τρόπο αντιμετώπισης από το εκεί καθεστώς. Κάναμε σενάρια φαντασίας για το πώς θα αντιδρούσαν οι δημοκρατικές κοινωνίες της Δύσης σε μια τέτοια περίπτωση. Τώρα, όλες οι χώρες του πλανήτη, άλλες πιο έγκαιρα και άλλες με τραγική καθυστέρηση, μπήκαν σε μια λογική μέτρων που δεν είχαμε φανταστεί. 

Πράγματι οι Κινέζοι αντιμετώπισαν το πρόβλημα κλείνοντας τους πολίτες στα σπίτια τους, σε πολλές περιπτώσεις είδαμε εικόνες έντονης καταστολής. Επιπλέον, προσπάθησαν να περιορίσουν την ενημέρωση των πολιτών τους, να υποβαθμίσουν το πρόβλημα. Η συμπεριφορά της Κίνας περιόρισε τη διασπορά του ιού και μας έδωσε σε μεγάλο βαθμό χρόνο, αλλά η λοίμωξη λόγω της παγκοσμιοποίησης και του ότι η Κίνα είναι σημαντικός παγκόσμιος οικονομικός παράγοντας, διαδόθηκε ταχύτατα σε χώρες που είναι δυσκίνητες στη λήψη περιοριστικών μέτρων λόγω της δημοκρατικής τους λειτουργίας, στο να πάρουν γρήγορες δηλαδή αποφάσεις περιορισμού των πολιτών τους. Έτσι καθυστέρησαν, ιδιαίτερα οι ευρωπαϊκές χώρες. Είναι προφανές πως σε προβλήματα που άπτονται μιας θανατηφόρου πανδημίας, η δημοκρατία χρειάζεται νέες διαδικασίες. Όταν κινδυνεύουν να χαθούν εκατομμύρια ανθρώπινες ζωές, μια δημοκρατική χώρα οφείλει πρώτα απ’ όλα να προστατέψει τους πολίτες της και να κινηθεί ταχύτατα στην εφαρμογή πολύ βασικών κανόνων περιορισμού. Για ποια δημοκρατία θα μιλάμε σε διαλυμένες κοινωνίες με εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς πολίτες;

Το ερευνητικό σας αντικείμενο είναι η βιοϊατρική και η βιοτεχνολογία, επιστήμες με αλματώδη ανάπτυξη. Αυτή την κρίσιμη ώρα που η παγκόσμια υγεία είναι σε κίνδυνο, η επιστημονική κοινότητα εργάζεται ακατάπαυστα με τα νέα εργαλεία που προσφέρουν αυτά τα επιστημονικά πεδία, σωστά;

Είναι πραγματικά εντυπωσιακή η εξέλιξη στον χώρο των βιοεπιστημών, της βιοτεχνολογίας και της βιοϊατρικής, με την επικείμενη 4η βιομηχανική επανάσταση, την εξέλιξη της τεχνιτής νοημόσυνης,  της μηχανικής μάθησης και γενικότερα των υπολογιστικών επιστημών. Πλέον τα δύο αυτά πεδία (βιοϊατρικές και υπολογιστικές επιστήμες) έχουν συνδυαστεί με έναν καταπληκτικό τρόπο και αυτή τη στιγμή που μιλάμε η τεχνητή νοημοσύνη μάς παίρνει από το χέρι στην ιατρική και μας δείχνει πού πρέπει να κατευθυνθούμε. Για παράδειγμα, μπορούμε πλέον να μελετάμε συμπεριφορές βιολογικών συστημάτων in silico, δηλαδή να προσομοιάζουμε με αλγόριθμους σε υπολογιστικά συστήματα πώς συμπεριφέρεται ένα βιολογικό σύστημα. Σε αυτή την τεχνολογία στηριζόμαστε και για να ανακαλύψουμε τα φάρμακα κατά του κορωνοϊού. Δηλαδή βάζουμε στον υπολογιστή τις βιολογικές ιδιότητες, τη χημική σύσταση του ιού, την κλινική εμπειρία που διαθέτουμε, ό,τι γνώση έχουμε αναπτύξει αναφορικά με τη βιολογία και την προσπάθεια ανάπτυξης φαρμάκων για συγγενείς με τον κορωνοϊό ιούς όπως ο ιός του Έμπολα, ο SΑRS, ο MERS, και αφήνουμε το σύστημα να μας προτείνει τι μόρια πρέπει να σχεδιάσουμε για να μπλοκάρουμε τον πολλαπλασιασμό και τη λοιμωξιογόνο δράση του ιού (Cov-2 είναι ο ιός, Covid19 η λοίμωξη).

Η έρευνα αυτή προηγουμένως γινόταν με βάση τη βιοχημεία και τη βιολογία, εκθέταμε δηλαδή κύτταρα ή πειραματόζωα, αφού τα είχαμε μολύνει με τον προς μελέτη ιο, σε μία πιθανή ομάδα φαρμάκων, για να διαπιστώσουμε ποια μπορούν να περιορίσουν τη λοίμωξη. Τώρα έχουμε έναν υπολογιστή τον οποίο τροφοδοτούμε με δεκάδες εκατομμύρια χημικές ουσίες και αυτός μας προτείνει ποιες από αυτές έχουν πιθανότητα να είναι δραστικές, οπότε πηγαίνουμε πια στα γνωστά υγρά βιολογικά συστήματα, δηλαδή κύτταρα σε καλλιέργειες ή πειραματόζωα, να ελέγξουμε έναν πολύ συγκεκριμένο αριθμό ουσιών. Αντιλαμβάνεται κανείς ότι με αυτόν τον τρόπο κερδίζουμε απίστευτο χρόνο, εξοικονομούμε απίστευτα χρήματα και ανθρώπινη εργασία, και μπορούμε πλέον να προτείνουμε στους ασθενείς μία θεραπεία που η ανακάλυψή της θα μπορούσε χωρίς αυτή τη διαδικασία να πάρει 2-3 χρόνια.

Αν το ποσοστό του πληθυσμού που κάνει πνευμονία από 5% γίνει 0.5 %, 0,1%  έχουμε σε μεγάλο ποσοστό περιορίσει δραστικά τη λοίμωξη. Τότε δεν θα υπερπληρούμε τις μονάδες εντατικής θεραπείας και δεν θα χάνουμε ασθενείς γιατί δεν θα έχουμε διαθέσιμα κρεβάτια στις ΜΕΘ.

Πού είναι τώρα επικεντρωμένες οι έρευνες για τον κορωνοϊό; Τι μας έχουν δείξει μέχρι τώρα; 

Υπάρχουν δύο ένζυμα τα οποία παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στη δυνατότητα που έχουν οι διάφοροι ιοί να μας μολύνουν, και στη δυνατότητα, αφού μας μολύνουν, να ελέγξουν το γενετικό μας υλικό και να το χρησιμοποιήσουν για να αναπαραχθούν. Αυτά τα δύο ένζυμα είναι η πολυμεράση, που πολλαπλασιάζει το γονιδίωμα του ιού μέσα στο δικό μας μολυσμένο κύτταρο, και η πρωτεάση, που κόβει πλέον τον ιό, όταν φτιαχτεί, ώστε να εξέλθει από το κύτταρο που έχει μολύνει και να πάει να μολύνει και τα διπλανά κύτταρα. Αυτά τα δύο ένζυμα είναι στόχοι φαρμακολογικοί για τον σχεδιασμό αντι-ιικών φαρμάκων αναστολέων τους, για να μπορέσουμε να περιορίσουμε τον πολλαπλασιασμό του ιού μέσα στο σώμα μας, και τη δυνατότητα που έχει να προσβάλλει τα διπλανά κύτταρα και να αναπαράξει εκατοντάδες εκατομμύρια  αντίγραφα του εαυτού του. Tη χημική σύσταση αυτών των δύο ενζύμων τη γνωρίζουμε από άλλους ιούς.

Στη in silico έρευνα, εισάγουμε λοιπόν τα χημικά στοιχεία αυτών των δύο ενζύμων του κορωνοϊού στον υπολογιστή, μαζί και τα αντι-ιικά φάρμακα που ξέρουμε ότι είναι αποτελεσματικά στους άλλους ιούς, και αυτός μας λέει από τα δεκάδες ήδη γνωστά μόρια που έχουμε ποια μπορεί να είναι αποτελεσματικά ή τι μόρια καινούργια πρέπει να φτιάξουμε ειδικά για τον κορωνοϊό. Με αυτόν τον τρόπο έχουμε βρει δύο φάρμακα, τη ρεμδεσιβίρη, η οποία σχεδιάστηκε για τον ιό του Έμπολα και δυστυχώς δεν ήταν αποτελεσματική τότε, και τη φαβιπιραδίρη, ένα φάρμακο γνωστό εδώ και καιρό κατά του ιού της γρίπης.

Τα πρώτα κλινικά αποτελέσματα σε μικρό όμως αριθμό ασθενών δείχνουν τα δύο αυτά φαρμακα να είναι αποτελεσματικά στον κορωνοϊό! Σε μικρό αριθμό ασθενών που δόθηκαν αρχικά σε μονάδες εντατικής θεραπείας φαίνεται να περιορίζουν τη λοίμωξη, και πλέον έχουν μπει σε κλινικές διαδικασίες στην Κίνα, στην Αμερική και στην Ευρώπη σε χιλιάδες ασθενείς. Όχι μόνο σε αυτούς που ήδη έχουν κάνει βαριά πνευμονία αλλά και στα πρώιμα στάδια της λοίμωξης, όταν έχουν αρχόμενη δύσπνοια αλλά δεν έχουν νοσήσει ακόμη βαριά. Είναι πολύ μεγάλη η πιθανότητα να αποδειχθεί ότι μπορούν να περιορίσουν τη λοίμωξη, και αυτό θα το ξέρουμε μέχρι τον Μάιο, όταν θα έχουμε πλέον κλινικά δεδομένα για το πώς απαντούν δεκάδες χιλιάδες ασθενείς σε όλο τον κόσμο.

Αυτές οι κλινικές δοκιμασίες, οι οποίες συντονίζονται από τον ΠΟΥ, αφορούν στις 4 μεγάλες μελέτες που ονομάζονται μελέτες Solidarity και εστιάζουν σε φάρμακα τα οποία μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε άμεσα, που ξέρουμε την τοξικότητά τους αφού χρησιμοποιούνται ήδη σε άλλα νοσήματα. Στόχος είναι τα φάρμακα αυτά να τα παίρνουμε στα πρώτα συμπτώματα ώστε να μειώνουν σημαντικά την πιθανότητα να κάνουμε πνευμονία. Αν το ποσοστό του πληθυσμού που κάνει πνευμονία από 5% γίνει 0.5 %, 0,1%  έχουμε κατά μεγάλο ποσοστό περιορίσει δραστικά τη λοίμωξη. Τότε δεν θα υπερπληρούμε τις μονάδες εντατικής θεραπείας (ΜΕΘ)  και δεν θα χάνουμε τους ασθενείς γιατί δεν θα έχουμε διαθέσιμα κρεβάτια στις ΜΕΘ.

Άρα εστιάζουμε στη σύσταση του ιού και με βάση αυτή, καταρχάς, αναζητάμε φάρμακα που ήδη έχουμε και έχουν χρησιμοποιηθεί σε γνωστούς, συγγενείς του ιούς.  

Στα φάρμακα έχουμε δύο κατευθύνσεις στη θεραπεία. Η μία εστιάζει στον ιό αυτό καθεαυτό, να βρούμε δηλαδή φάρμακα που να τον περιορίζουν, και η άλλη στοχεύει στον ασθενή, εφόσον έχει μολυνθεί να βοηθήσουμε τον οργανισμό του και το ανοσοποιητικό του σύστημα να ανταπεξέλθει στη λοίμωξη. 

Στην πρώτη περίπτωση μιλάμε για αντι-ιικά φάρμακα. Είναι αυτά που περιέγραψα πριν, γνωστά φάρμακα που φαίνονται αποτελεσματικά και άμεσα χρησιμοποιήσιμα, που κυκλοφορούν ήδη για άλλα νοσήματα. Προσπαθούμε επίσης να βρούμε και καινούργια φάρμακα εξειδικευμένα για τον συγκεκριμένο κορωνοϊό, που θα είναι ακόμα πιο αποτελεσματικά, τα οποία επίσης σχεδιάζουμε με την βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης, όπως ανέφερα πριν, και με τα υπολογιστικά μοντέλα in silicο. Αυτά όμως θέλουν χρόνο, θα τα έχουμε σε 1,5 με 2 χρόνια, γιατί πρέπει να περάσουν από τοξικολογική αξιολόγηση. Αυτά λοιπόν είναι αντι-ιικά φάρμακα, μικρά μόρια και είναι προϊόντα χημικής σύνθεσης. 

Στην έρευνα της θεραπείας κατά του ιού υπάρχει όμως και ένας άλλος χώρος, που αφορά στην ανάπτυξη αντισωμάτων κατά των πρωτεϊνών του καψιδίου του ιού. Σκεφτείτε ότι ο ιός αποτελείται από γενετικό υλικό ( RNA), το οποίο εξωτερικά περιβάλλεται από μία λιπιδική μεμβράνη στην οποία επιπλέουν διάφορες πρωτεΐνες. Αυτό είναι το καψίδιο του ιού και σε αυτό βρίσκονται οι πρωτεΐνες που χρησιμοποιεί για να συνδεθεί με τα ανθρώπινα κύτταρα. Όπως είπαμε προηγουμένως, από τη στιγμή που θα περάσει στο ανθρώπινο κύτταρο, το γενετικό του υλικό απελευθερώνεται και χρησιμοποιεί τον μηχανισμό του ανθρώπινου κυττάρου για να αναπαραχθεί. Γνωρίζουμε ήδη ότι η πρωτεΐνη του καψιδίου που συνδέεται με τα κύτταρά μας για να εισέλθει σε αυτά ο ιός (μια σχέση κλειδιού-κλειδαριάς) είναι η ονομαζόμενη Spike-S πρωτεΐνη που μοιάζει με μία προεξέχουσα ακίδα (εξού και το όνομα της Spike). Αυτή λοιπόν η πρωτεΐνη του καψιδίου μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δημιουργήσουμε αντισώματα που θα την αδρανοποιούν. Αν μπλοκάρεις για παράδειγμα την πρωτεΐνη S που συνδέεται με τα κύτταρα του πνεύμονα, αν την καλύψεις με ένα κάλυμμα που θα είναι ένα αντίσωμα, ο ιός είναι ανενεργός, τον παίρνουμε μέσα μας αλλά δεν μπορεί να μας μολύνει και να πολλαπλασιάσει τον εαυτό του μέσα στα κύτταρά μας. Έχουμε λοιπόν εστιάσει την προσοχή μας να φτιάξουμε αντισώματα κατά ιικών πρωτεϊνών όπως η πρωτεΐνη S, ώστε να τις αδρανοποιούμε μέσα στο σώμα μας. 

Δηλαδή να παίρνουμε σαν φάρμακο αντισώματα όπως αυτά που ο ίδιος ο οργανισμός μας παράγει για να καταπολεμήσει τον ιό;

Ακριβώς. Αυτή η ιδέα βασίζεται στο γεγονός ότι ασθενείς που έχουν μολυνθεί από τον ιό και έχουν ανανήψει δημιουργούν ενδογενώς αντισώματα από το ανοσοποιητικό τους σύστημα. Έχουμε λοιπόν απομονώσει αυτά τα αντισώματα, και προσπαθούμε να τα μελετήσουμε και να τα αναπαράγουμε σε μεγάλες ποσότητες, να τα χρησιμοποιήσουμε σαν φάρμακα αδρανοποίησης του ιού. Τέτοια φάρμακα δοκιμάζονται ήδη στην Αμερική. Στο ενδιάμεσο διάστημα, υπήρξε ήδη επιτυχής προσπάθεια χρησιμοποίησης του ίδιου του πλάσματος των ασθενών που ανένηψαν από την λοίμωξη. Απομονώνουμε πλάσμα από το αίμα αυτών των ασθενών και το μεταγγίζουμε σε βαρέως πάσχοντες ασθενείς με πνευμονία. Η μέθοδος αυτή μας δίνει σοβαρές πιθανότητες για φάρμακα που ίσως τα έχουμε στους επόμενους 2-3 μήνες.

Έχουμε ήδη δύο αντισώματα που εστιάζουν σε πολύ σημαντικούς παράγοντες της φλεγμονής των ασθενών και έχουμε ελπίδες ότι μπορεί να μας είναι χρήσιμα στους επόμενους 2-3 μήνες.  

Είπατε ότι υπάρχει και η δεύτερη κατεύθυνση της φαρμακολογικής έρευνας, τα φάρμακα που στοχεύουν στον ασθενή... 

Ακριβώς, υπάρχει μια δεύτερη κατηγορία φαρμάκων που εστιάζουν στο ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς, τροποποιούν το αμυντικό του σύστημα, την ανοσολογική του απάντηση. Και εδώ έχουμε βρει πολύ ενδιαφέροντα και ήδη αποτελεσματικά . Ένα από αυτά είναι το αντίσωμα που αδρανοποιεί τον κυτταρικό υποδοχέα μιας φλεγμονώδους πρωτεΐνης που είναι η Ιντερλευκίνη 6. Αυτό το φάρμακο συνταγογραφείται εδώ και 1,5 χρόνο στους ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα. Προσοχή, μιλάμε τώρα για αντισώματα τα οποία εστιάζουν όχι στον ιό αλλά στον ασθενή. Τα αντισώματα αυτά αξιολογούνται κλινικά πλέον σε μεγάλες κλινικές δοκιμασίες στην Αμερική, την Ευρώπη και την Ελλάδα, σε χιλιάδες ασθενείς. ’Εχουμε θετικά προκαταρκτικά αποτελέσματα.

Μια δεύτερη κατηγορία αντισωμάτων είναι αυτά τα οποία χρησιμοποιούμε σε ορισμένες περιπτώσεις λοίμωξης από τον ιό του AIDS. Η πρωτεΐνη CCR5 υπάρχει στην κυτταρική μεμβράνη των λεμφοκυττάρων μας και διευκολύνει την είσοδο του ιού του AIDS στα κύτταρά μας. Μπλοκάροντας την πρωτεΐνη αυτή με αντισώματα φαίνεται ότι και στην περίπτωση του κορωνοϊού περιορίζεται η ικανότητά του να να περάσει μέσα στα κύτταρα που έχουν στην επιφάνειά τους το ένζυμο ACE2, δηλαδή τον κυτταρικό υποδοχέα του κορωνοϊού. Γίνονται λοιπόν κλινικές μελέτες με το αντίσωμα κατά της πρωτεΐνης CCR5, που δείχνουν αρχική αποτελεσματικότητα σε μικρό αριθμό ασθενών στη ΜΕΘ. Έχουμε άρα ήδη δύο αντισώματα που εστιάζουν σε πολύ σημαντικούς παράγοντες της φλεγμονής των ασθενών και έχουμε ελπίδες ότι μπορεί να μας είναι χρήσιμα άμεσα στους επόμενους 2-3 μήνες.  

Ο τρίτος παράγοντας που εστιάζει στον άνθρωπο και μάλιστα στο ανοσοποιητικό του σύστημα είναι η χλωροκίνη και η υδροξυχλωροκίνη. Αυτά το φάρμακα το ξέρουμε από το 1934, σαν τα πρώτα φάρμακα κατά της ελονοσίας. Φαίνεται να έχουν σημαντική δράση περιορισμού της υπερβολικής ανοσολογικής απάντησης που αναπτύσσει ο οργανισμός στον πνεύμονα μετά τη λοίμωξη από τον κορωνοϊό. Αναφέρομαι σε αυτό που λέμε ανοσολογική φλεγμονώδης καταιγίδα, όταν δηλαδή η ανοσολογική απάντηση του οργανισμού στον ιό είναι υπερβολική, καταστρέφοντας και τον πνεύμονα του ίδιου του ασθενή. Αυτήν λοιπόν την υπερφλεγμονώδη αντίδραση στον ιό, μέσα στον πνεύμονα, μπορούμε να τη καταστείλουμε με τη τα αντισώματα κατά του υποδοχέα της Ιντερλευκίνης 6 και τη χλωροκίνη. Η χλωροκίνη δοκιμάζεται πλέον σε κλινικές μελέτες δεκάδων χιλιάδων ασθενών σε όλο τον κόσμο. Τα αποτελέσματα από τις μεγάλες αυτές μελέτες  θα τα ξέρουμε στο τέλος αυτού του μήνα, αρχές του επόμενου.

Με την προφύλαξη από τον κορωνοϊό, μελλοντικά στο δεύτερό του κύμα, με τα εμβόλια δηλαδή, πού βρισκόμαστε; 

Τουλάχιστον 10 μεγάλες και μικρές φαρμακευτικές εταιρείες ασχολούνται με το εμβόλιο με τις αιτήσεις για τον κλινικό έλεγχο πιθανών εμβολίων να ξεπερνούν διεθνώς πλέον τις 40.  Η μικρή ετειρεία  Moderna από τη Βοστώνη έστειλε ήδη το πρώτο εμβόλιο στο NIH (Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας της Αμερικής) για κλινικές δοκιμές που ξεκίνησαν αρχές Απριλίου.  Το πρώτο εμβόλιο έχει ήδη δωθεί σε 45 υγιείς εθελοντές στο Kaiser Washington Research Health Institute στο Σιάτλ. Μέσα στον Απρίλιο ξεκινά και η κλινική αξιολογηση του εμβολίου των Παν/μιων Cambridge και Oxford στην Αγγλία και ίσως το αντίστοιχο της CureVax στην Γερμανία. Αντίστοιχες προσπάθειες έχουν ήδη ξεκινήσει στην Κίνα. Ίσως στο τέλος του τρέχοντος έτους, αλλά το πιθανότερο τέτοια εποχή τον επόμενο έτος, θα έχουμε τα πρώτα εμβόλια. Η αποτελεσματικότητα τους όσον αφορά το ποσοστό κάλυψης θα είναι το ζητούμενο της κλινικής χρήσης τους. Οι προσπάθειες αυτές χρησιμοποιούν προωθημένες τεχνολογίες (DNA, RNA εμβόλια) για την ευκολότερη μαζική παραγωγή των εμβολίων και τον ταχύτερο και ευρύ εμβολιασμό του πληθυσμού τον επόμενο χρόνο.

Πώς θα νιώσετε αν έρθω τον Ιούλιο και σας πω ότι έχουμε πλέον φάρμακα αποτελεσματικά που θα βοηθούσαν τον άνθρωπο σας; Πώς θα νιώσετε αν ο άνθρωπος σας χάθηκε για μία ολιγωρία ένα-δύο μηνών, επειδή δεν τον προφυλάξατε, πώς θα σηκώσετε αυτό το βάρος;

Μας γεμίζουν αισιοδοξία όσα μας λέτε. Ο χρόνος που πρέπει να δώσουμε στην επιστημονική κοινότητα μένοντας σπίτι, για να μπορέσει να μας βοηθήσει, δεν φαίνεται πολύ μακρύς... 

Από την αρχή επισήμανα δύο βασικά θέματα. Το ένα είναι ότι το καλύτερο διαθέσιμο σήμερα φάρμακο είναι η απομόνωση, η κοινωνική αποστασιοποίηση για τον έλεγχο της διασποράς του ιου. Και το δεύτερο, ο περιορισμός της διασποράς μάς δίνει τον χρόνο να κάνουμε τη λοίμωξη του κορωνοϊού να μοιάζει με αυτή της γρίπης. Χρειαζόμαστε δηλαδή πολύτιμο χρόνο να μη χάσουμε πολλούς ασθενείς, και να έχουμε ασφαλή κλινική αξιολόγηση όλων αυτών των φαρμάκων που ανέφερα. Και θα ήθελα να το πούμε αυτό, θα ήθελα να το τονίσουμε γιατί μιλάει στην ψυχή μας. Σκεφτείτε έναν δικό σας άνθρωπο ο οποίος μολύνεται από εσάς, ή από κάποιον δίπλα, και τον χάνετε τον Μάιο, τον Ιούνιο, τον Ιούλιο. Πώς θα νιώσετε αν έρθω τον Ιούλιο και σας πω ότι έχουμε πλέον φάρμακα αποτελεσματικά που θα βοηθούσαν τον άνθρωπο σας; Πώς θα νιώσετε αν ο άνθρωπος σας χάθηκε για μία ολιγωρία ένα-δύο μηνών, επειδή δεν τον προφυλάξατε, πώς θα σηκώσετε αυτό το βάρος;

Δεν μπορώ καν να σκεφτώ ότι ένας δικός μου άνθρωπος, ή ένας οποιοσδήποτε άνθρωπος,  θα φύγει από δική μου αμέλεια, πόσο μάλλον, έχετε δίκιο, αν σκεφτώ ότι λίγο μετά ο άνθρωπος αυτός θα σωζόταν... Μερικές φορές είναι πέρα από τον έλεγχό μας, αλλά πρέπει να προστατευόμαστε και να προστατεύουμε στο μέγιστο δυνατό βαθμό.

Είναι μια σκέψη που όλους μάς αγγίζει και μας βοηθάει να μην εφησυχάζουμε. Χρειάζεται υπομονή, το μόνο που μας ζητάνε είναι να μείνουμε στο σπίτι μας, στην ασφάλεια του. Μας το ζητούν οι συνάδελφοι γιατροί και νοσηλευτές που εκτίθενται κάθε μέρα στον ιό με κίνδυνο της ζωής τους, για να βοηθήσουν τους συνανθρώπους μας, ίσως και τους ανθρώπους μας…

Στην αρχή νομίζαμε ότι κυρίως ο ιός χτυπάει τους ανθρώπους μεγάλης ηλικίας, με τον καιρό καταλάβαμε ότι όλους μπορεί να μας χτυπήσει με διαφορετική ένταση, πριν λίγες μέρες μάλιστα χάθηκε στο Βέλγιο ένα κορίτσι 12 ετών... 

Ναι, είναι σημαντικό να το επισημάνουμε αυτό. Δεν είμαστε όλοι το ίδιο δεκτικοί, βλέπουμε μια ποικιλόμορφη απάντηση στον ιό τόσο σε επίπεδο ηλικιών όσο και σε επίπεδο πληθυσμών, ίσως και εθνικοτήτων. Είναι πολύ πιθανό να διαπιστωθούν πληθυσμοί που έχουν γενετικό υπόβαθρο που είναι ανθεκτικοί στον ιό, ή αντίθετα πληθυσμοί που ο οργανισμός τους είναι πολύ δεκτικός στον ιό. Διεξάγεται έρευνα για μεταλλάξεις στα γονίδια που σχετίζονται με τη λοίμωξη, ιδιαίτερα σε αυτά των κυτταρικών υποδοχέων του ιου ACE2 και CCR5. Δηλαδή μπορεί να υπάρχουν μεταλλάξεις στα γονίδιά μας που να μας θέτουν σε διαφορετική θέση άμυνας απέναντι στον ιό. Και βέβαια αυτό έχει να κάνει με τον σύγχρονο πλέον τρόπο που η ιατρική βλέπει τους ασθενείς, αυτό που ονομάζουμε εξατομικευμένη ιατρική.

Σχεδιάζουμε πλέον φάρμακα όχι για τον γενικό πληθυσμό αλλά για συγκεκριμένους υποπληθυσμούς, που ξέρουμε ότι θα απαντήσουν στο συγκεκριμένο φάρμακο ανάλογα με το γενετικό τους υπόβαθρο. Η οπτική αυτή της φαρμακολογίας είναι ό,τι πιο σύγχρονο διαθέτει η βιοϊατρική επιστήμη και η βιοϊατρική έρευνα, αυτή που ονομάζουμε Precision Medicine, εξατομικευμένη ιατρική ή ιατρική ακριβείας και θα έχει σημαντική εφαρμογή και στη λοίμωξη με τον κορωνοϊό.

Ποιο είναι το σενάριο από εδώ και πέρα;

Αν ακολουθούμε τις οδηγίες της επιστημονικής επιτροπής του Υπουργείου Υγείας και μείνουμε για ένα, ενάμιση μήνα σπίτι, κατά πάσα πιθανότατα θα επιτύχουμε την καθετοποίηση της καμπύλης της λοίμωξης με περιορισμό των απωλειών σε ασθενείς, ώστε να έχουμε τη δυνατότητα τέλη Μαΐου, αρχές Ιουνίου, να βοηθήσουμε πλέον αυτούς που νοσούν με φαρμακευτική αγωγή. Αυτό θα μας δώσει τη δυνατότητα να κρατήσουμε την καμπύλη λοίμωξης ακόμα πιο κάτω μέχρι να έχουμε το εμβόλιο, τέλος του χρόνου, αρχές του επόμενου. Με τα αξιόπιστα τεστ ανίχνευσης θα μπορούμε να βάζουμε σε απομόνωση τους ανθρώπους που είναι θετικοί στον ιό, και σε αυτούς που έχουν συμπτώματα θα τους δίνουμε αγωγή όταν τα συμπτώματα είναι ακόμα στην αρχή, οπότε θα είναι πολύ μικρό το ποσοστό των ασθενών που θα πηγαίνουν στη μονάδα, ακόμη και στο νοσοκομείο.

Όπως ανέφερα πριν, στόχος μας είναι η νόσος να γίνει τον επόμενο χρόνο μία λοίμωξη που θα προσομοιάζει στη γρίπη. Θα μας συνταγογραφούν οι γιατροί τα φάρμακα που πρέπει να πάρουμε, στη συντριπτική πλειοψηφία της θα είναι μια ασθένεια που θα την περνάμε στο σπίτι χωρίς να κινδυνεύουμε. 

Για να ελαττώσουμε τέτοιου είδους συμβάντα στο μέλλον πρέπει να συζητήσουμε το θέμα της φτώχειας και της ποιότητας και επάρκειας της διατροφής σε όλο τον πλανήτη. Ο κορωνοϊός δεν θα είναι η τελευταία πρόκληση. 

Αυτή η πανδημία δεν θα είναι η τελευταία... Κάθε λίγα χρόνια εμφανίζεται κι ένας ιός που μας απειλεί, και μάλιστα ο παράγοντας του κινδύνου κάθε φορά μοιάζει αυξημένος. Πρέπει να θωρακιστούν τα συστήματα υγείας, οι κοινωνίες να διαθέτουν πόρους στην Υγεία, αλλά όταν μια επιδημία γίνει ανεξέλεγκτη κανένα σύστημα υγείας δεν μπορεί να ανταπεξέλθει...

Η πανδημία αυτή πράγματι μας ζητάει να προετοιμάσουμε καλύτερα τα συστήματα δημόσιας υγείας για να μπορούμε να αντιμετωπίζουμε αποτελεσματικά τέτοιες μεγάλες προκλήσεις και στο μέλλον. Είναι μια μεγάλη ευκαιρία τώρα να ανοίξει μια συζήτηση παγκοσμίως για το πώς θα αποτρέψουμε όσο το δυνατόν τέτοιες προκλήσεις από το να συμβαίνουν. Ένας από τους παράγοντες που τις δημιουργούν είναι η φτώχεια. Στην Κίνα, όχι μόνο για λόγους διατροφικής παράδοσης αλλά και για λόγους ένδειας, τρώνε ωμά ζώα έξω από κάθε έλεγχο ποιότητας τροφής και μικροβιακής συμπεριφοράς. Ο κορωνοϊός είναι ένας ιός που από ένα ζώο όπως η νυχτερίδα πέρασε στη διατροφική μας αλυσίδα, βλέπουμε δηλαδή το ανθρώπινο σώμα να χρησιμοποιείται ως ξενιστής για ιούς που κανονικά δεν θα έπρεπε να έρχεται σε επαφή. Από τη στιγμή που ενσωματώνουμε το γενετικό τους υλικό στο δικό μας είναι βέβαιο πως τα δύο αυτά θα αλληλεπιδράσουν.

Για να ελαττώσουμε τέτοιου είδους συμβάντα στο μέλλον πρέπει να συζητήσουμε το θέμα της φτώχειας και της ποιότητας και επάρκειας της διατροφής σε όλο τον πλανήτη. Ο κορωνοϊός δεν θα είναι η τελευταία πρόκληση. Κάθε 10-20 χρόνια αντιμετωπίζουμε τέτοιους κινδύνους. Θυμάστε τα προβλήματα με τους ιούς EBOLA, SARS, MERS! Τι θα συμβεί αν, για παράδειγμα, εμφανιστεί ένας ιός 100 φορές πιο λοιμοξιωγόνος, με πολύ πιο υψηλή μεταδοτικότητα, που σε ελάχιστο χρόνο θα φτάσει παντού. Δεν πρέπει να αφήσουμε λοιπόν αυτή την ευκαιρία προετοιμσίας να πάει χαμένη.  

Η επιστήμη, από την πλευρά της μπορεί να βοηθήσει καθοριστικά. Και θα ήθελα να το τονίσω αυτό. Μέσα σε 3 μήνες από την εμφάνιση του κορωνοϊού έγινε κάτι συγκλονιστικό:  χαρτογραφήσαμε το γενετικό υλικό του, τη χημική του σύσταση, τον μηχανισμό με τον οποίο μολύνει τον άνθρωπο. Αυτό δεν έχει ξαναγίνει σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα... Αυτό σημαίνει ότι έχουμε σήμερα κορυφαία επιστήμη, και γι αυτό πρέπει όλοι να αντιληφθούμε ότι η επένδυση στην επιστήμη και την έρευνα δεν αφορά μόνο στο να ικανοποιήσουν κάποιοι λίγοι άνθρωποι την επιθυμία τους για γνώση, είναι σημαντικότατη για την ποιότητα της ζωής μας και για την επιβίωσή μας αυτή καθαυτή, είναι επένδυση ζωής.