Ψυχολογία και κορωνοϊός: 11 ερωτήσεις σε μια ψυχοθεραπεύτρια

Αυτές τις μέρες με όποιον κι αν μιλάω στο τηλέφωνο, φίλο, γνωστό ή συγγενή, η πρώτη ερώτηση που ανταλλάζω είναι αυτή: «Πώς είσαι;». Η ερώτηση, έχει τον ίδιο πάντα τόνο στην εκφορά της, μια μικρή αγωνία στο τέλος της. Στα αλήθεια, μοιάζει να ρωτάει «μήπως αρρώστησες;» και κρατάει την αναπνοή της μέχρι να πάρει αρνητική απάντηση. Όλοι φοβόμαστε. Ακόμα κι όσοι δεν φοβόμαστε τον ιό, φοβόμαστε το μέλλον. Για αυτό δεν χρειαζόμαστε άλλο πανικό. Φτάνει. Στη θέση του, μάλλον πρέπει να βάλλουμε μια φωνή που να λέει με σιγουριά: «όλα θα πάνε καλά». Δεν μπορούμε να αλλάξουμε τα γεγονότα. Σίγουρα όμως μπορούμε να αλλάξουμε τον τρόπο που αντιδρούμε απέναντί τους και να διαχειριστούμε τα συναισθήματα που μας προκαλούν. Για αυτό επικοινωνήσαμε με την ψυχοθεραπεύτρια και κοινωνική λειτουργό κ. Κατερίνα Δούκα*.

Η ζωή άλλαξε ριζικά σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα και η αλλαγή της συνηθισμένης μας καθημερινότητας έφερε στην επιφάνεια αρκετά αρνητικά συναισθήματα στους περισσότερους από εμάς. Θλίψη, αγωνία, θυμό, φόβο. Πώς μπορούμε να επεξεργαστούμε αυτά τα συναισθήματα; Πόσο σημαντικό είναι να τα εκφράσουμε;
Kαταρχήν, είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι ο τρόπος διαχείρισης αυτών των συναισθημάτων θα είναι καθοριστικός στην αντιμετώπιση της κρίσης τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Πρώτιστα, χρειάζεται να τους δώσουμε χώρο, να μην κρυφτούμε και να μην τα κρύψουμε. Να τα αποδεχθούμε γιατί αυτά μπορούν να μας προστατέψουν αν τα αξιοποιήσουμε όπως και να μας εγκλωβίσουν αν τα αρνηθούμε.

Ο  φόβος είναι ένα συναίσθημα αναγκαίο στην πορεία του ανθρώπου και στην επιβίωση του ανθρώπινου είδους. Είναι αυτός που δίνει τα σινιάλα του κινδύνου και βοηθάει στην αποφυγή του. Συχνά όμως, προκαλεί πάγωμα, ακινητοποίηση, αδυναμία λογικών ενεργειών και τελικά πανικό.  Εξίσου συχνή είναι και η αντίδραση της άρνησης του κινδύνου που παραβλέπει το γεγονός - εστία κινδύνου  ή ελαχιστοποιεί τη σημασία του.

Ο φοβός λοιπόν, είναι παρόν για να μας μιλήσει για τον κίνδυνο και να μας κινητοποιήσει να ενεργήσουμε, να προστατευτούμε. Χρειάζεται να τον ακούσουμε και να δράσουμε.

Είναι φυσιολογικό να αισθανόμαστε έντονη θλίψη αυτό το διάστημα; Είναι κάτι που πρέπει να μας ανησυχεί;
Οι οικονομικές (απολύσεις, μειώσεις μισθών, κλείσιμο μαγαζιών κ.λ.π.) και κοινωνικές επιπτώσεις (εγκλεισμός, παύση δραστηριοτήτων, αδυναμία συνεύρεσης με αγαπημένα πρόσωπα) είναι φυσικό να προκαλούν συναισθήματα θλίψης και θυμού. Η απομόνωση, η έλλειψη ελέγχου σχετικά με την πανδημία, η οικονομική ανασφάλεια, αποτελούν τεράστιες αλλαγές στην καθημερινότητα μας. Οι ρόλοι που έχουμε εκτός σπιτιού (στη δουλειά μας, σε δραστηριότητες κλπ) διαμορφώνουν σε σημαντικό βαθμό την προσωπική και κοινωνική μας ταυτότητα και μας δίνουν ενα σκοπό. Το να είμαστε χωρίς δουλειά ή να μην έχουμε τον ίδιο τρόπο και ρυθμό δουλειάς και  χωρίς τις καθημερινές μας δραστηριότητες μπορεί να οδηγήσει στην αίσθηση της ανεπάρκειας. Η έλλειψη ευκαιριών να χρησιμοποιήσουμε τις ικανότητες μας μπορεί να οδηγήσει σε θλίψη.

Πώς μπορούμε, λοιπόν, να ελέγξουμε όλα αυτά τα αρνητικά συναισθήματα;
Είναι πολύ σημαντικό να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να αισθάνεται τον φόβο, τη θλίψη και τον θυμό. Αυτό είναι το πρώτο βήμα για να τα διαχειριστούμε. Δεν υπάρχουν κακά συναισθήματα και δεν χρειάζεται καμία δικαιολογία σε ό, τι νοιώθουμε.

Το δεύτερο βήμα αφορά στην επικοινωνία αυτών των συναισθημάτων. Με τον/την συντροφό μας, την οικογένεια μας και τους φίλους μας.  Με το τηλέφωνο, το διαδίκτυο, ανά δύο ή και σε παρέες. Ευτυχώς η τεχνολογία σήμερα μας δίνει αυτή τη δυνατότητα. Επίσης είναι σημαντικό να ζητήσουμε βοήθεια, από τους σημαντικούς άλλους ή από έναν ειδικό. Είναι μια ευκαιρία να σπάσει το ταμπού του αδύναμου ασθενή, που δεν μπορεί να τα καταφέρει μόνος του. Η προτεραιότητα είναι να νοιώθουμε καλά και να έχουμε δυνάμεις να ανταπεξέλθουμε σε αυτό που ζούμε σήμερα.

Εκτός όμως από τα δύσκολα συναισθήματα, το ερώτημα είναι εάν μέσα σ΄αυτές τις δύσκολες συνθήκες θα μπορέσουμε να δώσουμε χώρο και χρόνο και σε άλλα θετικά συναισθήματα: αυτά της ευχαρίστησης, της ηρεμίας, της ικανοποίησης.

Πώς μπορούμε να προσαρμοστούμε σε αυτή τη νέα καθημερινότητα; Θα βοηθούσε αν εφευρίσκαμε πάλι μια ρουτίνα, ένα νέο χρονοδιάγραμμα;
Νομίζω ότι το ερώτημα αυτό αποτελεί και την απάντηση στην ερώτηση εάν σε αυτήν την πραγματικότητα χωράει κάτι θετικό. Είναι πολύ σημαντικό αυτό που αναφέρετε, να ανταποκριθούμε σε αυτές τις πρωτόγνωρες συνθήκες. Στην ουσία να κατασκευάσουμε μια νέα πραγματικότητα, η οποία θα διατηρήσει στοιχεία της προηγούμενης αλλά θα εισάγει και καινούρια στοιχεία. Δεν μπορούμε να χτίσουμε πάνω στο τίποτα. Ξεκινάμε λοιπόν να χτίσουμε πάνω στην παλιά μας ρουτίνα. Τι ώρα σηκωνόμαστε; Πώς και με ποιους αρχίζει η μέρα μας; Ποια δραστηριότητα μας αρέσει εντός σπιτιού; Τι μας αρέσει να κάνουμε μαζί με τους άλλους; Ποιες δουλειές κάνουμε σε τακτική βάση; Με ποιους φίλους και ποια μέλη της οικογένειας εκτός σπιτιού έχουμε επαφή; Ποιο κομμάτι της εργασίας μας μπορούμε να συνεχίσουμε;

Μπορούμε να διαβάσουμε εκείνα τα βιβλία που δεν προλάβαμε να διαβάσουμε, να παίξουμε με τα παιδιά μας (αν έχουμε) παιχνίδια που μαζί θα αναζητήσουμε, να συζητήσουμε με τα μεγαλύτερα, να πάμε θέατρο, σινεμά, σε μουσεία όλου του κόσμου (διαδικτυακά εννοείται), να μάθουμε καινούρια πράγματα, και άλλα. Είναι επίσης μια ευκαιρία να βρούμε δημιουργικές δραστηριότητες καινούριες, όπως να μαγειρέψουμε, να ζωγραφίσουμε ή να κάνουμε κατασκευές, να επισκευάσουμε ότι θέλαμε καιρό αλλά δεν προλαβαίναμε, να οργανώσουμε διαφορετικά τον χώρο μας και να τον ομορφύνουμε, να ανακαλύψουμε τρόπους να ασκηθούμε (διαδικτυακά ή μέσα από παιχνίδι ή χορό). Όσοι έχουν παιδιά μπορούν να τα μάθουν να κάνουν διάφορα πράγματα. Να τα εμπνεύσουν να είναι δημιουργικά.  Για τον καθένα και την καθεμία είναι διαφορετική η απάντηση που θα δώσει στο παιχνίδι.

Πολλοί άνθρωποι φοβούνται ότι θα νοσήσουν από τον ιό. Ορισμένοι ίσως ανησυχούν υπερβολικά. Ο «φόβος θανάτου» είναι από τους πιο βασικούς υπαρξιακούς φόβους και στη νέα αυτή συνθήκη φαίνεται να κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος. Πώς μπορούμε να τον μετριάσουμε και να του δώσουμε ένα ρεαλιστικό πλαίσιο;
Είναι σημαντικό εκτός από τα παραπάνω που είπαμε σχετικά με τον φόβο, να εστιάσουμε στο τι μπορούμε εμείς να ελέγξουμε:  τους τρόπους προστασίας μας, τη φροντίδα του εαυτού μας,  το να παίρνουμε έγκυρη ενημέρωση, να εκφράζουμε τα συναισθήματα μας, να επικοινωνούμε με τους δικούς μας ανθρώπους, να μην πέσουμε σε αδράνεια αλλά να ασχοληθούμε με αυτά που μας αρέσουν.

Ο φόβος του θανάτου μετριάζεται από την αξία που δίνουμε στη ζωή. Να ζούμε μια ζωή γεμάτη  και ταυτόχρονα να αποδεχθούμε τα όρια που μας βάζει. Ακόμη και τώρα με αυτές τις συνθήκες. Και να θυμόμαστε ότι όλοι τα έχουμε καταφέρει σε δύσκολα πράγματα και έχουμε πολλές δεξιότητες για να τα καταφέρουμε και τώρα.

Η πλειονότητα της ανθρωπότητας αυτή τη στιγμή βρίσκεται καθηλωμένη στους δέκτες της. Αν και η ανάγκη μας για ενημέρωση είναι μεγάλη, μήπως η ασταμάτητη παρακολούθηση των ειδήσεων προκαλεί μεγαλύτερο άγχος; Θα προτείνατε να περιορίσουμε τον χρόνο που ξοδεύουμε εκεί;
Αυτήν την κρίσιμη περίοδο είναι σημαντικό να ακολουθούμε τις οδηγίες των επίσημων φορέων υγείας και του γιατρού μας. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να εξασφαλίσουμε πραγματική προστασία για μας και τους οικείους μας και να μειώσουμε τα επίπεδα άγχους και φόβου. Οι υπόλοιπες οδηγίες δημιουργούν χάος και σύγχυση και συχνά αυξάνουν τα επίπεδα άγχους και ανασφάλειας.  Δεκάδες άρθρα κυκλοφορούν για τον κορονοϊό, τα συμπτώματα και την αντιμετώπιση του. Πολλαπλές πληροφορίεςπου δεν μπορεί να ελεγχθεί  η εγκυρότητά τους. Επίσης από τα κανάλια και το διαδίκτυο μεταδίδεται πληθώρα ειδήσεων που πολλές φορές δημιουργούν πανικό και δεν βοηθούν σε μια οργανωμένη και αποτελεσματική αντιμετώπιση της κατάστασης.  Με αυτή την έννοια, είναι βοηθητικό να ενημερωνόμαστε από επίσημους φορείςκαι να μην αφηνόμαστε στα fakenews ή στο φοβικό περιβάλλον που συχνά καλλιεργούν τα ΜΜΕ. Επίσης είναι καλό να κάνουμε διαλείμματα από την ενημέρωση, «να βγάζουμε για λίγο τη πρίζα» και να εστιάζουμε σε κάτι άλλο.

Η συνεχής συμβίωση σε ένα σπίτι δύο ή και παραπάνω ατόμων τι προβλήματα μπορεί να δημιουργήσει; Και πώς τα αντιμετωπίζουμε;
Οι δύσκολες εποχές έχουν το χαρακτηριστικό να φέρνουν τα θέματα στην επιφάνεια. Οι δυσκολίες φαίνονται μεγαλύτερες και η απόσταση μεταξύ ενός ζευγαριού είτε μεγαλώνει (αν ήταν ήδη μεγάλη), είτε μικραίνει (αν το ζευγάρι είχε μια καλή σχέση). Είναι δύσκολο να αναφερθούν εδώ όλα τα θέματα που μπορεί να υπάρξουν αλλά είναι σημαντικό να μείνουμε σε κάποια σημεία. Καταρχήν δεν θα λύσουμε όλα τα θέματα που υπάρχουν στη σχέση τώρα, επειδή το επιτάσσει η πανδημία. Ανάλογα με το είδος της σχέσης μπορεί ο χρόνος που είναι μαζί το ζευγάρι να είναι μεγαλύτερος ή και μηδαμινός προκειμένου να μειωθούν οι εντάσεις. Για όλους όμως είναι σημαντικό να έχουν δικό τους χώρο και χρόνο μέσα στην ημέρα. Να είναι αποδεκτό για όλα τα μέλη της οικογένειας να μείνουν και μόνα τους και να ασχοληθούν με τους δικούς τους φίλους και δραστηριότητες.

Ένα σημαντικό θέμα που προκύπτει στον καιρό της καραντίνας είναι η κακοποίηση. Τα περιστατικά αυξάνονται αυτό το διάστημα λόγω του εγκλεισμού και είναι σημαντικό να είμαστε όλοι σε εγρήγορση.  Να μην αγνοούμε τις φωνές που ζητούν βοήθεια και είναι δίπλα μας.

Πώς μπορούμε να εξηγήσουμε στα παιδιά όλη την κατάσταση και να τα καθησυχάσουμε;
Μπορούμε να μιλήσουμε στα παιδιά ανάλογα με την ηλικία τους. Πρώτα όμως είναι σημαντικό να έχουμε διαχειριστεί τα δικά μας συναισθήματα γιατί τα παιδιά ακούν το συναίσθημα. Δεν μπορούμε να τους κρύψουμε ότι είναι μια σοβαρή κατάσταση, χρειάζεται όμως να συμπληρώσουμε ότι εμείς και τα ίδια κάνουμε ότι μπορούμε παίρνοντας μέτρα και προστατεύοντας τους εαυτούς μας. Προσέχουμε επίσης να μην εκτίθενται κι αυτά σε πολλές πληροφορίες, είτε από το διαδίκτυο είτε ακούγοντας συζητήσεις που κάνουμε εμείς.

Πώς μπορούμε να στηρίξουμε ψυχολογικά τους ηλικιωμένους γονείς μας που δεν ζουν στο ίδιο σπίτι  με εμάς;
Έχουμε συχνή επικοινωνία, τους διαβεβαιώνουμε ότι είμαστε εκεί γι΄αυτούς (και το δείχνουμε έμπρακτα αναλαμβάνοντας ότι χρειάζεται για να μην βγαίνουν έξω οι ίδιοι και εκτίθενται). Φροντίζουμε να έχουν συχνή επικοινωνία με τα εγγόνια τους και...συμβουλεύουμε κι αυτούς να βγάζουν πότε πότε την πρίζα της τηλεόρασης.

Τι γίνεται με τους ανθρώπους που έχουν αποκλειστεί μόνοι τους σε ένα σπίτι; Πώς μπορούν να βελτιώσουν την ψυχολογία τους;
Σίγουρα είναι πολύ δύσκολο να είναι κάποιος μόνος του στο σπίτι και να είναι σε καραντίνα.  Σε αυτές τις δύσκολες μέρες που διανύουμε, εστιάζουμε στην προστασία και ταυτόχρονα επαναπροσδιορίζουμε το «μαζί». Μοιραζόμαστε αγωνίες και φόβους με τους σημαντικούς μας ανθρώπους και βρίσκουμε τρόπους να οργανώσουμε τον χρόνο μας με δημιουργικό τρόπο. Δεν καθηλωνόμαστε στον φόβο. Τον αντιμετωπίζουμε με τα μέτρα πρόληψης. Δεν καθηλωνόμαστε στην τηλεόραση απορροφώντας τα πάντα, αλλά ενημερωνόμαστε από έγκυρες  πηγές. Δεν αφηνόμαστε στην αδράνεια. Την αντιμετωπίζουμε με ιδέες και δημιουργικότητα. Δεν απομονωνόμαστε. Οι φίλοι είναι εκεί, στην άλλη μεριά της πόλης. Επικοινωνούμε μαζί τους και δεν αργεί η μέρα που θα τους συναντήσουμε.

Η άσκηση μπορεί να μας βοηθήσει να νιώσουμε καλύτερα;
H άσκηση είναι ένας εξαιρετικός τρόπος διαχείρισης του άγχους και επίσης μας βοηθάει να διατηρήσουμε καλή φυσική κατάσταση. Μπορούμε να περπατήσουμε ή να τρέξουμε, που επιτρέπεται, να γυμναστούμε ή να χορέψουμε μέσα στο σπίτι.

*Η κ. Κατερίνα Δούκα είναι Κοινωνική Λειτουργός και Οικογενειακή Θεραπεύτρια, Στοιχεία Επικοινωνίας: ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ. ΝΟΗΜΑ, Ταντάλου 20, Ν.Σμύρνη, τηλ: 2111155822 - 6942091809